Et üreticilerinden büyük sıçrama: İSO 500'de protein atağı

RECEP ERÇİN

Hızla artan et fiyatları İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) hazırladığı İSO 500 Büyük Sanayi şirketi listesinde de sıralamaların değişmesine neden oldu. Listeyi incelediğimizde endüstriyel beyaz ve kırmızı et üreticisi firmaların listenin ön sıralarına doğru yükseldiğini gözlemledik. Buna göre 2023 yılı İSO 500 listesinde 60. sırada yer alan Sakaryalı Şenpiliç Gıda, 13 basamak birden atlayarak 47. sıraya yükselirken üretimden satışlarını da 32,4 milyar TL'ye çıkardı. Balıkesirli Banvit ise listede 21 basamak birden yükselerek 53'üncü sırada konumlandı.

Banvit'in üretimden satışları 29,1 milyar TL oldu. Hayvansal protein bakımından zengin ürünleri pazara sunarak 2024 yılında dev sanayi kuruluşları listesinde sıçrama yapan bir başka şirket ise Bolu merkezli Er Piliç Entegre olurken bu firmanın 61'inci sırada yer aldığı görülüyor. Geçen yılki 2023 yılı listesinde isminin açıklanmasını istemeyen firmanın, listeleri kontrol ettiğimizde 71'inci olduğunu tahmin ediyoruz. Buna göre 2024'te 25,4 milyar TL üretimden satış hacmine ulaşan Er Piliç 10 basamak birden yükselmiş.

Milaslı Kılıç, 60 basamak birden yükseldi

İSO 500'deki protein atağını en net şekilde gözler önüne seren atılımı yapan firma ise bir kamu kuruluşu olan Et ve Süt Kurumu. 2023'te 122. olan kurum geçen yıl 55 basamak birden yükselerek 2024 listesinde 67'nciliğe yükseldi. Üretimden satışları 24,2 milyar TL olan kurum, 55,6 milyar TL'lik net satış hacmi ile ise “Net satışlar sıralamasında” 31'inci oldu. Kocaeli merkezli Namet Gıda da 20 basamak birden atlayarak 2024 500 Büyük Sanayi kuruluşu listesinde 22,1 milyar TL'lik üretimden satış hacmi ile Tosyalı Toyo Çelik'in hemen ardından 77'nci oldu.

Kırmızı ve beyaz et üreticisi firmaları yakından takip eden balık üreticisi Milaslı Kılıç Deniz Ürünleri de İSO 500'de 60 basamak birden yükselerek sıçrama yapan firmalardan oldu. Şirket 89'uncu sırada yer alırken üretim satışları 19,5 milyar TL olarak kaydedildi. Listede sadece bir basamak yükselse de 99'uncu olarak ilk 100'de yer almayı başaran bir başka Bolulu tavuk üreticisi de BEYPİ Beypiliç oldu. Onu 100'üncü sırada takip eden Uşaklı Gedik Tavukçuluk ise listede 23 basamak yükseldi.

Gaziantepli et firmasından rekor sıçrama

Akhisarlı Keskinoğlu Tavukçuluk 2024 listesinde 13 basamak yükselerek 146'ncı olurken, bir başka Balıkesirli firma Bupiliç Entegre 47 basamak yükselişle 220. sıraya yerleşti. Bursalı Hastavuk 35 sıra yükselerek 248'inci, 81 basamak birden öne geçerek sıçrama yapan Egeli Pınar Entegre Et ve Un 294'üncü oldu. Bir başka balıkçı firma Çanakkaleli Dardanel de listede hızlı yükselenlerden oldu. Dardanel Önentaş 62 basamak birden atlayarak 319'uncu büyük sanayi kuruluşu olarak adını 2024 listesine yazdırdı.

Gaziantepli Staret Entegre ise 287 basamak birden yükselerek 364'üncü olmayı başarırken, Denizlili Abalıoğlu Balık ve Gıda ise 4 basamakla mütevazı bir yükseliş gösterdi ve 367'nci oldu. Türkiye'nin tanınan markalarından Beşler Et Gıda da İSO 500 listesinde 81 basamak yükselişle 436'ncı sırada yer aldı. Listede sıçrama yapan et firmalarının yanında benzer ürünleri pazara sunduğu halde düşenler de yok değil. Örneğin Denizli merkezli Abalıoğlu Lezita Gıda Sanayi 2 sıra birden gerileyerek 80'inciliğe düştü.

Artan et fiyatlarının etkisi ne kadar?

Et firmalarının İSO 500'de üretimden satış hacimleri ile hızla yükselmesinin ardındaki neden hızlı artan et fiyatları olabilir. Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Aralık 2023 market fiyatları listesine göre kuzu etinin kilosu 445 TL, dana eti 405 TL, yumurta (adet) 4,66 TL ve tavuk eti 79 TL idi. 2024 yılı Aralık ayı fiyatlarına baktığımızda kuzu eti 736 TL, dana eti 583 TL, yumurta (adet) 6,10 TL, tavuk eti 97 TL oldu. Üretici fiyatlarına baktığımızda da 2023'te 260 TL olan dana etinin kilosu 2024 sonunda 353 TL'ye, kuzu 275'ten 452 TL'ye, yumurta 3,23 TL'den 4,31 TL'ye yükseldi.

Tavuk etine ilişkin üretici fiyat verisine ise erişemedik. Buna göre dana eti üreticide yüzde 35, kuzu yüzde 64, yumurta yüzde 33 zamlandı. Marketteki zam oranları ise dana etinde yüzde 44, kuzuda yüzde 65, tavukta yüzde 22, yumurta yüzde 31 oldu. İBB hal fiyatlarından çipura ve levrek fiyatlarını kıyasladığımızda son bir yıllık ortalama değişim çipurada yüzde 68 ve levrekte yüzde 57 olmuş.

Gıda faaliyet kârı bakımından lider sektör oldu

İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Raporunu incelediğimizde gıda imalatçıları yüzde 13,8'lik özkaynak kârlılığının yüksekliği bakımından; tütün (yüzde 52,6) ve başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipmanları (yüzde 16,6) imalatçılarının ardından üçüncü sektör. Sektörel faaliyet kârı büyüklüğü bakımından gıda imalatçıları İSO Birinci 500'de 157,4 milyar TL ile en yakın sektör olan ana metal sanayinin yaklaşık üç katı büyüklüğe sahip. Sektör 105,7 milyar TL ile faaliyet kârı bakımından 2023 yılında dördüncü sırada bulunuyordu.

Rapora göre ArGe harcaması yapan kuruluş sayısı bakımından da gıda imalatçıları 43 firma ile otomotivin de önünde birinci sırada yer aldı. 2023'te bu sayının 39 idi. ArGe harcamaları da 899 milyon TL'den 1,6 milyar TL'ye yükseldi. Gıda imalatçıları 87,6 milyar TL'lik vergi öncesi kârla açık ara en çok kazanç elde eden sektör oldu. İSO 500'de gıda imalatı yapan 111 firma var. Üretimden satışlarla sıçrama yapan et ve balık firması sayısı ise 16.