Türkiye-İran ilişkileri yeni sınır kapısıyla güçlenecek

Nagihan KALSIN

Türkiye ile İran arasın­daki ticaret ve ulaştır­ma ilişkilerinde yeni bir dönemin kapısı aralanıyor. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi’nin 30 Kasım'da Tah­ran'da yaptıkları basın toplan­tısında, sınırların daha etkin kullanılması, lojistik kapasite­nin artırılması ve bağlantısal­lığın güçlendirilmesinin ar­tık kaçınılmaz hale geldiğinin vurgulanmasının ardından Gelincik–Közereş Sınır Ka­pısı’nda somut adımların atıl­dığı öğrenildi.

DÜNYA Gaze­tesi’nin edindiği bilgilere göre iki ülke teknik heyetlerinin 30 Eylül 2025’te gerçekleştirdiği toplantıda, uzun süredir gün­demde olan Gelincik–Közereş Sınır Kapısı’nın tam konumu belirlenerek tutanağa bağlan­dı. Ankara ve Tahran’ın siyasi iradesini açık biçimde ortaya koyduğu süreç, Van iş dünya­sı tarafından bölgesel kalkın­ma, sınır ticareti ve istihdam açısından kritik bir eşik olarak değerlendiriliyor.

“Sınırları daha etkin kullanmak zorundayız”

Türkiye ile İran dışişleri ba­kanlarının yaptığı ortak basın toplantısında sınır altyapısı­nın güçlendirilmesi öncelik­li gündem maddeleri arasında yer aldı. Dışişleri Bakanı Ha­kan Fidan, iki ülke arasında­ki yoğun ticari trafiğe rağmen mevcut sınır altyapısının ih­tiyaçların gerisinde kaldığını belirterek şu değerlendirme­yi yaptı: “Gördük ki, özellikle ticareti ileri götürmemiz için başta sınırlarımızı daha et­kin kullanmak üzere yapma­mız gereken daha çok şey var. Bağlantısallık, ulaştırma ve lo­jistik alanında iki ülke olarak yapmamız gerekenin biraz ge­risinde kalmışız.”

Fidan, milyonlarca insanın her yıl iki ülke arasında kar­şılıklı hareket ettiğine dikkat çekerek, ticaretin daha sis­temli ve sürdürülebilir bir ya­pıya kavuşturulması gerekti­ğini vurguladı.

İran Dışişleri Bakanı Ab­bas Arakçi de ortak açıklama­da süreci hızlandırmaya hazır olduklarını belirtti. Arakçi, iki ülkenin aralık bölgesinde yeni bir hatla bağlanması konusun­da anlaşmaya varıldığını ifade ederek, hattın inşasına en kısa sürede başlanmasını ümit et­tiklerini söyledi. Arakçi, “Yeni güzergâhın ve sınır kapısının açılmasına hazır olduğumuzu bildirdik” diyerek Tahran’ın sürece ilişkin kararlılığını te­yit etti.

Dışişleri Bakanı Fidan ay­rıca TBMM Genel Kurulu’n­da yaptığı konuşmada, sı­nır kapılarının artırılması­na yönelik yaklaşımın bir tercih değil, politika oldu­ğunu vurguladı. Fidan, “Bi­zim, politika olarak bütün sınır kapılarımızı açmaya niyetimiz var” ifadelerini kul­landı. Bu açıklama, Gelincik– Közereş Sınır Kapısı’nın açıl­masına yönelik sürecin yalnız­ca teknik değil, güçlü bir siyasi irade tarafından da desteklen­diği şeklinde değerlendirildi.

Mevcut kapıların yükü azalacak

Edinilen bilgilere göre, Ge­lincik–Közereş Sınır Kapısı’na ilişkin teknik süreçte belirle­yici aşama geçildi. Türkiye ve İran teknik heyetleri arasında 30 Eylül 2025’te gerçekleştiri­len toplantıda, sınır kapısının tam yeri ortak saha inceleme­leriyle belirlenerek tutanak al­tına alındı. Bu adım, hem yolcu hem de yük taşımacılığını ra­hatlatacak yeni bir güzergâhın önünü açarken, mevcut kapı­lar üzerindeki baskının azaltıl­masını da hedefliyor.

Türkiye ile İran arasındaki başlıca sı­nır kapıları; Ağrı’daki Gürbu­lak–Bazargan, Van’daki Ka­pıköy–Razi demiryolu kapısı, Hakkâri’deki Esendere–Serow ve Iğdır’daki Borualan kapıla­rı olarak öne çıkıyor. Özellik­le Gürbulak’ın ticarette, Kapı­köy’ün ise demiryolu transitin­de artan yükü, yeni bir kapının gerekliliğini daha görünür ha­le getiriyor. Gelincik–Közereş Sınır Kapısı’nın faaliyete geç­mesiyle Türkiye–İran hattın­da ulaştırma alternatiflerinin çeşitleneceği, mevcut kapılar­daki yoğunluğun hafifleyece­ği ve Van’ın bölgesel ticarette daha güçlü bir rol üstleneceği öngörülüyor. Ankara ve Tah­ran’ın verdiği güçlü siyasi me­sajlar, sınır ticaretinde yeni bir dönemin habercisi olarak de­ğerlendiriliyor.

Takva: Kapıköy tek başına yeterli değil

Van Ticaret ve Sanayi Odası (Van TSO) Yönetim Kurulu Başkanı Necdet Takva, Gelincik–Közereş Sınır Kapısı’nın açılmasının Van ekonomisi açısından çarpan etkisi yaratacağını söyledi. Van’ın İran’la 287 kilometrelik sınırına rağmen ticaretin tek kapı üzerinden yürütüldüğüne dikkat çeken Takva, son bir yılda güvenlik merkezli yaklaşımın değiştiğini vurguladı.

Takva, “Son bir yılda bu refleksin değiştiğini görüyoruz. Artık önümüze güvenlik gerekçesi konulmuyor. Teknik analizler yapıldı, sahada fizibilite çalışmaları tamamlandı. Diplomatik zeminde de İran tarafıyla uyum var” dedi. Gelincik–Közereş Sınır Kapısı’nın Kapıköy ile birlikte değerlendirilmesi gerektiğini belirten Takva, “Sadece Kapıköy’e sıkışmış bir ticaret modeli Van’ın potansiyelini yansıtmıyor. Gelincik açıldığında özellikle günübirlik ve bavul ticaretinde yıllık 100 milyon doların üzerinde bir hacim yakalanabilir” diye konuştu.

Van’a yılda ortalama 700 bin İranlı turist geldiğini hatırlatan Takva, bu sayının 1 milyona çıkarılmasının hedeflendiğini belirterek, turist harcamalarının sınır ticaretinde önemli bir gelir kalemi oluşturduğunu söyledi. Takva, Van’da yalnızca sınır ticareti yapmak amacıyla kurulmuş yaklaşık 1.500 işletme bulunduğunu belirterek, “Hane büyüklüğünü de dikkate aldığınızda sınır ticareti üzerinden doğrudan ve dolaylı olarak yaklaşık 200 bin kişiyi kapsayan bir ekonomik alan oluşur” dedi. İstihamın kamu değil, tamamen özel sektör ve girişimcilik temelli olacağına dikkat çeken Takva, sınır ticaretinin göçü tersine çevirebilecek en güçlü kalkınma araçlarından biri olduğunu vurguladı.