Sadece futbol değil, dev bir ekonomi

ANKARA  - Güney Afrika'da Dünya Kupası 2010'un heyecanı tüm dünyayı sardı. Yayın hakları ve sponsorluklar için 3.3 milyar dolarlık anlaşmaya imza atan Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA) bunun 1 milyar dolarlık kısmını kasasına koymayı bekliyor. Katılan takımlara toplam 420 milyon dolar ödenecek, şampiyonun payına 30 milyon dolar düşecek.

CNBC-e Business dergisi, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde 11 Haziran'da başlayacak Dünya Kupası finallerini tüm ekonomik boyutlarıyla ele alarak kapağına taşıdı. Alp Ulagay imzasını taşıyan ve "Futbol Asla Sadece Futbol Değildir, 2010 Dünya Para Kupası" başlıklı haberde, 11 Haziran'da Güney Afrika'nın en büyük kenti Johannesburg'da ev sahibi ülke ile Meksika arasında oynanacak maçla start alacak dünya kupası finallerinin sadece sportif bir zirve değil, aynı zamanda spor yatırımlarının da zirve yaptığı küresel bir etkinlik olarak nitelendirildi.

Haberde yer alan bilgilere göre FIFA'nın son 20 yılda tamamen profesyonel yönetim modeline geçmesi ve sponsorların iştahını keşfetmesiyle birlikte futbola ve dolayısıyla dünyanın en büyük futbol turnuvasına akan para da giderek büyüdü ve 2000'li yıllarda milyar dolarlardan bahsedilir oldu. Dört yıl önce Almanya'da düzenlenen dünya kupası finalleri için tüm dünyadaki yayın haklarından ve sponsorluk anlaşmalarından 2.7 milyar dolarlık bir gelir elde edilirken, FIFA'nın 2010 Dünya Kupası için yaptığı ticari anlaşmaların tutarı Mayıs ayı başı itibariyle 3.3 milyar dolara ulaştı.

Bu gelirler sayesinde FIFA'nın dört yıllık hesap dönemini büyük bir kârla kapatacağı, 2010 Dünya Kupası sonrası FIFA'nın kasasına 1 milyar dolar gireceği hesaplandı. Ancak FIFA'nın bu 1 milyar doları kâr gibi görmeyip bu meblağı 2010 Dünya Kupası sırasında meydana gelebilecek aksilikler için bir teminat olarak gördüğü belirtiliyor.

Gelirlerdeki müthiş artış

FIFA'nın son dönemdeki bu gelir artışında en büyük pay sponsorluklardan ve yayın hakları satışından geliyor. İngiltere merkezli sponsorluk araştırmaları şirketi Sportscal'a göre 2007-2010 yıllarını kapsayan dört yıllık dönemde FIFA'nın toplam geliri 3.4 milyar dolara ulaşacak. 2003-2006 döneminde ise bu rakam 2.3 milyar dolardı.

Oysa İspanya'daki 1982 Dünya Kupası için dokuz sponsor firma sadece 2.6 milyon dolardan toplam 23.5 milyon dolar ödemişti. 2002'de ise 15 resmi sponsor 25 milyon Sterlin'den (40 milyon dolar) toplam 375 milyon Sterlin (562.5 milyon dolar) ödedi. 2002'den sonra ise ana sponsorlarla iki Dünya Kupası dönemini kapsayacak şekilde sekiz yıl için sözleşme imzalandı. FIFA'nın halen altı ana sponsoru Adidas, Coca Cola, Emirates, Hyundai-Kia, Sony ve Visa'nın her birinin iki Dünya Kupası için sekiz yılda yaklaşık 300'er milyon dolar ödediği tahmin ediliyor. Kısacası FIFA'ya ana sponsorluğun bedeli 28 yılda 60 katına çıktı.

Sponsorluklara paralel şekilde yayın gelirleri de 20 yılda hızla arttı. FIFA 1978'de tüm dünyadaki yayın hakları karşılığında sadece 17 milyon dolar alabilmişti. TV Sports Market araştırma şirketinin verdiği bilgilere göre sadece 2010 Dünya Kupası yayın haklarından 2 milyar 290 milyon dolar elde etti.

Güney Afrika'nın yatırımı 2.5 milyar dolar

Dünya Kupası etrafında dönen para bu kadar büyüyünce ev sahibi adayı ülkeler de bu mali pastaya gözlerini dikiyor. 2010 Kupa organizasyonu düzenleme yarışında ipi göğüsleyen Güney Afrika, altı yıl önce kamu bütçesinden stadyum inşaatları için 1.2 milyar dolar, altyapı yatırımları için de 962 milyon dolar tahsis etti. İzleyen yıllardaki ek katkılarla Güney Afrika'nın 2010 Dünya Kupası için toplam yatırımı yaklaşık 2.5 milyar dolara kadar yükseldi. FIFA da organizasyonun eksiksiz gerçekleşebilmesi için 700 milyon doları Güney Afrika'da olmak üzere toplam 1.2 milyar dolar harcamayı taahhüt etti.

Grant Thornton danışmanlık şirketi 2004'te hazırladığı ekonomik etki raporunda Güney Afrika ekonomisinin bu organizasyondan 3 milyar dolar kazanacağını hesaplamıştı. Dört yıl sonra Güney Afrika'daki yatırımların da artırılmasıyla bu raporu revize ettiler ve ekonomik etkinin 6.6 milyar dolara çıkabileceğini tespit ettiler. Ancak, İngiliz spor ekonomisi profesörü Stefan Szymanski ülkelerin GSYİH büyüme oranlarının bu organizasyonlara ev sahipliği yaptıkları yıl daha düşük olduğunu ortaya çıkardı. Güney Afrika 2010'a dair en büyük beklentilerden biri de ülkenin bir turizm patlaması yaşamasıydı. Beş yıl önceki tahminlere göre Dünya Kupası'nı izlemek için ülkeye 1 milyon yabancı turist gelecekti. Ancak, 2008'den beri dünya ekonomisindeki durgunluk ve Güney Afrika'daki güvenlik sorununa dair endişeler bu rakamın aşağı çekilmesine yol açtı. FIFA'nın Mayıs ayındaki tahminine göre Güney Afrika'ya gelecek turist sayısı 450 bin civarında olacak.

FIFA'dan takımlara 420 milyon dolar

Dünya Kupası profesyonelleştikçe, kupadan sağlanan gelir yükseldikçe FIFA'nın turnuva boyunca milli takımlara ve de kulüplere dağıttığı para ödülleri ve tazminat bedelleri de arttı. FIFA, 2006'da 32 milli takıma toplam 261 milyon dolar ödemişti. Bu miktar 2010 Dünya Kupası'nda yüzde 61'lik bir artışla 420 milyon dolar olacak. Bu toplamın yaklaşık 380 milyon doları takımların başarısına göre dağıtılan ödüllere gidecek. Öncelikle turnuvadaki her milli takım 1 milyon dolarlık kamp ve konaklama yardımına hak kazanıyor. Sonra grup maçlarında elenenler dahil her takım başarısına göre ödüllendirilecek. Şampiyon milli takımın kasasına 30 milyon dolar girecek. Ayrıca, futbol kulüpleriyle 2007'de yaptığı anlaşmaya göre FIFA, Dünya Kupası'na gönderilen her oyuncu için de kadroda yer aldığı gün başına 1600 dolar ödeyecek. Bu tazminatların toplamı da 40 milyon doları bulacak.

Kupanın değeri 156 bin euro

Maradona'nın eline alır almaz bir öpücük kondurduğu, Beckenbauer'in gururla tuttuğu, son olarak Cannavaro'nun havaya kaldırdığı Dünya Kupası. Yani kupanın bizzat kendisi tam 36 yaşında. FIFA'nın Lozan'daki müzesinde özel güvenlik önlemleriyle korunan kupaya sadece dünya şampiyonu futbolcular ve birkaç devet başkanı el sürme şansı bulabiliyor. 36 yaşındaki bu kupa, İtalyan heykeltıraş Silvio Gazzaniga tarafından Milano'da yapıldı. 6 kilo 175 gram ağırlığında, 36.8 santimetre boyunda. Ana malzemesi (4.6 kilo) 18 ayar altın. Tabanında malakit olarak adlandırılan iki parçalı taş var. Bugünkü fiyatlarla 156 bin euro değerinde. Altında şampiyon takımların isimleri yazıyor. Finalden sonra şampiyon takıma veriliyor. Oyuncuları yaklaşık bir saat boyunca onunla tur attıktan ve birkaç hatıra fotoğrafı çektirdikten sonra FIFA görevlileri tarafından bir kopyasıyla değiştiriliyor. Kupayı şimdiye kadar beş ülke, 183 oyuncu ve dokuz antrenör kazanabildi. Kazanan her ülkenin futbol federasyonuna kupanın daha hafif bir kopyası veriliyor.

En pahalı oyuncular, en değerli takımlar

2010 Dünya Kupası'nda futbolcuların ve takımların değeri de bahis konusu olacak. Futbolcu değerlerini hesaplama konusunda referans alınan Transfemarkt'a göre kupa öncesi en değerli kadroya sahip takım İspanya. Özellikle Barcelona'dan Milli Takım'a alınan oyuncuların katkısıyla İspanyol ekibinin değeri 650 milyon euro'ya ulaştı. Kupada oynayacak en değerli 10 oyuncunun dördü de İspanya'nın kadrosunda. Xavi, Iniesta, Fabregas ve Torres'ten oluşan bu dört oyuncunun değeri 230 milyon euro'yu buluyor ve turnuvaya katılan 23 takımın toplam değerini geçiyor.

İngiltere 503.5 milyon euro ile en değerli ikinci ekip. Bunu en çok yükselten isimler ise 53 milyon euro'luk Wayne Rooney ve 50 milyon euro'luk Steven Gerrard. Fransa üçüncü sırayı alırken Ronaldinho, Ronaldo ve Adriano gibi ünlü isimlerin teknik direktör Dunga tarafından kadroya alınmaması nedeniyle Brezilya toplam oyuncu değerleri sıralamasında gerileyerek dördüncü olabildi.

Beşinci Arjantin'in 347 milyon euro'luk bir değere ulaşmasında ise en büyük pay kuşkusuz Lionel Messi'nin oldu. Kulübü Barcelona'da çok iyi bir sezon geçirip İspanya şampiyonu ve Avrupa gol kralı unvanlarını ele geçiren Messi'ye 80 milyon euro değer biçiliyor. Benzer bir etkiyi Cristiano Ronaldo da Portekiz Milli Takımı için yapıyor. Toplam kadro değeri 287.4 milyon euro olan Portekiz'in 75 milyon euro'luk kısmı Ronaldo'dan geliyor.

10 milyon euroluk takım

Kadro değeri en yüksek Afrika takımı 196 milyon euro'luk değeriyle Fildişi Sahili. Bunda İngiltere Ligi'nde forma giyen Didier Drogba (38 milyon) ile Kolo Toure'nın (20 milyon euro) payı büyük. Transfemarkt'a göre 2010 Dünya Kupası'nın en düşük değere sahip iki milli takımı ise Yeni Zelanda ve Kuzey Kore. Yeni Zelanda'nın değeri ancak 13.5 milyon euro'ya ulaşıyor. 44 yıl aradan sonra yeniden Dünya Kupası finallerine katılan Kuzey Kore'nin değeri daha da düşük: 9.5 milyon euro.

Teknik direktörlerin süperstarı

Dünya Kupası 2010'un en popüler teknik adamı ise İtalyan teknik direktör Fabio Capello olarak gösteriliyor. Yıllarca İtalya ve İspanya'nın en iyi kulüplerini çalıştıran Copella, Milan, Real Madrid, Roma ve Juventus ile defalarca lig şampiyonluğu yaşadı. Hatta Avrupa Şampiyonu oldu. Ama kariyerinin parasal açıdan en verimli dönemini İngiltere Milli Takımı'nın başında geçiriyor. Capello, bu görev için İngiltere Futbol Federasyonu'ndan aldığı yıllık 6.4 milyonluk euro'luk ücretle açık ara dünyanın en pahalı milli teknik direktörü.

Aynı zamanda bir sanat koleksiyoneri de olan Capello giyim kuşama merakıyla da dikkat çekiyor. Sponsorluk anlaşması ve reklamlardan da 1.9 milyon euro alıyor. Bu sayede toplam yıllık geliri 8.3 milyon euro'ya çıkıyor. Bu rakam dünyanın en çok kazanan 20 futbolcu listesine bile yakın.

Türkiye, 400 milyon dolardan oldu

Türkiye, 2006'da olduğu gibi bu yıl da kupaya katılamadığı için yan Türk Milli Takımı oyuncuları Güney Afrika'da sahaya çıkıp yeteneklerini sergileme imkanından yoksun kaldı. Böylece daha büyük takımlara transfer olma olanaklarından biri kapandı. Bunun yanı sıra Türk Milli Takımı'nın sponsorları da bir ay boyunca yapacakları tanıtım ve reklam çalışmalarını çöpe atmak zorunda kaldı. Dünya Kupası vesilesiyle canlanması beklenen elektronik eşya ve tekstil sektörleri de bu hayal kırıklığını paylaşıyor.

Futbol ekonomisi üzerine yazdığı kitaplarla tanınan araştırmacı Tuğrul Aşkar Türk Milli Takımı'nın mahrum kaldığı para ödülünden reklam gelirlerine, elektronik ve tekstil sektörlerine kadar bir dizi tahmin yürüttü. Türk ekonomisinin bu yılki kaybının 400 milyon dolara varacağını öngören Aşkar'a göre bu kaybın dağılımı ise şöyle:

- Milli Takım'ın 10 ile 50 milyon dolar arasında turnuva geliri.

- Milli Takım'ın minimum 20 milyon dolarlık sponsor geliri.

- Mobil iletişim teknolojisinden minimum 20 milyon dolar.

- Minimum 25 milyon dolarlık yayıncı reklam geliri.

- En az 150 bin adet TV satışından 150 milyon dolar.

- Forma ve bayrak gibi tekstil ürünlerinden 75 milyon dolar.

- En az 50 milyon dolarlık tanıtım fırsatı.

- Turizm seyahatlerinden 10 milyon dolar.

500 Türk Güney Afrika'da, gerisi ekran başında

Türkiye, Dünya Kupası'na gidemese de Türk futbolseveri turnuvaya tamamen ilgisiz değil. 2010 Dünya Kupası'nın Türkiye'deki tek yetkili seyahat acentesi WTS Tour'a yaklaşık 500 futbol meraklısı başvurdu. WTS Tour yönetim kurulu üyesi Hürser Tekinoktay birkaç ay önceki tahminlerinin de üzerine çıktıklarını söyledi. Buna karşılık Türkiye'deki futbol meraklıları tüm maçları canlı olarak TV başında izleyebilecek. TRT, 35 kişilik bir ekiple Güney Afrika'da. Kupadaki 60 maçı TRT1 veya TRT3'ten naklen yayınlayacak TRT ekibi Johannesburg'u merkez seçti. Dünya Kupası boyunca Ömer Üründül, Hakan Şükür, Hakan Can, Hikmet Karaman ve Feyyaz Uçar yorumcu olarak yayınlara katkıda bulunacak.

Kupa 3D'yi öne çıkaracak

Spor etkinliklerinin izlenme oranlarını ölçen Future Sports Entertainment+ araştırma şirketinin direktörü Kevin Alavy'ye göre 2010 Dünya Kupası'ndaki 64 maçı da kümülatif olarak yaklaşık 8 milyar kişi televizyondan izleyecek.  2010 Dünya Kupası'nda 3D uygulamaları görülecek. FIFA'nın ana sponsorlarından Sony ile yaptığı işbirliği sayesinde turnuvadaki 25 maç 3D teknolojisiyle çekilecek. FIFA bu maçları kendi resmi filmi için arşivine katarken bazı yayıncılar da izleyicilere 3D maç izletecek. ABD'de ESPN, İspanya'da Canal Plus, Güney Kore'de SBS kanalları FIFA'ya başvurup 3D yayın haklarını da bedelsiz olarak aldı. Bu kanallara Almanya'da Sky Deutschland ve Japonya'da Sky Perfect eklenebilir. Ayrıca, kamuya açık alanlarda 3D yayın haklarını da İsviçreli Aruna Media şirketi aldı. Aruna Media anlaşmalı ülkelerde en fazla sekiz maçı, belli sayıdaki sinemada veya eğlence merkezinde yayınlayabilecek.

Toplar: Jabulani ve Jo'bulani

Adidas 1970 yılından beri FIFA ile yaptığı anlaşmalar sayesinde dünya kupaları için top tasarlıyor. 1990'dan sonra suni materyeller sayesinde toplar da çok daha hızlı hale geldi. 2010 Dünya Kupası maçları Adidas'ın Jabulani topuyla oynanacak. Bu isim, Güney Afrika'da konuşulan 11 resmi dilden Bantu dilinde "kutlama" anlamına geliyor. 11 Temmuz'daki final maçı ise Jabulani'nin dore versiyonu Jo'bulani ile oynanacak. Teknik özellikleri aynı olan bu top adını "altın şehri'' anlamına gelen Johannesburg'dan alıyor.

Kupada kullanılan toplar, Pakistan'da üretiliyor. Pakistan'ın Sialkot şehrinde yılda 40 milyon futbol topu imal ediliyor. Dünya Kupası veya Avrupa Şampiyonası yıllarında bu sayı 60 milyona yükseliyor. Bu endüstri sayesinde şehir halkının kişi başına yıllık geliri 1350 dolarla ülke ortalamasının iki katına çıkmış. Bu sayede Sialkot bir uluslararası havaalanına bile kavuşmuş.

Sialkot'taki en büyük top üreticilerinden biri olan Forward Sports, dikim işini 100 taşerona veriyor. Her akşam bir kamyon yollayıp her dikim atölyesindeki topları topluyor. Örneğin, Danayal isimli top dikim fabrikası profesyonel ligler için el yapımı top üretiyor. Günde 8 top üretebilen sıradan bir çalışan top başına 55-63 rupi (0.65 - 0.75 dolar) kazanıyor. Forward Sports bu topları tanesi 5-10 euro'ya satıyor. Daha sonra Adidas gibi büyük firmalar 0.75 dolara üretilen bu topları mağazalarında tanesi 100 dolara satıyor. Pakistanlı üreticiler, ILO ve Unicef 1997'deki Atlanta Anlaşması'nı imzalayana kadar 10 yaşında çocuk işçileri kullanıyordu. Kentte artık çocuk işçiler çalışmıyor.

80 yılda nereden nereye?

1930'da eleme yok 

2010'da elemelerde 204 takım 848 maç

1930'da Uruguay'daki finaller 18 gün

2010'da Güney Afrika'daki finaller 31 gün

1930'da 13 takım 18 maç

2010'da 32 takım 64 maç

1930'da toplam seyirci 434.500, ortalama 24.139

2010'da toplam seyirci 3.5 milyon, ortalama 54.500 (tahmini)

1930'da toplam TV izleyicisi 0

2010'da toplam TV izleyicisi 8 milyar (tahmini)

İlginç rakamlar

300 dolar – Stadyum inşaatında çalışan bir işçinin ortalama haftalık ücreti

900 dolar – 11 Temmuz'daki final maçının en pahalı bilet fiyatı

70 bin – Geçen yıl Temmuz ayında greve giden stadyum işçilerinin sayısı

500 bin – Dünya Kupası biletleri satşa çıktıktan sonra gelen talep sayısı

300 milyon dolar- Yeni stadyum inşaatları için ayrılan bütçenin verdiği açık

Kupanın stadyumları

SOCCER CITY (Johannesburg)

Kapasite: 88 bin Maliyet: 212 milyon dolar

Maçlar: Beş grup maçı, birer ikinci tur, çeyrek final ve final maçı

GREEN POINT (Cape Town)

Kapasite: 66 bin Maliyet: 400 milyon dolar

Maçlar: Beş grup maçı, birer ikinci tur, çeyrek final ve yarı final maçı

MOSES MABHIDA (Durban)

Kapasite: 70 bin Maliyet: 260 milyon dolar

Maçlar: Beş grup maçı, birer ikinci tur ve yarı final maçı

FREE STATE (Bloemfontein)

Kapasite: 45 bin  

Maliyet: 40 milyon dolar (yenileme)

Maçlar: Beş grup maçı, bir ikinci tur maçı

PETER MOKABA (Polokwane)

Kapasite: 45 bin  

Maliyet: 97 milyon dolar 

Maçlar: Dört grup maçı

ELLIS PARK (Johannesburg)

Kapasite: 62 bin Maliyet: 32 milyon dolar (yenileme)

Maçlar: Beş grup maçı, birer ikinci tur, çeyrek final maçı

LOFTUS VERSFELD (Pretoria)

Kapasite: 50 bin

Maliyet: 14 milyon dolar (yenileme)

Maçlar: Beş grup maçı, bir ikinci tur maçı

NELSON MANDELA BAY (Port Elizabeth)

Kapasite: 46 bin Maliyet: 135 milyon dolar

Maçlar: Beş grup maçı, birer ikinci tur, çeyrek final ve üçüncülük maçı

MBOMBELA (Neslpruit)

Kapasite: 44 bin  

Maliyet: 120 milyon dolar

Maçlar: Dört grup maçı

ROYAL BAFOKENG (Rusterburg)

Kapasite: 45 bin  

Maliyet: 20 milyon dolar (yenileme)

Maçlar: 5 grup maçı, bir ikinci tur maçı

TV yayın haklarının yıllar itibariyle seyri

 (Milyon dolar)

1990 86

1994 100

1998 123

2002 986

2006 1213

2010 2290

2014 2050

Son 40 yılda kupayı kaldıran kaptanlar

1974  Franz Beckenbauer (F. Almanya)

1978  Daniel Pasarella (Arjantin)

1982  Dino Zoff (İtalya)

1986  Diego Maradona (Arjantin)

1990  Lothar Matthaus (F. Almanya)

1994  Dunga (Brezilya)

1998  Didier Deschamps (Fransa)

2002  Cafu (Brezilya)

2006  Fabio Cannavaro (İtalya)

Dünya Kupası 2010'da kimler ne kazanacak?

Şampiyon 30 milyon dolar

Finalist 24 milyon dolar

Yarı finalist 20 milyon dolar

Çeyrek finalist 18 milyon dolar

İkinci tur 9 milyon dolar

Birinci tur 8 milyon dolar

En Değerli 10 Takım

(milyon euro)

1 İspanya  650.0

2 İngiltere  503.5

3 Fransa  389.5

4 Brezilya  353.1

5 Arjantin  347.3

6 İtalya 341.5

7 Almanya  292.0

8 Portekiz  287.4

9 Hollanda  259.5

10 Fildişi 196.0

En Değerli 10 Oyuncu (milyon euro)

1 Lionel Messi (22)  Arjantin  80

2 Cristiano Ronaldo (25) Portekiz 75

3 Xavi Hernandez (30)  İspanya 65

4 Andres Iniesta (26)  İspanya 60

5 Cesc Fabregas (23)  İspanya 55

6 Wayne Rooney (24)  İngiltere 53

7 Stevan Gerrard (29)  İngiltere 50

8 Kaka (28)  Brezilya  50

9 Franck Ribery (27)  Fransa 50

10 Fernando Torres (26)  İspanya 50