Mucizevi kök: Zencefil

YAVUZ DİZDAR

Benim okuduklarıma göre hemen hemen her şeye, hem de bilimsel kanıtlarıyla iyi geldiği kabul edilen birkaç gıdadan biri zencefildir. Doğrudan yenmez; ama gerek taze, gerekse toz olarak pek çok şekilde kullanılır ki çayından tutun, yiyecekleri lezzetlendirmeye kadar çok fazla yöntemi var. Aslında zerdeçalın da içinde bulunduğu kök formlarından biridir, kökün “rizom” adı verilen yatay ilerleyen kısımları kullanılır. Tadı çoğu kişinin bildiği üzere karakteristiktir. Sağlık açısından faydalı özellikleri de olasılıkla kök olmasından kaynaklanır.

Kökler sağlık için faydalı mı?

Kökler bitkinin kısmen deposu, kısmen de metabolizma organlarıdır. Ben bunu memelilerdeki karaciğere benzetiyorum, işlemsel benzerlik açısından mükemmel uyar. Kalın bağırsakları işlevsel olarak köke benzettiğimi daha önce de söylemiştim sanırım, bu kök bakterilerle birlikte sentezi yaptıktan sonra, ne varsa karaciğere iletir. Karaciğer ana metabolizmayı sağlar, depolar, gerektiğinde dönüştürür ve kullandırır. O nedenle bitkinin “rizom” denen kısımları da aslında karaciğer işlevi görür. Bu maddeler bitki için ne kadar elzemse, bizim için de o kadar faydalıdır. Ama zencefil bilinen diğerlerinden çok daha fazla işlev barındırır.

Nedir onu bu kadar şifalı yapan?

Bilimsel kaynaklar antioksidan özelliklerle başlar. Gerçekten moleküllerin oksitlenmesini ya da işlemler sırasında ortaya çıkan zararlı oksitleyici maddeleri tutan bileşikler içerir. Buradan yola çıkarsanız yaşlanmanın geciktirilmesinden tutun kanserin önlenmesine kadar pek çok sonuca varabilirsiniz, bunlar en azından hayvan modellerinde kanıtlanmış özellikleridir. Beri yandan antienfl amatuar dediğimiz mikropsuz iltihabı önleyici özellikleri de vardır. Antienfl amatuar özellik bitkilerde çok ön plana çıkan bir durum, etki değildir, ama zencefilde bu cinsten çok fazla madde bulunur.

Özelliklerinin sağlık açısından karşılığı nedir?

Romatizmadan tutun, bağırsak hastalıklarına kadar pek çok alanda denenmiş, etkili olduğu da kanıtlanmış. Ancak enflamasyon dediğiniz şey zaten modern zaman hastalıklarının temelidir. Ülseratif kolit de, koroner kalp hastalığı da hep enflamasyonla seyreden durumlardır. Hatta kanserin bile bir cins enflamasyonu içinde barındırdığı kabul edilir. Tıp bu hastalık tablolarının detayı konusunda bir şey söyleyemese de, zencefi lin bunları engellemede çok olumlu etkisi olduğu açıktır. Hatta bu hastalıkların içine Alzheimer’i de katabilirsiniz. Nitekim baktığınızda zencefil hafızanın korunmasında da işe yarar görünmektedir. Ama tıpta en iyi bilinen etkisi soğuk algınlığını gidermesi ve bulantı ile kusmayı baskılamasıdır. Nitekim Osmanlı kök şerbetlerinde de zencefilin sağlık verici özelliği aşikârdır.

Bulantıyı nasıl baskılıyor?

Bunun mekanizmalarını tam olarak bilmiyoruz, ama hamileliğe bağlı bulantının engellenmesinde çok çok eskilerden beri kullanılıyor. Biz hamilelerde ilaç kullanılmasına pek olumlu bakmayız, ama zencefilin klinik araştırmalarda bulantı ilaçlarına üstün bulunmasının ötesinde, bebeğe de olumsuz bir etkisi saptanmamış. Bütün bunları hesaba kattığınızda zencefilin biraz da mucizevi bir kök olduğunu kabul etmek zorunda kalıyorsunuz. Nitekim bunun özel bir çörek biçimine sokulması (gingerbread) Birleşik Krallık’ta kraliçenin tasarrufu olmuştur, geleneksel olarak her sene sonu yapılır. Ama içme suyuna ince dilimler halinde konularak gün boyunca alınması da yaygın bir uygulamadır. Bu yaklaşımın temel amacı da metabolizmayı hızlandırıp yağ yakmasıdır. Bugüne dek yapılan araştırmalarda tüketilmesine bağlı toksik bir etki de gösterilememiş. Bizim ülkemizde pek fazla tüketilen bir şey değildir, ama sağlığına düşkün olanlar günlük yaşamlarından eksik etmezler.