Türkiye’yi krizden çıkartacak önlemler / İhracatta yerli katma değere destek: Avans vergi iadesi

Ali EREN / Erensan Holding Yönetim Kurulu Murahhas Üyesi

Reel sektöre enjekte edilemeyecek IMF fonlarının Türkiye ekonomisine “finansal adele gösterisi” nden başka bir faydası yoktur.

Genç nüfusu ile gerçek talepler ülkesi Türkiye’nin tüketimini artırarak ekonomisini hareketlendirecek, doğru faiz-kur politikası uygulandığında talep yerli katma değeri destekleyecek, ithalat ile büyüme gibi sonu olmayan bir yoldan dönülerek yerli katma değere odaklanılan bir iktisadi politika ile istihdam ve gelir artarak krizin kısa zamanda buralardan ayrılması sağlanacaktır.

Elimizdeki tüm imkanları kullanarak reel sektörü bütçeden direkt olarak Keynes’lememiz gerekir. Bütçeyi 20 myr USD seviyesine kadar açabilmeliyiz. Bütçeyi açarak elde ettiğimiz destek

fonlarının gideceği öncelik sırası katma değeri ve istihdam potansiyeli yüksek ve ihracata yönelik sektörlerde ve KOBİ‘lerde olmalıdır. Öncelikli olarak iki kesim destek almalıdır. Bunlardan birincisi,

ihracat yapan kesimdir. İhracat yapan firmalar, ihraç ettikleri yerli katma değer nispetinde destek almalıdır. İkinci kesim, inşaat sektörüdür. Bu kesim ise ev almaya niyetlenen hane halkı üzerinden desteklenmelidir.

Fonlar, Maliye bakanlığı aracılığı ile "Avans vergi iadesi " (AVİ) adı altında direkt olarak sanayie kullandırılabilir ve takip edilebilir.

Örnek: İhracat ve katma değer üzerinden yüzde 20 nispetinde bir "Avans vergi iadesi" şu şekilde kullandırılabilir: Şirketin net katma değeri hesaplanır. Şirket net katma değerinin (ŞNKD) yüzde 20, geçen yılki ihracat tutarının (İM) 1,000,000 USD olduğunu kabul edersek;

 AVİ = ŞNKD x İM x AVİO

 AVİ = 0.20 x 1,000,000 x 0.20 = 40,000 USD -

(Yani şirketin ihraç edilen mala kattığı değerin yüzde 20'sini şirkete finans kaynağı olarak veriyoruz)

Bu meblağ, vergi dairelerince tahakkuk ettirilerek, ziraat bankası ve VakıfBank aracılığı ile ihracatçı KOBİ'lere ödenir veya ilk tahakkuk edecek kurumlar vergisi tutarına mahsup edilir. Aynı meblağ, şirketin bilançosunda vergi borcu olarak 6 yılda geri ödenmek üzere muhasebeleştirilir.

İhracattaki ortalama net katma değer yüzde 20, yıllık ihracat tutarı da 120 myr dolar olduğu varsayılırsa, yüzde 20 nispetinde bir avans vergi iadesi oranı ile toplam sübvansiyon 0.20 x 120 x 0.20 = 4.8 myr dolar olacaktır. Bütçe, bu meblağ kadar açılırsa Türk maliyesi batmaz. Bu para ileriki yıllarda toplanacak vergi geliri olarak devletin gelir hanesine yazılacaktır.

AVİ ile uygulanabilecek daha doğru bir teşvik yerli sanayiyi ve yerli katma değeri direkt teşvik etmek şeklinde yapılabilir. Bunun için "Şirket net katma değeri" (ŞNKD) yerine "Net yerli katma değer" (NYKD) oranı kullanılır. Burada kullanılan çarpan, şirketin ihracatının bünyesine giren satın aldığı hammadde ve ara mallarının yerli oranının yarısı kadar (YGDO) fazlalaştırılarak uygulanır. Örnek: Paçal ihracatta şirket net katma değeri yüzde 20 olsun. Satın alınan hammadde ve ara mallarının parasal değerinin yüzde 30'u yerli menşeli olsun (YMGO). Bu durumda kullanılan çarpan

NYKD= ŞNKD + (0.5 x YMGO)

NYKD= 0.20 + (0.5 x 0.8 x 0.30 ) = 0.32

Bu durumda şirketin hak kazanacağı AVİ şöyle olacaktır:

AVİ = NYKD x İM x AVİO

AVİ = 0.32 x 1,000,000 x 0.20 = 64,000 USD-

(Yani şirketin ihraç ettiği malın içerisindeki toplam yerli katma değerin yüzde 10-20 arasındaki bir oranını şirkete finans kaynağı olarak veriyoruz)

AVİ= Avans vergi iadesi

ŞNKD= Şirket net katma değeri

İM= İhracat matrahı

AVİO = Avans vergi iadesi oranı

NYKD= Net yerli katma değer

YMGO= Yerli menşeli irdi oranı

YGDO= Yerli girdi destekleme oranı (0.5)

Böylece, şirket, yapmakta olduğu ihracat üzerinden, bu ihracattaki katma değer üzerinden ve satın aldığı hammadde ve yardımcı malzemelerin yerli oranı nispetinde desteklenmiş olacaktır. Yerli sanayinin ihraç ettiği yerli katma değer direkt olarak teşvik edilmiş olacaktır.

NYKD çarpanı kullanıldığında bütçe üzerine etkisi 120 myr dolar x 0.32 x 0.20 = 7.68 myr dolar. Bu meblağ da bütçeden rahatlıkla çıkartılabilir.

Bu varsayımlara göre ithal aramalı ve hammadde tutarı 0.8 x 0.7 x 120 = 67.2 myr dolar olarak hesaplanmaktadır. Bu rakamın doğruluğu, ithalat istatistiklerinden kontrol edilerek YGDO revize edilebilir.

"Şirket Net Katma Değeri" ve "Net Yerli Katma Değer " kriterleri çok önemlidir. Yurtdışından üç çeşit sıvı getirip karıştırarak şişeye doldurup ihraç eden sanayi, kalıcı bir ihracat sanayi unsuru değildir. Türkiye'nin teşvik etmesi gereken, yüksek yerli katma değer ihracıdır. Yüksek yerli katma değer olan şirketlerde istihdam oranı yüksektir. Yüksek yerli katma değer olan şirketler teknoloji kullanan ve geliştiren sektörlerdir. Türkiye'nin istikbalindeki 500 myr dolar ihracat hedefinde bu sektörler olmalıdır.Aksi durumda bu ihracat rakamları o dönemdeki kur ve faiz politikalarına ve çapraz paritelere bağlı konjonktürel performanslar olacaktır. Bugün ihracatımızın kriz nedeniyle düşen kısmı düşük katma değerli ihracatlar olacaktır. Bunun çok büyük bir zararı yoktur, çünkü bu ihracat kalemlerinin düşmesi, büyük miktarda aramalı ithalatını da düşürecektir.

Net yerli katma değer oranlarının hesaplanmasını, tespit ettiğimiz formül ile şirket bilançolarından kolayca çıkartmak mümkün olup, maliye bunu yeminli kurumlara hesaplattırarak uygulamayı da seçebilir. Türkiye Cumhuriyeti bürokrasisi, uygulamanın cesaretle ve ivedilikle yapılması için gerekli altyapıya sahiptir.

Teklif ettiğimiz AVİ uygulaması, ihracatı finanse ederken bunu yerli sanayiyi, direkt olarak katma değer üzerinden değerlendirdiği için adildir, maliye bakanlığı tarafından yapıldığı için otomatik denetimlidir, ihracatçıya direkt yapıldığı için adrese teslim etkilidir, ölçülebilir değerler üzerinden hesaplandığı için mutlaktır, ilave bir altyapı gerektirmediği için kolayca ve derhal başlatılabilir, totali hesaplanabilir olduğu için bütçelenebilirdir.