Komşularla ticarette ‘deprem’ yarası

Hamide HANGÜL

Türkiye’nin yaşadığı son deprem felaketi ve uluslararası arenadaki rekabetin artması, komşularla ihracata da yansıdı. Türkiye’nin sınır komşuları Irak, İran, Gürcistan, Bulgaristan, Yunanistan, Azerbaycan ve Suriye’ye toplam ticareti bu yılın ilk 6 ayında yüzde 7,6 düşüşle 11,5 milyar dolara geriledi.

En fazla düşüş yüzde 50,6’lık oranla mücevherde görüldü. Bu üründe, geçen yılın ilk 6 ayında 178.4 milyon dolar olan ihracat, bu yıl aynı dönemde 88.1 milyon dolara indi. Mücevheri, meyve sebze ürünleri yüzde 43,3, halı yüzde 39, çelik yüzde 30,8, madencilik yüzde 28,2 izledi.

Böylelikle sınır komşularına meyve sebze ihracatı 222,1 milyon dolardan 126 milyon dolara, madencilik 359,8 milyon dolardan 256,5 milyon dolara, çelik 990 milyon dolardan 685,4 milyon dolara, halı 135,5 milyon dolardan 82,6 milyon dolara gerilediği belirlendi.

İlk sıradaki sektörlerde düşüş var

Sınır komşularına en fazla ihracat gerçekleştiren sektör kimyevi maddeler oldu. Bu sektörde sınır ülkelerine ihracat yüzde 6,4’lik kayıpla 1.8 milyar dolara gerilerken, ikinci sırada gelen hububat, bakliyat, yağlı tohumlar yüzde 7,4 düşüşle 1,5 milyar dolardan 1,4 milyar dolara geriledi.

Mobilya kağıt ürünleri yüzde 2,2’lik sınırlı artışla 1.03 milyar dolarla üçüncü sırada yer alırken, elektrik ve elektronik yüzde 10,6 artış ve 994.8 milyon dolar, demir ve demir dışı metaller yüzde 12,2 düşüş ve 790,5 milyon dolarla komşulara en fazla ihracat gerçekleştirdi.

Irak’a meyve ve sebze Gürcistan’a fındık sert düştü

 Türkiye’nin sınır komşulardaki en büyük pazarı Irak’a ihracatı ilk 6 ayda yüzde 10,8 düşüşle 4,3 milyar dolara gerilerken, en fazla düşüş yüzde 64,9 kayıpla meyve ve sebzeden geldi.

Bunu mücevher yüzde 58, halı yüzde 31,5, kuru meyve yüzde 31,7 düşüş takip etti. Bulgaristan yüzde 14,4 kayıp ve 1.9 milyar dolarla ikinci sırada gelirken, bu ülkeyi yüzde 15 düşüş ve 1,3 milyar dolarla Yunanistan izledi. Komşu ülkelerde yüzde 22’lik yüksek oranda pazar kazanılan tek ülke Gürcistan oldu.

Bu ülkeye fındık ihracatı yüzde 70, kuru meyve yüzde 60,7, madencilik yüzde 55,8’lik düşüşle dikkat çekerken, gemi ve yat satışlarının da 1.1 milyon dolardan 221 bin dolara gerilediği görüldü. Gürcistan’a otomotiv ihracatı yüzde 91, mücevher yüzde 50, tekstil yüzde 46 artış kaydetti. Bulgaristan’a halı ihracat yüzde 84,8, Yunanistan’a yüzde 76,5 düşüş yaşadı. İran’ a yaş meyve sebze ihracatı yüzde 486, Irak’a gemi ve yat satışı yüzde 186 artışla dikkat çekti.

Yine İran’a mücevher ihracatının yüzde 89,1 düşüş yaşadığı belirlendi. Bölge sanayicisi, sınır komşularıyla ticaretteki düşüşü, “Türkiye ihracatının yüzde 10’unu yapan bölgemiz, deprem sonrası toparlanma sürecini tam anlamıyla tamamlayamadı. Bazı ülkelerde de rakipler pazar kapmaya başladı” diyerek özetledi.

Depremde altyapımızı kaybettik

Adıyaman OSB Başkanı Abdülkadir Çelenk, Adıyaman’ın Irak’la ticaretinin iyi durumda olduğunu, iç savaştan sonra Suriye’yle ticaretin yavaşladığının altını çizdi. Komşu ülkelerde genel olarak ihracat ta deprem etkisinin olduğuna işaret eden Çelenk, sözlerini şöyle sürdürdü: “Depremde alt yapımızı kaybettik. Adıyaman OSB’de 22 bin kişi çalışıyordu.

Bugün 7 bin – 7 bin 500 eleman var. Şu anda eleman bulamıyoruz, yavaş yavaş toparlanıyoruz ancak bu kısada sürede toparlanacak bir şey değil. Barınma sorunu var. Konteynerdan kalıcı barınma yerlerine taşınmak istiyor insanlar. İl dışına çıkan işçilerimiz geri gelmedi. İşçi sıkıntısı olunca da üretici farklı illere gidiyor. Yıkılan fabrikaların da yerinde dönüşümle ayağa kaldırılmasını umuyoruz.”

Afet sonrası hedefi revize ettik

 İstanbul Hububat, Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İHBİR) Başkanı Kazım Taycı, deprem etkisine işaret etti.

Bu yıl 15 milyar dolar hedefi koyduklarını, ancak Kahramanmaraşlı ve 11 ili etkileyen depremlerden dolayı bölgedeki tarım alanlarının, fabrikaların net 2,5 ay çalışamadığına işaret eden Taycı, “O nedenle bölgelerimin ihracatta ciddi düşüş oldu. Biz de 15 milyar dolar hedefini 13 milyar dolara revize ettik. Şu anda oradaki gıda tesislerimiz yüzde 90 faaliyet başladı” dedi.

Türkiye’nin Irak’a çok sayıda ürün ihraç ettiğine işaret eden Taycı, “Ağırlıklı gıda hammadesi ile bitmiş tarım ürünleri ihraç ediyoruz. Ayçiçek yağı, makarna, unun yanı sıra, kek, bisküvi, şekerleme, çikolata, ketçap, mayonez de gönderiyoruz Irak’a. Sınır komşularımızla gıda ithalat ve ihracatında problemimiz yok” dedi.

Ticaretin artırılması açısından sınır kapılarının da rahatlatılması ve kapasitelerinin artırılması gerektiğini, bu konunun da ele alındığı Ticaret Bakanı Ömer Bolat ile ihracatçıların bir görüşme yaptığını açıklayan Taycı, “Habur’dan kapıda düzenleme yapılmasını dile getirdik” dedi.

Türkiye’de 11 ili etkileyen depremde 34 OSB’nin 7’sinin alt yapısında kısmi hasar oluştuğuna işaret eden Taycı, bu yıl nisan sonu itibariyle şu verileri paylaştı: “332 orta, ağır ve yıkılan tesis var. Malatya özelinde, 3 OSB’de 39 orta ve kısmen ağır, 109 az hasarlı tesis var. Deprem bölgemizde ağır ve orta hasarlı 5 bin 600 tesis bulunuyor.

Deprem sonrasında toparlanma iki aydan fazla zaman aldı. Tüm bunlara rağmen, Nisan 2023 sonu itibariyle, 11 ildeki 34 OSB’de 38 bin 600 tesisimizin, 33 bin tesiste üretim başladı.”

Rakipler pazar kaptı

Güneydoğu Sanayici ve İş İnsanları Derneği (GÜNSİAD) Yönetim Kurulu Başkanı Şahismail Bedirhanoğlu, sınır komşularıyla ticaretin, bölgesel gelişmelere bağlı olarak büyük bir artış göstermediğini söyledi.

Suriye’nin iç savaş sonrası durma noktasına geldiğine işaret eden Bedirhanoğlu, “İran’la arzu ettiğimiz sınır ticaretini bir türlü geliştiremiyoruz. Kuzey Irak’ta ticaret hacmimiz oldukça iyiydi. Raflar Türkiye markalarıyla doluydu, gıdadan inşaat malzemelerine, beyaz eşyadan kumaşa kadar. Ancak bu pazarı rakiplere kaptırdık. Bu ülkede 7-8 milyar dolar ticaret hacmimiz vardı ancak değişti” dedi.

RusyaUkrayna savaşının da ticareti olumsuz etkilediğine dile getiren Bedirhanoğlu, Suriye ile olumlu bir mesafe alınması halinde ise bunun ticarete de yansıyacağını belirterek, “İki ülke arasındaki ticaret hacmi anlamlı bir noktaya çıkar” dedi. Habur sınır kapısının da yeterli gelmediğine işaret eden Bedirhanoğlu, “Kamyon ya da TIR’la mal gönderiyorsunuz, ancak üç gün bekleyince fiyat değişiyor. Habur kapısının koşulları hızlı transit olacak şekilde genişletilmesi lazım. Sınır kapısı genişletilmeli ve hızı artırılmalı” diye konuştu.

Kur rekabet gücünü zayıflattı

Gaziantep Ticaret Odası (GTO) Başkanı Mehmet Tuncay Yıldırım, sınır komşularıyla ticareti şöyle değerlendirdi: “İhracattaki düşüşü fotoğrafın bütününe bakarak değerlendirmek gerekir. Yılın ilk yarısında sadece komşularımızla olan değil genel ihracatımızda düşüş söz konusu.

İlk 6 ayda Türkiye ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %2’lik bir kayıp yaşadı. Tabi bunda dünya ekonomisindeki genel yavaşlama ve durgunluk da etkili. Özellikle, Avrupa gibi Türkiye'nin önemli ticaret ortaklarının ekonomik performansındaki düşüş, ihracat talebini azaltabiliyor.

Bu dış etkenlerin yanında döviz kurlarındaki değişim, Türk lirasının diğer ülke para birimleri karşısında değer kaybetmesi, ihracatın maliyetini artırıyor ve rekabet gücümüzü düşürüyor. Yüksek döviz kuru her ne kadar ihracatçı için avantaj gibi görünse de enerji ve ham madde fiyatlarındaki artışlar, üretim maliyetlerini artırıyor ve ihracatçıların rekabet gücünü azaltıyor. İhracatçı fiyatlama güçlüğü çekiyor.

Öte yandan COVID-19 salgını ve RusyaUkrayna savaşı nedeni ile bozulan tedarik zincirleri henüz tam olarak düzelmemişken bölgemizde 6 Şubat depremini yaşadık. Türkiye ihracatının yaklaşık %10’unu gerçekleştiren bölge henüz toparlanma ve yeniden yapılanma sürecini tam anlamıyla tamamlamış değil.”