Kalkınma ajanslarına ilişkin temel esaslar

Yavuz AKBULAK / SPK Başkanlık Danışmanı

Bilindiği üzere kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak üzere oluşturulacak kalkınma ajanslarının kuruluş, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna ilişkin esaslar 08.02.2006 tarihli ve 26074 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 25.01.2006 tarihli ve 5449 sayılı Kalkınma Ajansları'nın Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir (*).

Kalkınma ajansları (**), bölgeler esas alınarak, Kalkınma Bakanlığı'nın (Bakanlık) (6223 sayılı Kanun'a dayanarak çıkarılan 641 sayılı KHK öncesinde Devlet Planlama Teşkilatı) önerisi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla kurulur ve kararnamede ajans merkezinin bulunacağı il belirtilir. Ajanslar, tüzel kişiliği haiz ve 5449 sayılı Kanun'la düzenlenmemiş bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabidir. Ajansların ulusal düzeyde koordinasyonundan anılan bakanlık sorumludur. Bakanlık esas olarak, bölgelerarası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltıcı önlemleri alır, planlama, programlama ve projelendirme konularında ajanslara rehberlik ve danışmanlık yapar, plan ve programların uygulanmasını izler ve değerlendirir; bölgesel gelişmeye yönelik iç ve dış kaynaklı fonların ajanslara tahsisi ile bunların kullanımına ilişkin esasları belirler. Kalkınma ajansları; yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamak, bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak, bölge plan ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak, ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plan ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak, bölgenin kaynak ve olanaklarını saptamaya, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak, yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek, bölgenin iş ve yatırım olanaklarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak, yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla işbirliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek ile görevlidir.

Ajanslarda kalkınma kurulu, yönetim kurulu, genel sekreterlik ve yatırım destek ofisleri yer alır. Kalkınma kurulu bölgesel gelişme hedefine yönelik olarak; bölgedeki kamu kurum ve kuruluşları, özel kesim, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel yönetimler arasında işbirliğini geliştirmek ve ajansı yönlendirmek üzere en çok 100 üyeden oluşan kalkınma kurulu oluşturulur. Kalkınma kurulu tek ilden oluşan bölgelerde yönetim kurulunda yer alacak özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşları temsilcilerini ve 2 katı yedeklerini sırasıyla seçmek, ajansın yıllık faaliyet ve iç denetim raporlarını görüşmek, değerlendirmek ve yönetim kuruluna önerilerde bulunmak, bölgenin sorunlarına ve çözüm önerilerine, tanıtımına, potansiyeline ve önceliklerine yönelik olarak yönetim kuruluna önermelerde bulunmak, toplantı sonuçlarını bakanlığa raporlamak ve toplantıya ilişkin bir sonuç bildirisi yayımlamak ile görevlidir. Yönetim kurulu, ajansın karar organı olup, ajansı, yönetim kurulu başkanı temsil eder. Yönetim kurulunun başkanı validir. Genel sekreterlik ajansın icra organıdır. Genel sekreterliğin ve yatırım destek ofislerinin en üst amiri genel sekreterdir. Yatırım destek ofisleri ise bölge illerinde, yönetim kurulu kararıyla en çok 5 uzmandan oluşacak biçimde oluşturulan ve hizmetleri ücretsiz olan bir organdır.

Ajansın gelirleri; bir önceki yıl gerçekleşen genel bütçe vergi gelirleri tahsilatından, vergi iadeleri ile yerel yönetimlere ve fonlara aktarılan paylar düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden, %0,5 oranında her yıl ayrılacak transfer ödeneğinden, Yüksek Planlama Kurulunca her bir ajans için nüfus, gelişmişlik düzeyi ve performans ölçütlerine göre belirlenecek pay, Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar, faaliyet gelirleri, bir önceki yıl gerçekleşen bütçe gelirleri üzerinden, bölgedeki il özel idareleri için; borçlanma, tahsisi mahiyetteki gelirler ile genel, katma ve özel bütçeli kuruluşlardan alınan yardım kalemleri hariç tutulmak üzere %1, belediyeler için; borçlanma ve tahsisi mahiyetteki gelir kalemleri hariç tutulmak üzere %1 (***) oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay, bölgedeki sanayi ve ticaret odalarının, bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe gelirlerinin %1'i oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca yapılan bağış ve yardımlar ile bir önceki yıldan devreden gelirlerdir. Ajansın giderleri ise plan, program ve proje giderleri, proje ve faaliyet destekleme giderleri, araştırma ve geliştirme giderleri, tanıtım ve eğitim giderleri, taşınır ve taşınmaz mal ile hizmet alım giderleri, yönetim ve personel giderleri, görevlerle ilgili diğer giderlerden oluşur. Ajansın yıllık personel giderleri toplamı, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin %15'ini aşamaz.

Ajanslarda iç ve dış denetim yapılır: iç denetimde; ajansın faaliyetleri, hesapları, işlemleri ve performansı yönetim kurulu başkanı veya genel sekreter ile bir iç denetçi tarafından denetlenir; ajansın her türlü hesap ve işlemleri, Sermaye Piyasası Mevzuatına göre kurulmuş bağımsız denetim kuruluşlarına da inceletilir. Ajans, alacaklarının tahsili, taşınır ve taşınmaz mallarının alım, satım, kiralama ve devri, mal ve hizmet alımları, proje ve faaliyet desteği kapsamında yapılacak işlemler ve düzenlenecek kâğıtlarla ilgili olarak damga vergisi, harç ve fondan; yapılacak bağış ve yardımlar nedeniyle veraset ve intikal vergisinden muaftır. 5449 sayılı Kanun ile oluşturulan ajans bölgeleri ise şunlardır: İstanbul, Batı Marmara, Ege, Doğu Marmara, Batı Anadolu, Akdeniz, Orta Anadolu, Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu Anadolu, Ortadoğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu

(*) 5449 sayılı Kanun'un 26/1 maddesi, Anayasa Mahkemesi'nin 30.11.2007 tarihli ve E: 2006/61, K: 2007/91 sayılı Kararı ile iptal edilmiş, anılan hüküm 25.06.2009 tarihli ve 5917 sayılı Kanun'un 37'nci maddesiyle yeniden düzenlenmiştir.

(**) Kalkınma Bakanlığının (DPT), Kalkınma Ajanslarının Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliği'nin 4-18'inci maddeleri Danıştay 10. Dairesi'nin E:2006/5588, K:2009/1879 sayılı kararıyla iptal edilmiştir.

(***) 5449 sayılı Kanun'un 19'uncu maddesindeki yetkiye dayanarak alınan ve 09.09.2011 tarihli ve 28049 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 08.08.2011 tarihli ve 2011/2168 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile anılan oran kanunda yazılı oranın yarısı kadar olmak üzere %0,5 olarak belirlenmiştir.