Türkiye'de ihracat teşvikleri
Hasan AKDOĞAN / Emekli Gümrük Başkontrolörü
İhracata dayalı sanayileşme ve büyüme modelini seçtiği 1980 sonrası dönemde, ihracatın teşvik edilmesi amacıyla; ihracatta vergi iadesi, navlun ödemesi, destekleme fiyat istikrar fonu primi ödemesi, enerji desteği ve Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu ödemesi gibi doğrudan parasal ödemeler şeklinde teşvikler uygulanmıştır.
Ancak, ihracatın gerçekleşmesini müteakip yapılan direkt parasal ödeme şeklindeki nakit teşvikler, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) anlaşmasına taraf olunması ve AB ile Gümrük Birliği sürecine girilmesi ve nihai olarak da 01.01.1996 tarihi itibariyle gümrük birliğine girilmesi nedeniyle uygulanabilirliğini yitirmiştir. Bu durumun istisnası olarak Türkiye, DTÖ Tarım Anlaşması çerçevesinde 44 ürün grubundan ihracat sübvansiyonu verme taahhüdünde bulunuş olup, halihazırda bütçe kısıtları nedeniyle 16 ürün grubunda ihracat sübvansiyonu verilmektedir.
Bu kapsamda; Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'na üye gelişmiş ülkelerde uygulanan teşvikler, Türkiye'nin yapısına da uyarlanarak yeni bir "İhracat Destekleri Paketi" oluşturulmuştur.
İhracata yönelik devlet yardımları olarak adlandırılmakta olan bu ihracat destek paketi, ihracatın teşvik edilmesi, ihracat pazarlarının geliştirilmesi ve dünya ihracatındaki payın artırılması ile uluslararası piyasalara açılan işletmelerin rekabet güçlerinin artırılması açısından önem taşıyor. İhracata yönelik devlet yardımlarının temel amacı, ihracatçı firmaların ihracata yönelik faaliyetlerini gerek üretim, gerekse pazarlama aşamalarında destekleyerek, uluslararası pazarlarda karşılaştıkları sorunların giderilmesine yardımcı olmak ve rekabet gücü kazanmalarına olanak sağlamak şeklinde tanımlanıyor.
Bu kapsamda kalkınma planları ve yıllık programlardaki toplumsal ve ekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesi amacıyla yapılacak faaliyetlerin, uluslararası kuruluşlara olan yükümlülüklere aykırılık teşkil etmeyecek yöntemlerle desteklenmesi amacıyla 94/6401 sayılı İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kararı yayımlanmıştır. Bu karar; bölgelerarası farklılıklardan kaynaklanan ekonomik ve sosyal dezavantajların ortadan kaldırılmasına, yeni eğitim olanakları sağlanarak istihdamın güçlendirilmesine, özellikle yeni ürün, üretim sistemi ve teknoloji kullanan sektörlerde araştırma ve geliştirme programlarının uygulanmasına, aynı üretim alanında faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli işletmelerin örgütlenmelerine, çevre sorunlarının önlenmesi için sanayinin yeniden yapılanmasına, GATT taahhütleri çerçevesinde tarım ürünlerinin desteklenmesine, ülke ürünlerinin uluslararası alanlarda tanıtıma ve pazarlanmasına ilişkin devlet yardımlarını kapsıyor.
94/6401 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde DTM'ce AB ve GATT normlarına uygun olarak hazırlanan devlet yardımları tebliğleri şunlardır:
Devlet yardımları kararı kapsamında yayımlanan tebliğler
- Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ 95/7
- Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ 97/5
- Araştırma-Geliştirme (AR-GE) Yardımına İlişkin Tebliğ 98/10
- İstihdam Yardımı Hakkında Tebliğ 2000/1
- Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ 2004/6
- Yurtdışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ 2005/6
- Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve TURQUALITY®'nin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ 2006/ 4
- Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği Hakkında Tebliğ 2006/6
- Eğitim ve Danışmanlık Yardımı Hakkında Tebliğ 2007/3
Türkiye'de devlet desteği uygulamaları, 27.12.1994 tarihli ve 94/6401 sayılı İhracata Yönelik Devlet Yardımları kararı kapsamında, prensip olarak gelişmiş ve Batılı ülkelerin uygulamalarına paralel bir şekilde ve bir faaliyetin yapılması şartına bağlı olarak gerçekleştiriliyor.
94/6401 sayılı Bakanlar Kurulu kararı kapsamında yer alan ihracata yönelik devlet yardımları da dahil olmak üzere Türkiye'de halihazırda uygulama alanı bulan ihracata yönelik destekler ana başlıkları ile şu şekildedir:
- Milli katılım düzeyindeki fuarlara katılımın desteklenmesi
- Yurtiçi uluslararası sanayi ihtisas fuarlarına katılım desteği
- Yurtdışında milli veya bireysel düzeyde gerçekleştirilen fuar katılımının desteklenmesi
- Milli katılım dışındaki yurtdışı fuara katılım desteği
- Yurtdışı daimi sergi katılım desteği
- Uluslararası nitelikteki yurtiçi ihtisas fuarlarının desteklenmesi
- Patent, faydalı model belgesi ve endüstriyel tasarım tescili harcamalarının desteklenmesi
- Patent, faydalı model belgesi ve endüstriyel tasarım desteği
- Araştırma-geliştirme yardımları
- Teknoloji araştırma geliştirme desteği
- Eğitim yardımı
- Eğitim destekleri
- İstihdam yardımı
- Nitelikli eleman istihdamı desteği
- Türk ürünlerinin yurtdışında markalaşması ve Türk malı imajının yerleştirilmesine yönelik faaliyetlerin desteklenmesi
- Yurtdışında ofis-mağaza açma işletme ve marka tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesi
- Marka oluşturma ve tanıtım desteği
- Pazar araştırması desteği
- Yurtdışı pazar araştırması desteği
- İhracat amaçlı yurtdışı iş gezisi programı katılım desteği
- İhracata yönlendirme desteği
- Bilgi ağları ve e-iş desteği
- İhracata yönelik devlet yardımları kapsamında çevre maliyetlerinin desteklenmesi
- Tarımsal ürünlerde ihracat iadesi yardımları
- DİR
- Hariçte işleme rejimi
- İhracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerde vergi, resim ve harç istisnası
- İhracatta katma değer vergisi (KDV) istisnası
- İhracat finansmanı -Türk Eximbank programlar.
Sonuç olarak; ihracatı artırmak, ödemeler dengesini iyileştirmek, istihdamı artırmak, ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak, kapasite kullanım oranlarını artırmak, ihracat pazarlarını geliştirmek, döviz harcamalarını en aza indirmek gibi amaçlarla verilen ihracat teşvikleri, özellikle ülkemiz gibi ihracata dayalı büyüme modelini benimsemiş ülke ekonomileri için vazgeçilmez bir olgu olarak algılamak gerekiyor.
Son düzenlemeler
21 Kasım 2009 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan ve yukarıda belirtilen tebliğlerde değişiklik yapan 2009/3 sayılı tebliğde;
a) Laboratuvar analiz harcamalarının %50 oranında ve belgelendirme ve/veya analiz başına en fazla 25.000 (yirmi beş bin) ABD Doları'na kadar destekleneceği,
b) DTSŞ, SDŞ ve şirketlerinin, kira ve/veya hizmet giderleri desteğinden her bir birim için en fazla üç yıl süresince yararlandırılabileceği, reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetine yönelik giderlerine ilişkin ödeme belgesi tarihinden itibaren en fazla üç yıl süresince yararlandırılabileceği,
c) Yurtdışına yönelik pazarlama stratejileri ve eylem planlarının oluşturulabilmesi amacıyla müsteşarlıkça uygun görülen pazar araştırması hizmeti veren kurum ve/veya kuruluşlardan satın alacakları pazar araştırması raporları ve istatistikler vb.'ne ilişkin giderler ile bu kurum ve/veya kuruluşlara üyelik giderleri, şirketler için %50, SDŞ'ler için %60 oranında ve yıllık en fazla 20.000 ABD Doları, ürünlerinin yurtdışına yönelik olarak elektronik ortamda pazarlanabilmesi amacıyla müsteşarlıkça uygun görülen ve nihai tüketiciye yönelik olmayan e-ticaret sitelerine üyelik giderleri, şirketler için %50, SDŞ'ler için %60 oranında ve yıllık en fazla 10 bin ABD Doları.
şirketlerin program bazında süresi 6 (altı) ayı geçmeyen yurtiçi eğitim giderlerinin, yıllık toplam 25 bin ABD Doları'nı aşmamak üzere, %70'i desteklenir.
d) Eğitim ve danışmanlık hizmetlerine ilişkin giderlerin, yıllık toplam 50 bin ABD Doları'nı aşmamak kaydıyla, %50'sinin destekleneceği,
belirtiliyor.
Bu düzenleme ile teşvikler daraltılmış oluyor. Krizin hafiflemesi ile birlikte söz konusu limitlerin yukarı çekilebileceği tahmin ediliyor. Haydi hayırlısı… (Not: Çeşitli kaynaklardan yararlanılarak iş bu yazı hazırlanmıştır.)