Hibrit gazetecilik dönemi başlıyor

Didem Eryar ÜNLÜ

Hepimiz gazete ya da internetten haberleri okuyoruz. Fakat Wikipedia kurucularından Jimmy Wales öngörüsünde haklıysa, yakında haberleri kendiniz yazmak isteyebilirsiniz de. Nasıl mı?

Wales, şu sıralar internette yeni bir reklamsız haber yaratma modeli oluşturmak için fon toplamakla meşgul. Bu model, profesyonel gazetecilerle gönüllü editörleri bir araya getirecek. Wales’in amacı sahte haber sorununa çözüm üretmek. Wikipedia’nın başarısından yol çıkan Wales, en sağlam çözümün “crowdsourcing” olduğunu düşünüyor. Crowdsourcing, “imece” usulünün bir çeşidi aslında. Hem imeceyi, hem de crowdsourcing’i, birçok kimsenin el birliği ederek, bir kişinin veya bir topluluğun işini yapması diye tanımlayabiliriz.

Sonuçta, okuyucular da, ulaştıkları bilginin doğru olmasında önemli bir role sahipler. Wales, kar amacı gütmeyen Wikitribune isimli projesini aralık ayında tanıttı. Hedef; kar amacını dışarda bırakan ve haber yazma özgürlüğü sağlayan bu projenin, doğrunun kazandığı, yalanın kendi kendini düzelttiği bir platform olmasını sağlamak. Wales, bu projede gazetecilerle halkın bir arada çalışacağını söylüyor ve ekliyor: “Bu platform sahte haberlere yer vermeyecek. Sahte bir medya olmayacak.”

Wales profesyonel editörleri devre dışı bırakarak, şöyle bir ikilemle de karşı karşıya kalıyor aynı zamanda: Toplum bir yandan doğru haber oluştururken, diğer yandan tüm etik değerlere karşı adil olabilecek mi? Yani gazetecilerde olması gereken “objektiflik” anlayışına sahip olabilecek mi?

Wales ve şirketi şu sıralara Wikitribune’un haber akışı üzerine çalışmaya devam ediyor. Wales’in verdiği bilgiye göre, bir içerik yönetimi sistemi oluşturulacak ve bu sistem, sadece yapılan haberlerin yazılımında değil, aynı zamanda hikayenin oluşturulmasında ve planlanmasında da yol gösterici olacak. Editörler, kaynağa ulaşma, farklı konularda beyin fırtınası, veri güvenilirliği kontrolü gibi alanlarda danışmanlık sağlayabilecekler. Bir hikaye yayınlandığında, herhangi biri siteye bağlanıp değişiklik önerisinde bulunabilecek. Fakat Wikipedia’dan farklı olarak, bu değişiklikler hemen hikayeye yansımayacak. Site çalışanlarının ya da belirlenecek bir ekibin onayının alınması gerekecek. Wales’in hedefi tam zamanlı çalışacak 10 muhabir işe almak. Bu 10 muhabir, yayın yönetmeni olan Wales’e rapor verecek. Bu ekibin oluşturulması için de ihtiyaç duyulan bağışın toplanması gerekiyor.

Destek halktan, haber yazma işi profesyonellerden

Geleneksel gazetecilikte, editör bir hikaye önerir, bu hikayenin oluşturulması için bir tarih belirler ve haber oluşumu sürecinde muhabirle iletişim içinde olur. Haber oluştuğunda ise, editör haberi okur, eksiklikleri veya yanlışları belirler, haberin yapısını, kaynağını, tarafsızlığını ve güvenilirliğini kontrol eder. Wikitribune’da ise tüm bu işler, biz okurlara ait olacak. O zaman neden tamamen crowdsourcing’e dayalı bir model oluşturulmasın ve haberler herkes tarafından yazılmasın? Wikipedia bunu daha önce denedi ve buna “Wikinews” adını verdi. Fakat Wales’e göre bu başarılı bir model değil; çünkü tamamen gönüllülere dayalı bir model. Ve gönüllüler nasıl haber yazılacağını bilmiyorlar. İşte bu nedenle, Wikitribune’de profesyonel yazarlar olacak. Halk ise bu yazarlara destek sağlayacak.

Wales bu hibrit modeli anlatırken, “Toplum, aslında her zaman çok iyi yaptığı işi yapacak. Yani gerçeklerin onaylanmasını sağlayacak” diyor. Tabii ki bu süreç, çok dikkatli davranılması gereken bir süreç. Facebook veya Twitter’dan hızla yayılan sahte bilgilere ya da yanlış bilgilendirmelere çok kez maruz kaldık. Wales de bu tehlikenin farkında. Fakat dünya tarihinin en başarılı imece bilgi ağı olarak değerlendirilen Wikipedia’yı kuranlardan biri olarak, doğru tasarımın bu sorunu çözeceğine ve toplum içinde “doğru” ve iyi davranmayı yüreklendireceğine inanıyor.

Projeye danışmanlık verecek isimlerden biri de New York City University profesörlerinden ve dünyanın en ünlü haber fütüristlerinden Jeff Jarvis. Projeye yatırım yapmayı planlayanlar arasında ise Facebook’un desteklediği News Integrity Initiative (Haber Bütünlüğü Girişimi) var. Jarvis, bu yeni ve yenilikçi projenin reklam bütçelerine dayalı sahte habercilik sorununa çözüm oluşturabileceğine inanıyor.

Bu arada katılımlar olumlu olduğu kadar, çıkar çatışmaları da doğurabilir. Gazeteciler, uzmanların ya da kaynakların doğrudan habere müdahale etmesine veya kendi hikayelerini anlatmalarına izin vermeyecekler. Hikaye yayınlanmadan önce, herhangi bir uzmana veya kaynağa gösterilmeyecek. Ya da bu kaynak, haber tamamlandıktan sonra, haberi değiştirme yetkisine sahip olmayacak. Aksi takdirde, bu “halka ilişkiler” olmaktan ileri gitmez. Dolayısıyla Wikitribune, okurlarına daha fazla güç vermekle, kaynaklara doğrudan müdahale hakkı tanımamak arasındaki çok ince çizgide doğru hareket etmek ve kimsenin çıkarını ön plana çıkarmamak zorunda.

Şeffaflık nasıl sağlanacak?

Profesyonel gazetecilerin oluşturduğu FactCheck.org sitesi direktörü Eugene Kelly şu soruyu soruyor: “Wikitribune’da yayınlanacak haberlerdeki değişiklikleri yapan insanlar kimler? Bu insanların siyasi bir duruşu var mı? Finansal çıkarları var mı? Şeffaflık nasıl sağlanacak?” Wales, şeffaflığın, bu sürecin en önemli unsuru olduğunu kabul ediyor. Ve her türlü “yanlılık”tan uzak durulması gerektiğinin altını çiziyor. “İnsanların kendi feodal sistemlerini kurmamalarını sağlayacağız” diyor. Aslında bu konu tabi ki sadece Wales’in yarattığı bu yeni deneyimin değil, gazetecilik mesleğinin de temelini oluşturuyor: Haber yaratma gücünü kime vereceğiz? Bu gücün sorumluluğunu kim alabilir? Doğruyu kim en iyi şekilde koruyabiliyor? Gazeteciler bunu başarıyor mu? Ya da insanlık bunu başarabiliyor mu? Wikitribune da işte bu sorunun cevabını bulmak istiyor aslında….

Wikipedia'ya içerik nedeniyle erişim engeli

Dünyanın en büyük internet ansiklopedisi olarak değerlendirilen Wikipedia’ya cumartesi gününden bu yana Türkiye’den erişim engellenmiş durumda. Siteye ulaşımın engellenme nedeni, Türkiye’yi Suriye iç savaşına destek vermekle suçlayan İngilizce iki içeriğe yer vermesi. Mahkeme kararında söz konusu iki içeriğin kaldırılması durumunda Wikipedia'ya erişim engelinin kaldırılacağı da kaydediliyor.

İnce çizgi

Wales, aynı zamanda Wikitribune’un, okurların ilgi duydukları ve merak ettikleri konuları yansıtacak bir platform olacağını söylüyor. Bu süreçte tabi ki uzmanların görüşleri de önemli bir unsur olarak ön plana çıkıyor. Örneğin bir Wikitribune yazarı nörobilim üzerine yazdığında, nörobilimciler de siteye girip yorum yapabilecek ve hikayeye katkı sağlayabilecek. Wales, bu gönüllü desteğin, yanlış bilgilendirmeyi önemli ölçüde engelleyeceğine inanıyor.