TMO’nun fındık alımı, piyasayı nasıl etkiler?

Ali Ekber Yıldırım

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), 21 Ağustos 2017 itibariyle fındık alımına başlayacak. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Ahmet Eşref Fakıbaba’nın yaptığı açıklamaya göre Giresun Kalite kabuklu fındığın kilosu 10 lira 50 kuruştan, Levant Kalite fındığın kilosu ise 10 liradan alınacak.

Bakan Ahmet Eşref Fakıbaba, sadece alım fiyatını açıkladı. Fındık rekoltesini ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım politikasını açıklamadı. Oysa asıl önemli olan üretimin yani rekoltenin ne kadar olacağı ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin hangi şartlarda alım yapacağıdır.

2017 ürünü fındık üretim miktarı (rekolte) konusunda çok farklı tahminler var. Üretimin 800 bin ton olacağını söyleyen de var, 600 bin ton civarında tahmin edende var. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın henüz açıklamadığı rekolte tahmini ise 701 bin ton olduğu bilgisi var. Yapılan tahminlerin hepsi bu yıl üretimin yüksek olacağını gösteriyor. Üretim fazla olduğunda fiyat düşüyor.

Fındık fiyatı düşecek endişesi

Fındığın en büyük alıcısı ve ihracatçısı konumundaki İtalyan Ferrero iki gün önce fındık alım fiyatını 9 lira 25 kuruş olarak açıkladı. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açıkladığı fiyat ise bunun sadece 75 kuruş üstünde. Üretici 75 kuruş yüksek diye Ofis’e fındık satar mı?

Toprak Mahsulleri Ofisi geçmişte olduğu gibi Çiftçi Kayıt Sistemi’ne yazılan tahmini üretim miktarı kadar alım yaparsa çiftçiyi özel sektöre yönlendirmiş olur. Söylemek istediğimizi bir örnekle açıklayalım. Fındık üreticisi 2017 Yuılı Çiftçi Kayıt Sistemi’ne tahmini fındık üretimini 1 ton olarak yazdıysa ve üretimi 1.5 ton olarak gerçekleştiyse, Ofis sadece 1 tonunu alacak. Kalan 500 kiloyu almayacak. Üretici 500 kilo fındığı ne yapacak?

Özel firmalara satmaya çalışacak. Özel firmalar ya fiyat düşürecek ya da almam diyecek. Dolayısıyla konuştuğumuz sektör temsilcileri Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanı Ahmet Eşref Fakıbaba’nın açıkladığı fiyatın alıcıların işine yarayacağını söylüyor. Rekoltenin durumuna ve fındığın piyasaya hızlı girişine bağlı olarak fındık fiyatı 7-8 liraya kadar düşebilir endişesi var. Toprak Mahsulleri Ofisi, sınırlama olmaksızın fındık alırsa açıkladığı fiyatın piyasada tutunmasını sağlayabilir. Fakat, bu kez de 300-400 bin ton fındık almak zorunda kalabilir. O zaman fındık alıcıları ihracat taahütlerini yerine getirmek için fiyat yükseltmek zorunda kalır.

Gurbetçiler piyasayı belirleyecek

İklim değişikliğine bağlı olarak fındık hasadının yaklaşık 1 ay gecikmesi nedeniyle Ağustos sonu,Eylül başında piyasaya yoğun bir fındık arzı bekleniyor. Yurtdışından veya büyükşehirlerden fındık üretim bölgesi Karadeniz’e gelen aileler fındığını toplayıp satıp geri dönecekler. Ayrıca bölgede yaşayan üreticiler de borçlarını ödemek, Eylül’de okulların açılması ile eğitim giderlerini karşılamak için fındık satacağı için yoğun bir arz bekleniyor. Buna, “üretim çok, fiyat düşecek” telaşı ile fındık satanlar da eklenirse piyasada fındığın fiyatı düşebilir. Ekim- Kasım gibi fiyatta bir toparlanma beklenebilir.

Üretici için zor bir sezon olacak

Türkiye’nin yıllık ortalama fındık üretimi 550-600 bin ton olarak kabul edilir. Bazı yıllar üretimin 800 bin tona yaklaştığı, bazı yıllar ise 400 bin tonun bile altına düştüğü biliniyor. Üretimin çok olduğu yıllar fiyat düşerken, üretimin az olduğu yıllar fiyat yükseliyor. Hatırlarsanız 2014-2015 sezonunda kabuklu fındığın fiyatı 22 lirayı görmüştü. Bu sene ise üretim yüksek. Bu nedenle Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım fiyatı ve uygulayacağı alım politikası büyük önem taşıyor. Açıklanan fiyat üreticiyi memnun edecek, fiyatı yükseltecek bir fiyat değil. Bu nedenle bu sezon fındık üreticisi açısından zor bir yıl olacak.

Tüketici pahalıya yiyecek

Türkiye dünyanın en çok fındık üreten ülkesi olmasına rağmen bunun büyük bölümünü ihraç ediyor. İç tüketim ise daha düşük. Son 5 yılın ortalamasına göre fındık üretiminin yaklaşık yüzde 70’i ihraç edilirken yaklaşık yüzde 30’u iç piyasada tüketiliyor. Tüketimin az olmasında fındık fiyatının tüketicide pahallı olması önemli bir faktör olarak gösteriliyor. Kabuklu fındık fiyatı 10 liranın altına düşmesine rağmen kuruyemiş mağazalarında, paketli ambalajlarda tüketiciye sunulan fındığın kilosu 60-80 lira arasında olacak. Üretici ucuza satsa da tüketici fındığı pahallıya tüketecek.

İhracatçı memnun olacak

Kabuklu fındık fiyatının 10 liranın altında olması ihracatçılara önemli avantaj sağlıyor. Son 10 yıllık verilere bakıldığında dolar bazında iç fındık ihraç fiyatı kilo başına 7.5 dolar seviyelerinde gerçekleşti. Oysa şu anda 6 dolar bile değil. Dolayısıyla üretici fındığı ucuza satmak zorunda kalırken,ihracatçı ucuza aldığı için önemli bir avantaj elde etmiş olacak.

Özetle, devletin fındık piyasasına müdahale etmesi ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin fındık alması bugünkü şartlarda üreticiyi rahatlatacak bir durum değil.

"Fındık lisanslı deposu ve spor borsası alımlara başlıyor"

Giresun Ticaret Borsasınca hayata geçirilen AB destekli proje kapsamında kurulan “Fındık Lisanslı Deposu ve Spot Borsası”, 25 Ağustos-1 Eylül arasında deneme amaçlı alım satım yapacak. GTB Başkanı Temel Yanıkoğlu,, temeli 2015 te atılan ve yaşanan bazı durumlardan dolayı tamamlanma süreci geciken projenin tam anlamıyla hazır olduğunu, 9 Eylül tarihinde resmi açılışının yapılmasını planladıklarını söyledi. Yanıkoğlu, “Fındık Lisanslı Deposu ve Spot Borsası” ile Türkiye de ilk kez fındık alım satım işleminin elektronik ortamda gerçekleştirileceğini ve fiyatının burada belirleneceğini vurgulayarak, projenin Türk fındığı ve üreticisi için büyük öneme sahip olduğunu ifade etti.

Projenin sağlıklı yürümesi ve hedefl ere ulaşması için yoğun çaba harcadıklarına dikkati çeken Yanıkoğlu, şöyle devam etti: “Bu proje fındık ve üreticinin son derece yararına. Üreticimiz maddi olarak büyük faydayla karşı karşıya. Bir çiftçimizin fındığına burada 120 alıcı tarafından fiyat verilecek ve eğer rakamı beğenirse fındığını değerlendirecek. İsterse depomuzda ürününü bekletebilecek. Tüccarlarımız da günlük işlemlerle elektronik ortamda alım satım gerçekleştirecek. İsterse aldığı ürünü tesisine götürüp değerlendirecek, isterse aynı anda satabilecek. Burada ticareti resmi ortama taşıyoruz. Fındık ticaretini biz bu projeyle disiplinli hale getireceğiz. Yine burada resmi ortamda fındık fiyatı şekillenecek.”

17 bin ton kapasiteli

Yanıkoğlu, lisanslı depolarının 17 bin ton kapasiteli olduğuna işaret ederek, “Bu demek değil ki 17 bin tona göre hareket edeceğiz. Günlük işlemler de olacak. Bizim 2017 ürünü fındığı için işlem hacmi hedefimiz 30 bin tonun üzerine çıkmak. Giresun çapında bu çok önemli rakamdır. Gelecek yıllarda işlem miktarını artırmayı amaçlıyoruz” ifadesini kullandı.