Yatırıma giden para faizi geçti
2022 yılında merkezi yönetim bütçesinden kamu yatırımlarına yapılan harcamalar, iç ve dış borç faizlerine ödenen tutarı geçti.
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan yıllık gerçekleşmelere göre geçen yıl bütçeden faize aktarılan tutar önceki yıla göre yüzde 71,9 artışla 310,9 milyar lira olurken, “sermaye giderleri” ve “sermaye transferleri” kalemlerinin toplamından oluşan kamu yatırım harcamaları yüzde 107,4’lük bir artışla 325,2 milyar liraya ulaştı. Yıl boyu gerçekleşen toplam bütçe harcamalarının yüzde 10,6’sı faiz ödemelerine, yüzde 11,1’i ise kamu yatırım harcamalarına gitti. 2021 yılında kamu yatırım harcamasının yüzde 115,4’ü kadar faiz ödenirken, 2022 yılında bu oran yüzde 95,6’ya geriledi. Böylece toplam bütçe gideri içinde yatırımın payı 2018’den bu yana ilk kez faizi geçmiş oldu.
Bütçede faiz yükünün seyri
1990’lu yıllarda izlenen popülist politikalarla bozulan bütçe dengelerin sonucu kartopu gibi büyüyen faizin bütçedeki payı 2000 yılında yüzde 43,7’ye, ağır ekonomik kriz yılı olan 2001’de ise yüzde 51’le tarihi en yüksek düzeye ulaşmıştı. 2001 krizi sonrası uygulamaya konulan ekonomik programla bütçede faiz yükü 2002’den itibaren gerilemeye başladı. 2003’ten itibaren tek parti yönetiminin getirdiği istikrar ve güçlü görünüm ve makro ekonomik istikrarla hızla düşüşe geçen faiz yükü, 2004’de yüzde 40’ın, 2005’te yüzde 30’un, 2009’da yüzde 20’nin altına indi, 2017 itibariyle yüzde 8,4’e kadar geriledi.
Bütçede faiz yükü 16 yıllık kesintisiz düşüş sürecinin ardından 2018’de yeniden yükselişe geçti. Anılan yıl yüzde 8,9’a çıkan bütçede faiz ödemelerinin payı, 2019’da yüzde 10’a, 2020’de yüzde 11,1’e, 2021’de yüzde 11,3’e yükseldi.
Ekim ayında hazırlanan 2023- 2025 Orta Vadeli Program (OVP) kapsamında 2022’nin tümünde bütçe harcamalarında faizin payı yüzde 11,6 olarak tahmin edilirken, açıklanan yıllık verilere göre gerçekleşme ise yüzde 10,6 ile OVP tahminlerinin altında kaldı.
Yatırımın payında artış
Faiz ödemelerinin toplam vergi gelirleri ile bile karşılanamadığı 2001’de bütçenin yüzde 51’i faize giderken, yatırımların payı yüzde 5,7’de kalmış, toplam yatırım ödeneğinin yaklaşık 9 katı bir para faize ödenmişti.
2000’li yılların özellikle ikinci yarısından itibaren bütçeden iç ve dış borçlara ödenen faizin payındaki düşüşle ters orantılı biçimde kamu yatırımlarına ayrılan pay giderek artış gösterdi.
Yatırım-faiz makası izleyen dönemde yatırım lehine gelişti, özellikle 2005’ten itibaren artmaya başlayan yatırımların payı 2010’da yüzde 10’u aştı, ilk kez 2013 yılında yatırım harcaması faiz ödemesini geçti. 2015’te bütçenin yüzde 13,4’üne kadar çıkan yatırımlarının payı 2019’da ise yüzde 9,7’ye geriledi, 2020’de yüzde 9, 2021’de yüzde 9,8 olmuştu. Üç yıllık kırılmanın ardından 2022’de yatırımın bütçedeki payının yüzde 11,1’le faizi geçmesi ile yatırım/faiz dengesinde yeniden lehte bir seyir oluştu.
20 yılda faize 1,6, yatırıma 1,3 trilyon
2003-2022 dönemini kapsayan 20 yılda merkezi yönetim bütçesinden yapılan faiz ödemelerinin toplam tutarı 1 trilyon 557,9 milyar liraya ulaştı. Aynı dönemde devletin yatırım harcamalarının birikimli tutarı ise 1 trilyon 337,1 milyar lira oldu. Anılan dönemde toplam kümülatif bütçe harcamalarının yüzde 12,7’si faize giderken, yatırımların aldığı pay yüzde 10,5 düzeyinde gerçekleşti. Toplam bütçe harcamalarının yüzde 75,2’si bu dönemde 9 trilyon 406 milyar liraya ulaşan vergi tahsilatı ile karşılanırken, faiz giderleri vergi gelirlerinin yüzde 16,6’sını yuttu.
2023’te 566 milyar TL faiz ödemesi
2023 bütçesine konulan ödenekle faize yüzde 12,7 ile son yılların en yüksek payı verildi. 2023 Mali Yılı Bütçesi’nin toplam büyüklüğü 4 trilyon 469,6 milyar lira olurken, bunun 565,6 milyar lirası bu yıl yapılacak faiz ödemelerine ayrıldı. Bu tutar, 2022 yılı gerçekleşmesine göre yüzde 81,9’luk bir artışı ifade ediyor ve ülke tarihindeki en büyük yıllık faiz ödeneğini oluşturuyor.
2023 bütçesine konulan 353,1 milyar liralık yatırım ödeneği ise 2022 gerçekleşmesine göre sadece yüzde 8,6 daha fazla ve toplam bütçe büyüklüğünün yüzde 7,9’una denk geliyor.
Ancak esas olarak Ekim ayında hazırlanan OVP ile şekillenen 2023 bütçe hedeflerinde, o zamana kadar kaydedilen bütçe performansı baz oluşturuyor. Son çeyrekte kaydedilen iyileşme ile beklenenden daha iyi gerçekleşen 2022 yılı bütçe performansı dolayısıyla, bu hedeflerin izleyen dönemde revize edilme olasılığı bulunuyor.