Dünya yine eskisi gibi mi?
Aynı verilere günlük, anlık, konjonktürel bakmak veya aynı verilere sabit fikirle yaklaşmak doğru olmuyor. Fed çeşitli nedenlerle varlık alımlarını azaltmayı erteledi. İlki ve açıkça söyleneni ABD'de büyümenin dönüşünün o kadar da kesin olmadığı ve erken hareket etmenin -özellikle sıkıntı yaratan mali konu, düzelirken yükselen faizin baskısna girebilecek olan konut piyasası ve bitmeyen Obama sağlık hamlesi belirsizlik yaratırken- büyümeyi baskı altına alabileceği. Bence Suriye'ye müdahale olsaydı -diğer nedenler yok sayılsa bile- yine erteleme olurdu. Yani erteleme zaten masadaydı. Öte yandan kimsenin USD 10 milyardan fazla bir kesinti beklediği yoktu, fiyatlardaydı ve GOP'ta (gelişmekte olan piyasalar) bir mini ralli Eylül başından beri masada duruyordu. İkinci ve söylenmeyen neden, GOP'ta sıkışıp kalan fonlar ve yatırım bankalarının çıkış için zaman ve zararı azaltacak mesafe istemesi. Bu mesafe verildi, GOP'lar için de çarşıyı pazarı toparlama fırsatı çıktı. Birkaç ay vadeli bir "ayı tuzağı" söz konusu olabilir yani. Bunun olmaması biraz da GOP'un bu sürede ne yapacağına bağlı.
Bunlar sonucu değiştirmez. Herkesin bildiği sonuç şudur: 2007'den beri devam eden krizden bir türlü çıkılamıyor veya çok zayıf ve yavaş çıkılıyor. 1929'dan beri resesyondan çıkışlarda görülmüş en zayıf toparlanma bu seferki. Bu yüzden para politikasında sıkılaşma gecikip duruyor. Lakin artık parasallaşmaya devam etmenin marjinal getirisi kalmadı ve QE (nicel gevşeme) türü önlemler giderek saf risk unsuruna dönüşüyor. Kimse, merkez bankaları bile, getirisiz risk üretmek istemez. Nicel gevşemeden dönüş ve sonrasında faiz artışlarıyla bu dönemden çıkış kaçınılmaz. Fed şöyle bir gözünü kırpıverdi, ABD 10 yıllıkları yüzde 3'e değdi ve GOP alt üst oluverdi. Biz de ne kadar kırılgan olduğumuzu anında gördük. "Bernanke yeni başkanı bekler, o da önce bir bakar, hareket edene kadar Şubat 2014'ü buluruz" diye düşünenler haklı çıkabilir. Ama Yellen gelecekse beklemeye lüzum olmayabilir. "Fazla beklemeye gerek yok, Aralık 2013'te başlıyoruz" derlerse ne yapacaksınız?
22 Mayıs sonrası dönem herkese "dur bakalım ne olacak" demenin faydası olmadığını göstermiş olmalı. "Elden ne gelir" diye beklemek ve 10 yılda biriken kırılganlığın tüm sonucuna razı olmak bir yoldur, "bu sefer proaktif davranacağız" demek bir başka yoldur. Unutmayın ki en şüpheli tavır takınanlar tahvil/bono yatırımcılarıydı. Ama zaten Haziran 2012 sonrası not artışı beklentisiyle asıl gelenler de onlardı. Onlar da, bir sürü "dedicated funds" var, hemen gidelim havasında değildi. "Daha geleneksel bir para politikası bileşimi uygulanacak" lafı bile yetebilir(di).
Öte yandan yabancılar, evet kaynak lazım ama, tek muhatap değil. Yatırım iştahı belirmeye başlayan, ancak talebin kaynaklarını tespit edemeyen, özel sektör de sadece düşük faiz beklemiyor. Gerek büyümenin kırılgan ve sürdürülemez yapısı, gerek cari açığın belirsizlik içide artma eğilimi (stochastic trend gibi), gerekse para politikasında son 4 ayda açığa çıkan dalgalanma eğilimi, bunlar da yatırımları erteleten faktörler. "Bekleyelim, görelim, global dalgalar nereye götürecek, zaten birkaç ay daha kazandık" yaklaşımını yerliler görmez mi, mesajı almazlar mı?
Bir senaryo: Diyelim ki, ekonominin normal döngüsüyle özel sektör yatırımlarının büyümeye negatif katkısı yavaşça ortadan kalsın, sıfır olsun. Ne artı, ne eksi. Diyelim ki net ihracatın negatif katkısı da sıfırlansın. Bu ne demektir? Özel sektör yatırımları, özel sermaye birikimi yok demektir. Özel tüketim de istense bile artık fazla ısıtılamaz, stoğa da arka arkaya üç çeyrek çalışılmaz. Bu, ekonomi durdu demektir. İnşaat döngüsü yukarıya doğru bile olsa, GSYH ağırlığı yüzde 15'in altında inmiş kamudaki harcamayla, arazi, gayrı menkul işleriyle, 2014 ortası zor bela yüzde 2-3 büyüme olacak demektir. Beklemek bu tabloya razı olmak anlamına gelmiyor mu?