10 ildeki deprem ülke ekonomisini de vurdu

Kahramanmaraş Pazarcık merkezli 7,7 ve Elbistan merkezli 7,6 şiddetli depremlerin vurduğu 10 ilde giderek artan can ve mal kayıplarında hasarın tam boyutu günler sonra ortaya çıkacak. Ancak, başta büyük sanayi kuruluşlarına sahip Gaziantep olmak üzere bu illerin ülke ekonomisindeki payı nedeniyle bu elim olay tüm ülke için ekonomik açıdan olumsuz sonuçlar doğurmaya aday.

Depremden etkilenen on il, Türkiye’nin toplam gayri safi yurt içi hasılasının (GSYH) yüzde 10,1’ini gerçekleştiriyor. GSYH’nın büyük bölümünü yaratan İstanbul ve Marmara bölgesi dışındaki iller baz alındığında bu yüksek bir orana denk geliyor. Türkiye ekonomisinde 2021 yılında yüzde 11,35 olan büyümenin 1,15 puanı bu on ilden kaynaklanmıştı. Tek başına GSYH’nin yüzde 35’ini yaratan İstanbul’un yıllık büyüme oranına katkısının 3,96 puan olduğu dikkate alındığında, on ilin katkısının boyutu anlaşılıyor. Özellikle yıllık GSYH büyümeye katkısı tek başına 0,25 puan olan Gaziantep, en fazla katkı yapan 8’inci il konumunda bulunuyor.

Deprem yaralarını sarmaya uğraşacak on ilin ülke ekonomisindeki ağırlığı dolayısıyla, bu illerde yıllık büyümenin sıfır olması bile Türkiye ekonomisindeki genel büyüme oranının 1 puandan fazla düşmesi anlamına geliyor. On ilin ekonomisinde küçülme olasılığı dikkate alındığında ise genel büyümeye olumsuz etkisinin büyüyeceği görülüyor. Türkiye’nin 2023’te büyüme hedefi 5 düzeyinde bulunuyor.

151 büyük sanayi kuruluşu

Gaziantep’ten, İSO ilk 500 büyük sanayi kuruluşu listesine girmeyi başaran 29 ve ikinci 500’de 38 olmak üzere toplam 71 firma, Türkiye’nin en büyük 1000 sanayi kuruluşu arasında yer alıyor. Kahramanmaraş’ta ilk 500’de 13, ikinci 500’de 11, Adana’da ilk 500’de 10, ikincide 14, Hatay’da ilk 500’de 9, ikincide 8, Mersin’de sırasıyla 6 ve 8, Osmaniye’de 2 ve 3, Malatya’da ise ikinci 500’de bir firma bulunuyor. Buna göre on ilde ilk 500’de 69, ikincide 82 olmak üzere toplam 151 firma Türkiye’nin en büyük ilk bin sanayi kuruluşu arasında yer alıyor.

İhracatın yüzde 11’i bu illerden

Depremzede on il 2022 yılında Türkiye’nin toplam 254,2 milyar lira olan ihracatının yüzde 10,9 oranındaki 27,6 milyar dolarlık kısmını gerçekleştirdi. Bunun da 11,2 milyar dolarını tek başına Gaziantep yaptı. Mersin 6,2 milyar, Hatay 4,1 milyar, Adana 3,1 milyar dolarla en çok ihracat yapan iller arasında yer aldı.

İnsan gücü kaybı, üretim, nakliye ve lojistik faaliyetlerinde aksama nedeniyle illerin ihracat performansında yaşanacak kayıpların ülke dış ticaretini olumsuz etkileyeceği görülüyor.

Yıllık vergi 176 milyar TL

Depremzede on il 2022 yılında devletin 2 trilyon 353,3 milyar lira olan toplam vergi gelirlerinin 176,4 milyar lira ile yüzde 7,5’ini ödedi. Geçen yıl 2 trilyon 802,4 milyar lira olan merkezi yönetim toplam bütçe gelirlerinin de 567,7 milyar lira ile yüzde 6,9’u bu on ilden sağlandı. Depremin ciddi can ve mal kayıplarına yol açtığı on ilde üretimin, ticaretin, ekonomik faaliyetlerin duraksaması, vergilerin ödenememesi, kamu maliyesi açısından önemli bir kayıp anlamına geliyor.

Kredi borcu 785 milyar lira

Depremin vurduğu illerin can ve mal kayıpları ve ekonomik süreçlerinin kesintiye uğraması bankacılık sektörünün bilançosunu da olumsuz etkileyecek. Sektörde 2022 sonu itibariyle 8 trilyon 253,7 milyar lira olan mevduatın yüzde 6,9 oranındaki 567,7 milyar liralık bölümüne sahip olan bu on ile, aynı tarih itibariyle 7 trilyon 643,4 milyar lira olan toplam nakdi kredilerin ise yüzde 10,3 oranındaki 784,9 milyar liralık bölümünü kullanmış durumda. Bu tutar, deprem yüzünden ağır can ve mal kaybı yaşayan, “canının derdine düşmüş” depremzede yurttaşların kullandığı ticari krediler ile tüketici kredilerini kapsıyor. Bankacılık sektörünün 2022 sonu itibariyle 160,8 milyar lira olan takipteki kredi alacaklarının da yüzde 12,3 oranındaki 19,8 milyar liralık bölümü bu on ilden. Depremin insan hayatı ve maddi servette büyük hasara yol açtığı bu illerde takipteki kredi alacaklarının doğal olarak büyümesi bekleniyor.

Konutların yüzde 39'u yönetmelik öncesi

Depremin vurduğu on ildeki toplam 3 milyon 840 bin 354 konutun 1 milyon 493 bin 67 adetle yüzde 39’unu deprem yönetmeliğinin henüz uygulamaya girmediği 2000 yılı ve öncesinde inşa edilenler oluşturuyor. Yüzde 47,9’la en yüksek Adana’da bulunan bu oran Hatay’da yüzde 46,1, Mersin’de yüzde 45, Malatya’da yüzde 42,1 düzeyine ulaşıyor. On ilde 2001 ve sonrasında yapılan binalardaki konut sayısı 1 milyon 914 bin 398 olurken, 432 bin 889 konutun ise yapım tarihi bilinmiyor. Depremle sarsılan on ilde, ülke enerji ihtiyacının karşılanmasında stratejik öneme sahip, aralarında Atatürk ve Karakaya’nın da yer aldığı 43 önemli baraj ve hidroelektrik santrali (HES) bulunuyor. Bunlar arasında yer alan Malatya’daki Sultansuyu Barajı, depremden etkilendi ve tedbiren kademeli olarak boşaltılacağı açıklandı. Ülke enerji güvenliği ve bölgede insan yaşamını tehdit edecek durumların ortaya çıkmaması için bu baraj ve HES’lerin etkin kontrolü, yeni büyük deprem ya da artçılara karşı gerekli önlemlerin alınması büyük önem taşıyor.