Kimyasal gübre yerine çöp kullanalım

Didem ERYAR ÜNLÜ

“Doğada çöp yoktur. Çünkü doğa her türlü çöpünü dönüştürür. ‘Organik atık’ tabir edilen ve kentsel çöpümüzün büyük bir miktarını oluşturan mutfak atıkları ve bağ-bahçe, çöpe atıldıklarında ciddi boyutta çevre felaketine sebep oluyorlar. Suları ve toprağı zehirliyor, geniş doğal alanları kaplıyor ve küresel iklim değişikliğinin önemli bir sebebi olan metan gazı salıyorlar. Oysa, bu tip 'organik atık'ları kompost gübresine dönüştürmek, böylece hem doğayı koruyup hem de toprağı bereketlendirmek mümkün. Pek çok ülke, farklı sistemler ve farklı büyüklükteki tesislerde bunu yapıyor. Türkiye’de ise yasal mevzuat var ama altyapı ve uygulama yeterince yaygın değil” diyor. Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği.

Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği geçen sene başlattığı “Türkiye Çöpünü Dönüştürüyor!” projesiyle, Türkiye’de büyük ölçekli kompost üretimi için gereken bilgi ve tecrübe aktarımını sağlamayı, bunun için bakanlıklardan belediyelere, pek çok kamu kuruluşlarıyla birlikte hareket etmeyi amaçlıyor.

Türkiye’de organik çöplerin (biyo-atık) ayrıştırılarak toplanması ve toprakların verimini arttıran kompost elde edilmesi için belediyelerle birlikte çözüm sunmayı amaçlayan 'Türkiye Çöpünü Dönüştürüyor!' projesi kapsamında, Kadir Has Üniversitesi'nde Avrupa'dan ve Türkiye'den uzmanların katıldığı Uluslararası Kompost Konferansı'nı gerçekleştirdi.

Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği tarafından Sivil Toplum Diyaloğu IV Çevre Hibe Programı desteği ve Buğday Derneği öncülüğünde, Sürdürülebilir Kaynak Yönetimi ve Geri Dönüşüm için Kentler ve Bölgeler Birliği (ACR+) ortaklığında gerçekleşen 'Türkiye Çöpünü Dönüştürüyor!' projesi ile, belediyelerle birlikte orta ve büyük ölçekli kompost tesislerinin kurulması için Türkiye’ye veri ve tecrübe aktarımı yapması amaçlanıyor.

Azotlu gübre kullanımının azaltılarak organik çöpten üretilen kompost gübrenin kullanımının yaygınlaştırılması hedefler arasında.

Proje, Avrupa Birliği ülkelerinden bilgi ve tecrübe aktarımı yaparak, büyük ve orta ölçekli kompost tesislerinin kurulmasını, bu şekilde ciddi çevre sorunlarına yol açan çöp sorununa bir çözüm bulmanın yanı sıra, üretilen kompostla ülke topraklarındaki humus miktarını arttırmayı amaçlıyor.

Kanun var, uygulama yok

Hem 5491 sayılı Çevre Kanunu'nda hem de 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu'nda ilgili maddeler, 'Büyükşehir Belediyeleri ve Belediyeler'in evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak ve işletmekle yükümlü' olduklarının belirtilmesine rağmen, belediyelerin bu kanunlara uymadığı ya da kurulan tesislerin işletilemediği belirtiliyor. Bunun sonucunda da vahşi depolama yüzde 34 gibi oldukça yüksek bir orana ulaşıyor.

Anket sonucu yayınlanan rapor, Türkiye'de çöpe bakışı, kullanım alışkanlıklarını ve Belediyeler'in atıklara yönelik çalışmalarının ne durumda olduğunu gösteriyor.

Türkiye'nin Milli Tarım Projesi'nde de öngörüldüğü gibi, topraklarımızdaki canlılığı azaltan, uzun vadede toprağın verimliliğini düşüren azotlu gübrenin azaltılması ve yerine organik çöpten üretilen kompost gübresinin kullanılmasına en kısa zamanda başlanması gerekiyor.

Buğday Derneği, 'Türkiye Çöpünü Dönüştürüyor!' projesi kapsamında Türkiye çöpünün durumunu, yapılan kompost tesislerinin neden atıl kaldığını ve kapasite altı çalıştığını araştırdı ve 7 bölgeden toplam 18 belediyeyi Avrupa'daki iyi örnekleri yerinde incelemeleri için Avrupa'ya götürdü ve eğitim verdi.

ÇÖPE dair rakamlar

► Araştırmalara göre, İstanbul’daki kentsel katı atıklarda, organik madde oranı %54.09 düzeyinde. Bunu %15.57 ile kağıt/karton grubu takip ediyor. TÜİK verilerine göre 2013 yılında Türkiye’de metan salımlarının en büyük bölümü (%58’i) atıkların yok edilmesinden kaynaklanmış.

► TÜİK verilerine göre, 2010 yılında Türkiye’deki evsel atıkların %54’ü düzenli çöp depolama sahalarında yok edilirken, %44’ü çöplüklere boşaltıldı ve %2'si biyolojik arıtma veya başka metotlarla bertaraf edildi. Bu sayılar AB’dekilerden henüz çok uzak: AB ülkelerindeki kentsel atıkların %41,8’i ayrıştırılarak toplandı ve %38,1 kontrollü katı atık sahalarına gönderildi. Kalan %20,1’lik kısım ise yakıldı.

► Avrupa Çevre Ajansı'na üye olan diğer ülkelerde, işleyen kentsel katı atık yönetiminin çevreye olan faydaları, sera gazı salımlarını temel alan bir modele dayanarak hesaplanmakta. Ne yazık ki bu model şu anda Türkiye’yi kapsamıyor. Türkiye’de katı atık yönetimi, eksiklerine rağmen, yeni düzenlemeler sayesinde ve araştırmalarla desteklenerek iyileştiriliyor.

► 2010'da Türkiye’de toplanan kentsel katı atık miktarı 25 milyon ton; bu rakam toplam kentsel katı atıkların %84'ünü oluşturuyor. Çöp depolama sahalarına gönderilen katı atıklar, son on yılda yüzde 5 oranında arttı.