Fed hızla harekete geçerek tahvil programını sonlandırmalı
ABD Merkez Bankası (Fed) 18 Eylül'de yaptığı açıklamada, "kantitatif gevşeme" (QE) programının hızını düşürmesi konusundaki yaygın beklentiye rağmen, bu hamleye henüz hazır olmadığı bildirerek global finans piyasalarında büyük bir şaşkınlığa neden olmuştu. Fed Başkanı Ben Bernanke, Fed'in ayda 85 milyar dolarlık uzun vadeli tahvil alımlarını sürdüreceğini söyledi. Fed'in planlarındaki bu ani değişikliğin sebeplerinin anlaşılması bundan sonraki gelişmelere ışık tutacaktır.
Bernanke'nin mayıs ayında Fed'in QE programını "yavaşlatma" niyetinde olduğunu söylemesinin ardından yatırımcılar alımların bir miktar yavaşlamasının sonbahar başlarında başlayabileceğini tahmin ediyorlardı. Bunun sonucunda 10 yıllık Hazine tahvillerinin faizleri yaklaşık 50 baz puan yükseldi ve 1 Mayıs'taki yüzde 1.66 seviyesinden haziran başında yüzde 2.13'e ulaştı. Bernanke'nin Federal Açık Piyasa Komitesi'nin (FOMC) sonraki toplantısının ardından yaptığı basın toplantısı 10 yıllık faizlerde biraz daha artışa sebep oldu ve faizler 1 Temmuz'da yüzde 2.5'e, Fed'in eylül toplantısının hemen öncesinde ise yüzde 2.92'ye kadar yükseldi.
Kısacası piyasa, yavaşlamanın eylülde başlamasını ve tahvil alımlarının 2014 ortalarında sona ermesini bekliyordu. Fed'in hamleleri ve politika çizgisini bu kadar keskin bir şekilde değiştirmesinin en az üç muhtemel sebebi olabilir.
Fed üyeleri yavaşlamaya hazır olmayabilir
Muhtemel sebeplerden biri, Bernanke ve diğer FOMC liderlerinin - özellikle Başkan Yardımcısı Janet Yellen ve New York Fed Başkanı Bill Dudley'in - hiçbir zaman yavaşlamaya başlamak istememiş olabilecekleridir. Önceki beyanların amacı, QE programını sona erdirmek isteyen FOMC üyelerine güvence vermek ve liderliğin onların tezlerini dinlediğini ve ciddiye aldığını göstermek olabilir. Bunu yapmak QE karşıtlarının FOMC'deki çoğunluğa karşı oy vermelerini önlemiştir. Böyle bir durum Fed'in politikasında kargaşa görüntüsü oluşturacak ve Bernanke'nin saygınlığına gölge düşürecektir. Bu açıklama doğruysa, Fed liderlerinin uzun vadeli tahvil alım programına gelecek yıl da hiçbir yavaşlama olmaksızın devam etmeleri beklenebilir.
Faizlerdeki artış ürkütmüş olabilir
İkinci bir muhtemel açıklama, Bernanke ve diğer Fed liderlerinin gerçekten de QE'de yavaşlamaya eylül ayında başlamayı planladıkları ancak önceki açıklamalarının ardından uzun vadeli faiz oranlarının gösterdiği yüksek artış hızından ürkmüş olabilecekleri yönündedir. Bernanke, faiz oranlarının sadece 50 baz puan civarında artmış olduğu haziran ayı basın toplantısında bu durumun kendisi için sürpriz olduğundan söz etmişti. Eylül ayına kadar 125 baz puanlık artışla yüzde 3'e yaklaştılar. Bernanke'nin tahvil alımlarının daha yavaş yapılmasının bile gevşek para politikasına devam anlamına geleceği beyanlarına piyasanın ikna olmadığı belliydi.
Ekonomik canlanmanın zarar görmesi istermedi
Üçüncü senaryo, ekonomik aktivitenin yavaşlamakta olduğu ve faiz oranlarının daha da yükselmesinin ekonominin gelecekteki canlılığına zarar verebileceği şeklindedir. 2013'ün ilk yarısında yıllık esasa göre hesaplanmış GSYH büyüme oranı sadece yüzde 1.8 olurken nihai satışlar da sadece yüzde 1.2 artış gösterdi. Üçüncü çeyrek için resmi bir GSYH tahmini bulunmamakla birlikte özel sektör tarafından yapılan değerlendirmelerde büyümede hızlanma beklenmiyor ve bu da ekonominin bu yıl için üretim artışının yüzde 2'nin çok altında kalacağı bir yola girmiş olduğuna işaret ediyor. Ayrıca, Fed'in tercih ettiği hesaplama yöntemlerine göre, enflasyon yüzde 2 olan hedefin çok altında bulunuyor. Gıda ve enerji hariç kişisel tüketici harcamalarında yıllık endeks, aylardır sadece yüzde 1.2 seviyelerinde seyrediyor ve deflasyona düşme ihtimalini artırıyor.
Bütün bunlar düşünüldüğünde Fed'in QE programında mevcut hızını bu yılın sonuna kadar ve 2014 yılında da sürdürmesi bekleniyor. Bernanke, eylül ayı basın toplantısında yavaşlamanın 2013 sonundan önce başlayabileceğine işaret etmiş olmakla birlikte bunu, ekonominin FOMC'nin beklentilere uygun bir performans göstermesi şartına bağladı. Bu, FOMC üyelerinin, GSYH'deki reel büyüme hızından memnun olmaları gerektiği şeklinde yorumlanırsa, Fed'in yavaşlamayı bu yıl başlatma ihtimali çok azalmış olur çünkü bu durumda ekonomik büyümenin son çeyrekte yüzde 3 civarına yükselmesi gerekecektir.
Mevcut hız 2014'te devam edebilir
Ancak bu noktaların hepsi tahvil alımlarının mevcut hızıyla 2014'te de (belki daha sonra da) devam edeceğine işaret etmekle birlikte aralık ayında küçük bir yavaşlamanın olmaması için bir sebep de bulunmuyor: Bernanke ocak ayında emekli olacak. QE ve sözlü yönlendirme gibi "geleneksel olmayan para politikalarını" uygulamaya koyan kişi olan Bernanke, görevinden ayrılmadan önce Fed'i geleneksel politikalara dönüş yoluna soktuğunu göstermek isteyebilir. Ancak bu yöndeki tek bir adımın faiz oranlarının seviyeleri ve ekonomik büyümenin hızı üzerinde önemli bir etkisi olmayacaktır.
Ben hâlâ QE'nin faydalarının artık önemli olmaktan çıktığına ve faiz oranlarının düşük seviyelerde olmasının yatırımcıları ve bankaları arzu edilmeyecek riskler almaya ittiğine inanıyorum. Bu şartlar altında Fed hızla harekete geçerek uzun vadeli tahvil alım programını sona erdirmelidir.
Martin Feldstein Harvard Üniversitesi Ekonomi Profesörü ve Ulusal Ekonomi Araştırmaları Bürosu Onursal Başkanıdır.