Enerjide yatırım atağı
Enerji sektörü için alınan teşvik belgesi sayısı 2022'de 2 bin 899 adetle önceki yılın yaklaşık 4 katına, yatırım tutarı da 79,7 milyar lira ile üç katına ulaştı.
2022 yılında diğer sektörlere yönelik yatırım iştahı azalırken, Türkiye ve dünya ekonomisinde stratejik önemi ve karlılığı artan enerji sektörüne yönelik yatırımlarda rekor artışlar yaşandı. Geçen yıl çeşitli sektörlerden yatırımcı kuruluşlar, ülke genelinde önümüzdeki ay ve yıllarda gerçekleştirecekleri toplam tutarı 578 milyar 580,7 milyon lira olan 13 bin 653 yatırım için devletten teşvik belgesi aldı.
Gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, faiz ve sigorta prim destekleri gibi teşviklerden yararlandırılacak bu yatırımlarla 357 bin 75 kişilik istihdam taahhüt edildi. Önceki yıla göre alınan toplam teşvik belgesi sayısındaki artış yüzde 8,1’de kalırken, belgeler kapsamındaki yatırım tutarı cari olarak yüzde 43,2 arttı.
Yatırım tutarındaki artış yüzde 64,27’lik enflasyonla (TÜFE) indirgendiğinde, toplam yatırım tutarının önceki yıla göre “reel” olarak yüzde 12,8 azaldığı belirlendi. Teşviğe bağlanan toplam yatırımlar kapsamında öngörülen istihdam sayısı da 357 bin 75 kişi ile önceki yılki sayının yüzde 4 altında kaldı. 2021’de 1 milyon 86 bin lira olan bir kişilik istihdama düşen ortalama yatırım tutarı, 2022’de 1 milyon 620 bin liraya yükseldi.
Enerjide rekor yatırım artışı
Geçen yıl teşvikli yatırımlar cephesinde en büyük hareketlilik enerji sektöründe yaşandı. Bu sektör için alınan teşvik belgesi sayısı 2022 yılında yüzde 296,6 artışla 2 bin 899 adede, kapsanan yatırım tutarı yüzde 197,8 artışla 79 milyar 680,8 milyon liraya ulaştı.
Enerji yatırımlarında geçen yıl reel bazda ise yüzde 81,3 gibi yüksek oranda bir artış yaşandığı belirlendi. Teknoloji-yoğun özelliği dolayısıyla az istihdam yaratan enerji yatırımlarında geçen yılki teşvik belgelerinde öngörülen sayı 5 bin 13 kişi ile önceki yılın yüzde 35,3 üstüne çıktı. 2021’in tümünde, toplam tutarı 26 milyar 757 milyon lira olan 731 enerji yatırımı için teşvik belgesi düzenlenmiş, bu yatırımlarla 3 bin 704 kişilik istihdam yaratılması öngörülmüşte. Toplam yatırım tutarında enerji sektörünün 2021 yılında yüzde 6,6 olan payı, geçen yıl yüzde 13,8’e yükseldi.
2022 yılının tümünde teşvik belgesine bağlanan enerji sektörü yatırımlarında coğrafi bölgelere göre en büyük payı 19 milyar 160,1 milyon lira ile İç Anadolu bölgesi aldı. Geçen yıl Ege bölgesinde gerçekleştirilecek 12 milyar 377,4 milyon, Marmara’da 12 milyar 69,5 milyon, Akdeniz’de 11 milyar 858,2 milyon, Doğu Anadolu’da 5 milyar 622,6 milyon, Güneydoğu’da 5 milyar 27,5 milyon, Karadeniz’de gerçekleştirilecek 4 milyar 1,7 milyon liralık enerji yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi.
Teşvik belgeleri kapsamında birden çok bölgeye yaygın yatırımların hacmi de 9 milyar 563,8 milyon lira oldu. Önceki yıla göre en fazla artış yüzde 591’le Akdeniz’e yönelik enerji yatırımlarında yaşandı. Bunu yüzde 423 artışla İç Anadolu, yüzde 379 artışla Ege, yüzde 218’le Güneydoğu izledi. Teşvik kapsamına alınan enerji yatırımlarındaki artış Karadeniz’de yüzde 45,7, Doğu Anadolu’da yüzde 29,8, Marmara’da yüzde 29,1’de kaldı.
Hizmetlerde rölanti
Enerji dışındaki sektörlerde yatırım iştahında geçen yıl düşüş gözlenirken, bunlar içinde görece daha iyi yatırım performansını hizmetler gösterdi. Hizmetler sektörü yatırımları için alınan teşvik belgesi sayısı yüzde 1,9’luk bir artışla 1.398, kapsamındaki yatırım tutarı da yüzde 64,7 artışla 115 milyar 396,4 milyon lira olarak gerçekleşti.
Ancak enflasyondan arındırıldığında hizmetler yatırımlarında reel bazda ise sadece yüzde 0,2 oranında bir artış olduğu belirlendi. Emek-yoğun nitelik arz eden bu sektöre yönelik yatırımlarda öngörülen toplam istihdam da yüzde 42,4 artışla 60 bin 694 kişi oldu. Teşvik belgesine bağlanan toplam yatırımlar içinde hizmetler sektörünün önceki yıl yüzde 17,3 olan payı, 2022’de yüzde 19,9 düzeyine yükseldi.
İmalatta yavaşlama
Çok sayıda alt sektörü bulunan ve en fazla firmanın faaliyet gösterdiği sektör olan imalat sanayii, 8 bin 655 adetle geçen yıl da en çok belgenin alındığı, 346 milyar 501,1 milyon lira ile en fazla yatırımın gerçekleştirileceği ve 276 bin 679 kişi ile de en fazla istihdamın yaratılacağı sektör olmaya devam etti.
Ancak bu sektör için düzenlenen belge sayısı öneki yıla göre yüzde 7,8 azaldı. Yıllık cari artışı yüzde 23,7 olan imalat yatırımlarının tutarında ise reel bazda yüzde 24,7 oranında bir düşüş yaşandı. İmalat yatırımlarıyla yaratılacak istihdam da 2021’deki sayının yüzde 9,5 altında gerçekleşti. Toplam yatırım tutarında imalat sanayiinin 2021 yılında yüzde 69,3 düzeyinde bulunan payı, geçen yıl yüzde 59,9’a geriledi.
Tarım yatırımı sayısında sert düşüş
2022 yılında tarım sektörü için sadece 397, madencilik sektörü için de 304 yatırım teşvik belgesi alındı. Madencilikte 27 milyar 60,7 milyon, tarımda ise 10 milyar 41,8 milyon liralık yatırım teşviğe bağlandı. Madencilik yatırımlarında 9 bin 111, tarım yatırımlarında 5 bin 578 kişilik istihdam öngörüldü Önceki yıla göre tarım sektörü için alınan teşvik belgesi sayısı yüzde 52 ile ana sektörler içinde en sert düşüşü kaydetti.
Madencilik yatırımları için alınan belge sayısı da yüzde 4,1 azaldı. Madencilik yatırımları cari olarak yüzde 37,9 arttı, reel olarak ise yüzde 16,1 geriledi. Cari olarak yüzde 33,6 artan tarım yatırımlarında ise yüzde 18,7 reel düşüş gerçekleşti. Emek yoğun sektörler olmasına karşın tarım yatırımlarında öngörülen istihdam sayısı yüzde 32,6, madencilik yatırımlarındaki yüzde 21,8 azaldı.
Enerjide Aralık ivmesi
Teşviğe bağlanan enerji yatırımlarındaki ivme Aralık ayında daha da belirginleşti. Geçen yılın tümünde enerji yatırımları için düzenlenen 2 bin 899 teşvik belgesinin 544’le beşte biri Aralık ayında düzenlendi. Yılın tümündeki 79 milyar 688,8 milyon liralık enerji yatırımının da 26 milyar 741 milyar lira ile üçte birini yılın son ayında belgeye bağlanan tutar oluşturdu.
Önceki yılın Aralık ile karşılaştırıldığında sektör için düzenlenen teşvik belgesi sayısının yüzde 555,4, yatırım tutarının yüzde 2.384,8, yaratılacak istihdamın da yüzde 527,6 arttığı dikkati çekti. Aralık ayında tüm sektörlerde alınan teşvik belgelerinin dörtte birden fazlası, toplam yatırım tutarının da yaklaşık üçte birinin enerji sektörüne yönelik olması dikkati çekti.
Yatırımlardan alınan payda enerji sektörü, aylık bazda imalat ve hizmetleri yakaladı. Yılın son ayında teşvik belgesine bağlanan toplam yatırım tutarının üçte birine ulaşan enerji yatırımları içinde en yüksek bütçeli olanı, Başkent Doğalgaz Dağıtım GYO A.Ş.’nin Ankara’da gerçekleştireceği 6 milyar 183,2 milyon liralık tevsi yatırımı oluşturdu. Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin çeşitli illerde gerçekleştireceği 4 milyar 480,5 milyon liralık tevsi, Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin birden çok ili kapsayan 2 milyar 600,4 milyon liralık komple yeni, Airres Elektrik'in Kırklareli’de yapacağı 1 milyar 508,8 milyon liralık tevsi, Open Mountain Turkey Jeotermal Enerji Üretim Limited Şirketi’nin Manisa’da gerçekleştireceği 690,4 milyon liralık komple yeni yatırımları da son ayda teşvik belgesine bağlandı.
HEZ Enerji İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin Aydın’da 628,8 milyon, Kazanım Enerji Yatırım Üretim A.Ş’nin yine Aydın’da 613,9 milyon liralık, Galata Wind Enerji A.Ş.’nin Bursa’da 562,8 milyon, Omnia Nişasta Sanayi A.Ş.’nin Adana’da 330 milyon ve Petlas Lastik Sanayi A.Ş.’nin Kırşehir’de 324,3 milyon liralık komple yeni yatırımları da büyük bütçeli on yatırım arasında yer aldı.