Tüketici ve ticaride reel daralma, kartta reel atış
Merkez Bankası’nın enflasyonla mücadele doğrultusunda parasal sıkılaştırma adımı olarak aylık büyüme sınırlarını aşağı çektiği tüketici kredileri ve ticari kredilerin hacmi, yılın ilk çeyreğinde enflasyonun altında bir artışla reel bazda daralırken, enflasyonun üzerinde artışını sürdüren bireysel kredi kartı borçları reel olarak da büyüdü. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre, 29 Aralık 2023-29 Mart 2024 arasındaki üç aylık dönemde bireysel kart borçları, kümülatif bazda net 221,7 milyar lira artarak 1 trilyon 376,6 milyar liraya ulaştı.
Bireysel kredi kartı borçlarındaki yüzde 19,2 oranındaki cari artış, aynı dönemde tüketici fiyatları (TÜFE) bazında yüzde 15,06 olan enflasyonun üzerinde bir artış kaydetti. Üç aylık enflasyondan arındırıldığında bu dönemde kart borçlarının reel bazda yüzde 3,6 büyüdüğü belirlendi. Üç aylık dönemde taksitli kart borçları cari olarak yüzde 18,8 oranında 94 milyar liralık artışla 593,6 milyar; taksitsiz borçlar da net 127,7 milyar lira ile yüzde 19,5’lik cari artışla 783 milyara ulaştı. Yılın ilk üç ayında reel bazda taksitli bireysel kredi kartı borçları yüzde 3,3, taksitsiz borçlar da yüzde 3,8 arttı.
Son bir yılda rekor büyüme
Bireysel kredi kartı borç bakiyesinde son bir yıldaki artış ise yüzde 138,6 olarak gerçekleşti. Geçen yıl aynı tarihlerde 577 milyar lira olan söz konusu borçlar 29 Mart 2024 itibarıyla 799,6 milyar lira daha fazla olmak üzere bunun yaklaşık 2,4 katı düzeyinde bir büyüklük oluşturdu. Tüketici ve ticari kesime kullandırılan kredilerdeki büyümenin enflasyonun altında kaldığı son bir yılda yüzde 68,5 olan yıllık TÜFE artışı ile indirgendiğinde bireysel kart borçlarında yüzde 41,6 ile oldukça yüksek düzeyde bir “reel” artış olduğu dikkati çekti. Son bir yılda taksitli kart borçları cari olarak yüzde 105,4, reel bazda yüzde 21,9 artarken, tüketicilerin asgari tutarını ödeyerek kalan borcu devretme yöntemine giderek artan oranda başvurduğu taksitsiz borçlarda yüzde 171,9 oranında cari ve yüzde 61,4 oranında reel büyüme yaşandı.
Son bir yılda taksitli bireysel kredi kartı borçlarının bakiyesi net olarak 304,6 milyar, taksitsiz borçlar da 495 milyar lira arttı. Dolaşımdaki sayısı ülke nüfusunu fazlasıyla aşan kredi kartları ile yapılan harcamalarındaki rekor büyümede, hayat pahalılığındaki artışa bağlı olarak mevcut gelirleri geçim için yetersiz kalan sabit gelirli yurttaşların zorunlu ihtiyaçlarını karşılamada kart kullanımına daha fazla başvurması etkili oluyor. Aylık ekstredeki borcunun asgari ödeme tutarı kadarı olan kısmını ödeyip, faiz maliyetine katlanarak kalan borcu gelecek dönemlere devretme yolunu seçen kart sahiplerinin giderek artması da kart borçlarını büyüten bir faktör. Kartla taksitli alışveriş ve nakit avans kullanımına son dönemde getirilen kısıtlamalar bu tür kart borçlanmasının hızını kısmen keserken, taksitsiz borçlardaki büyüme hızla devam ediyor.
Tüketici kredilerinde reel daralma
Yılın ilk çeyreğinde ihtiyaç kredilerinin hacmi ise reel bazda daraldı. 2023 sonu ile 31 Mart 2024 arasındaki üç aylık dönemde toplam tüketici kredilerinin hacmindeki cari büyüme yüzde 7,2 ile enflasyonun çok altında kaldı. Bu dönemde net 109,7 milyar lira artan tüketici kredileri 1 trilyon 623,5 milyar lira oldu. Enflasyonla indirgendiğinde tüketici kredilerinde reel olarak yüzde 6,8 daralma olduğu görüldü. 31 Mart itibarıyla tüketici kredilerinin 1 trilyon 86,2 milyarını ihtiyaç, 444,5 milyarını konut ve 92,8 milyarını taşıt kredileri oluşturdu. İlk çeyrekte ihtiyaç kredileri net 106,6 milyar, konut kredileri de sadece 6,1 milyar lira artarken, taşıt kredisi bakiyesi 3 milyar lira azaldı. Üç ayda cari olarak yüzde 10,9 artan ihtiyaç kredisi hacmi reel bazda yüzde 3,9; cari olarak yüzde 1,4 artan konut kredileri de reel olarak 11,9 daraldı. Aynı dönemde cari olarak da yüzde 3,1 daralan taşıt kredisi hacminde reel daralma ise yüzde 15,8’e ulaştı. Toplam tüketici kredilerinde son bir yıldaki cari artış da yüzde 27,6 ile enflasyonun çok altında kaldı. Böylece tüketici kredilerinin toplam hacminde yıllık bazda yüzde 24,3 oranında bir reel daralma meydana geldi.
Ticari kesimi fonlama da düşük kaldı
Bankacılık sektörü toplam kredi hacminin en büyük bölümünü oluşturan ticari ve diğer kredilerin hacminde de reel bazda daralma yaşandı. Ocak-mart döneminde 915,1 milyar liralık net artışla 9 milyar 876,7 milyar lira olan söz konusu kredilerde üç aylık cari genişleme yüzde 10,2 olurken, enflasyonla indirgendiğinde bu, reel bazda yüzde 4,2’lik bir daralmaya karşılık geldi. Ekonominin üretim ayağının fonlanması olan ve yatırım, üretim, istihdam, ihracat ve gayri safi milli hasıla büyümesi açısından önem taşıyan söz konusu kredilerin hacmindeki yıllık artış yüzde 48,1’le enflasyonun altında kaldı ve reel olarak yüzde 12,1 daralma yaşandı.
Toplam stokta yıllık reel daralma
yüzde 10,3 Bu gelişmelerde bankacılık sektörünün toplam kredi stoku, ocak-mart döneminde cari olarak yüzde 10,7 oranında 1 trilyon 246,5 milyar liralık net artışla 12 trilyon 876,8 milyar liraya ulaştı. Cari büyümesi enflasyondan arındırıldığında toplam kredi stokunda reel bazda yüzde 3,8 oranında bir daralma olduğu belirlendi. Kredi stokunda son bir yıldaki net artış 4 trilyon 360,3 milyar lira olurken, cari artış oranı yüzde 51,2 ile yıllık enflasyonun epey altında kaldı. Buna göre bankacılık sektörü toplam kredi hacmi yıllık bazda reel olarak yüzde 10,3 daraldı