Ortak sayısı 500 olan şirketler halka arz edilecek
Canan SAKARYA
ANKARA - 1981 yılından bu yana yürürlükte olan, 1992 yılındaki kamuyu aydınlatma sistemine geçiş ve 1999 sonunda ağırlıklı olarak ikincil piyasaya yönelik değişiklikler dışında kapsamlı bir değişikliğe uğramayan Sermaye Piyasası Kanununda köklü bir değişikliğe gidildi.
Meclis'te kabul edilen, Cumhurbaşkanının onayından sonra yürürlüğe girecek olan Sermaye Piyasası Kanunu ile sermaye piyasalarının temel aktörlerinden olan ihraççılar ile ihraç edilen araçlar konusunda önemli değişiklikler gerçekleştirildi.
Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arzı için öngörülen Kurul kaydına alınma sistemi kaldırıldı. Bunun yerine izahnamenin Kurulca onaylanması sistemine geçildi. Böylece, izahnamede yapılan değişiklerin yayınlanmasından itibaren iki iş günü içinde yatırımcılara taleplerini geri alma hakkı tanınarak her ihraç öncesi onay, tescil ve ilan süreçlerinin tekrarlanması ve her araç için farklı izahname hazırlanmasının getirdiği ek maliyetler azaltılarak, izahname geçerlilik süresi kavramı ilk kez mevzuata girdi. Kanuna göre, izahnamede yer alan yanlış, yanıltıcı ve eksik bilgilerden kaynaklanan zararlardan ihraççılar sorumlu olacak.
Kanunla paylarının piyasa fiyatı veya defter değeri nominal değerinin altında olan şirketlerin nominal değerinin altında bir fiyatla pay ihraç edebilmesine Kurulca izin verilmesi imkânı getirilerek, payları nominal değerinin altında işlem gören borsa şirketlerinin finansal sorunlarının derinleşmesi önlendi.
Dünya genelinde finansal kriz sonrasında benimsenen kriterler dikkate alınarak, birçok kurum Kanun ile yasal altyapıya kavuşturuldu. Bu kapsamda, merkezi takas kurumları ile merkezi karşı taraf hizmeti sunacak kuruluşların faaliyet esasları ve tabi olacakları kurallar düzenleme, gözetim ve denetim altına alındı.
Kanun ile ilk kez borsaların anonim şirket olarak kurulmalarına ilişkin yasal altyapı oluşturuldu. Kurumsal yatırımcılar sektörünün daha rekabetçi bir yapıya kavuşması ve ilişkili finansal kuruluşlardan bağımsız hareket etmesine yönelik düzenlemeler yapıldı.
Mevcut Kanunda 250 ortak olan halka arz olunmuş sayılma kriteri 500'e çıkarılarak, ortaklıklara, halka açık ortaklık statüsüne kavuştuktan sonra en geç iki yıl içinde işlem görmek için borsaya başvurma zorunluluğu getirildi. Avrupa Birliği düzenlemelerine paralel olarak, sermaye piyasası faaliyetinde bulunan kuruluşların mali açıdan sıkıntıya düşmeleri durumunda yatırımcıların tazminine yönelik olarak "Yatırımcıları Tazmin Merkezi" oluşturuldu.
Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğinin mevcut durumdaki parçalı yapısı tek bir çatı altında toplanarak Kurulun üstlenmiş olduğu fonksiyonların daha etkin bir yapıya kavuşturulmasına imkân sağlandı.
Sermaye Piyasası Kanunu ile yapılan bazı düzenlemeler:
Başkan ve üyelerin görev süresi 5 yıl
Sermaye Piyasası Kurulu merkezi İstanbul'da olacak. Kurulun para, evrak ve her türlü malları devlet malı hükmünde olacak, haczedilemeyecek ve rehin edilemeyecek. Kurul üyeleri, yükseköğrenim sonrası mali piyasalar, ekonomi, maliye, işletme, sermaye piyasaları, bankacılık veya finans alanında veya bu alanlarla ilgili hukuk dallarında en az 10 yıl deneyim sahibi kişiler arasından Bakanlar Kurulu'nca atanacak.
Bakanlar Kurulu, üyelerden birini başkan olarak görevlendirecek. Kurul başkan ve üyelerinin görev süresi 5 yıl olacak. Süreleri biten başkan ve üyeler bir defalığına tekrar atanabilecek. Kurul başkan ve üyelerinin görev süreleri dolmadan herhangi bir nedenle görevlerine son verilemeyecek. Kurul başkan ve üyeleri göreve başladıkları tarihten itibaren, piyasa araçlarını, 30 gün içinde satmak suretiyle elden çıkaracak. Kurul başkan ve üyeleri, görevden ayrılmalarını izleyen 2 yıl içinde yatırım kuruluşlarında görev alamayacak.
Halka açık olmak için 500 ortak aranacak
İhraç olunan payların bedelleri tamamen ve nakden ödenecek. Kurul, satış süresi içinde satılamayan payların tamamının satın alınacağının ve bedellerinin ödeneceğinin ortaklığa karşı taahhüt edilmesini isteyebilecek. Sermaye piyasası araçlarının değerini, fiyatını veya yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikteki bilgi, olay ve gelişmeler, ihraççılarca veya ilgili taraflarca kamuya açıklanacak.
Payları borsada işlem gören ortaklıklar ile pay sahibi sayısı 500'ü aşan anonim ortaklıkların payları halka arz olunmuş sayılacak. Payları borsada işlem görmeyen anonim ortaklıklar, halka açık ortaklık statüsüne kavuştuktan sonra en geç 2 yıl içinde paylarının işlem görmesi için borsaya başvuracak. SPK, aksi durumda, bu payların borsada işlem görmesi veya ortaklığın halka açık ortaklık statüsünden çıkarılması için ortaklığın talebini aramaksızın gerekli kararları alacak.
Kar payı ve bedelsiz pay dağıtımı
Halka açık ortaklıklar, karlarını genel kurullar tarafından belirlenecek kar dağıtım politikaları çerçevesinde ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak dağıtacak. Kanunen ayrılması gereken yedek akçeler ve esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen kar payı ayrılmadıkça başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyelerine ve ortaklık çalışanlarına kardan pay dağıtılmasına karar verilmeyecek. Belirlenen kar payı ödenmedikçe bu kişilere kardan pay dağıtılamayacak.
Halka açık ortaklıklarda kar payı, dağıtım tarihi itibarıyla mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın eşit olarak dağıtılacak. Halka açık ortaklıklar ve kolektif yatırım kuruluşları ile bunların iştirak ve bağlı ortaklıkları; ilişkide bulundukları kişilerle emsallerine uygunluk, piyasa teamülleri, ticari hayatın basiret ve dürüstlük ilkelerine aykırı olarak farklı fiyat, ücret, bedel veya şartlar içeren anlaşmalar veya ticari uygulamalar yapamayacak.
Birlikler her yıl denetlenecek
Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği ve Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği'nin her türlü işlem ve hesaplarının denetimine ilişkin usul ve esaslar SPK tarafından belirlenecek. Buna göre, söz konusu birlikler, kurul tarafından her yıl denetlenecek. İlgili bakan, SPK'dan, gerekli tedbirlerin alınmasını isteyebilecek ve bu birliklerin her türlü işlem ve hesaplarını denetlemeye yetkili olacak.
Anonim şirket olarak kurulan merkezi takas kuruluşları ile anonim şirket olarak kurulan merkezi saklama kuruluşlarının yönetim organları ve teşkilat yapısı, Türk Ticaret Kanunu'na uygun olarak esas sözleşmeleri ve yetkili organlarınca belirlenecek.
Yatırımcıların yatırım kuruluşlarındaki mal varlığı haczedilemeyecek
Yatırımcıların, yatırım kuruluşlarındaki nakit ve sermaye piyasası araçları ve mal varlığı, kamu alacakları için olsa dahi haczedilemeyecek, üzerlerine ihtiyati tedbir konulamayacak.
Kurul, yatırım ortaklıklarının, yatırım ortaklığı niteliklerinin değiştirilmesine veya yitirilmesine neden olacak esas sözleşme değişikliklerine izin verilebilmesi için, pay alım teklifi zorunluluğu getirebilecek. Pay alım teklifi sonucunda başka bir şekilde sahip olunan payların halka açık ortaklığın oy haklarının kurulca belirlenen orana veya daha fazlasına ulaşması durumunda, paya sahip olan bu kişiler açısından azınlıkta kalan pay sahiplerini ortaklıktan çıkarma hakkı doğacak.
Ortaklıktan çıkarma hakkının doğduğu durumlarda, azınlıkta kalan pay sahipleri açısından satma hakkı doğacak. Kurulun belirlediği esaslar çerçevesinde, faaliyetlerinin makul ve zorunlu kıldığı haller saklı kalmak kaydıyla, mevzuata uygun olarak hazırlanmış finansal tablolarına göre, üst üste 5 yıl dönem zararı eden halka açık ortaklıklarda, oy hakkına ve yönetim kuruluna aday göstermeye ilişkin imtiyazlar kurul kararı ile kalkacak.
2 yıl içinde faaliyette bulunmazsa yetki belgesi iptal edilecek
Kurul; verdiği yetki belgesi ve faaliyet izinlerini, faaliyet izninin verildiği tarihten itibaren 2 yıl süreyle ilgili izin kapsamında herhangi bir faaliyette bulunulmaması, iznin alınması sırasında aranan şartların kaybedildiğinin kurulca tespitinden itibaren 3 ay içinde bu şartların yeniden sağlanamaması durumunda yetki belgesini iptal edebilecek.
Aracı kurumlarda aranacak şartlar
Aracı kurumların kuruluşuna kurulca izin verilebilmesi için, anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, payların nakit karşılığı çıkarılması, kurucuların kanunda ve ilgili düzenlemelerde belirtilen şartlara haiz olması, ortaklık yapısının şeffaf ve açık olması şartları aranacak.
Kurucunun, kasten işlenen bir suçtan dolayı 5 yıl veya daha fazla süreyle hapis cezası almaması ya da ''devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama, kaçakçılık, vergi kaçakçılığı veya haksız mal edinme'' suçlarından mahkum olmaması şartları da aranacak.
Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği
Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, 'Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği olarak yeniden yapılandırılacak. Birlik, sermaye piyasalarında faaliyet gösteren yatırım şirketleri ve kolektif yatırım şirketlerinin üye olacağı bir meslek örgütü haline getirilecek.
Kira sertifikası düzenleniyor
Mevcut kanunda yer almayan ''kira sertifikası'' ve ''varlık kiralama şirketleri'' kavramları ilk kez bu kanunla düzenleniyor. Kira sertifikaları, ''her türlü varlık veya hakkın finansmanını sağlamak amacıyla varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan, nitelikleri SPK'ca belirlenen sermaye piyasası araçları olacak. Varlık kiralama şirketleri ise münhasıran kira sertifikası ihraç etmek üzere kurulan anonim ortaklık olacak. Kanunla, borsaların anonim şirket olarak kurulmalarına yönelik düzenleme yapılıyor.
Merkezi takas uygulaması
Merkezi takas uygulaması konusunda hukuki düzenlemeye gidiliyor. Kanunu'na göre, merkezi takas kuruluşlarının kuruluşuna kurulun teklifi üzerine ilgili bakan tarafından izin verilecek. Bu kuruluşların faaliyete geçmesi kurulun iznine tabi olacak. Merkezi takas kuruluşlarının sermayesine, yönetim ve teşkilat yapısına, kanun kapsamındaki faaliyetleri ile faaliyetlerinin geçici ve sürekli durdurulmasına, denetimine, gözetimine, finansal raporlama standartlarına, finansal tabloların bağımsız denetimine ve diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliğine ilişkin usul ve esaslar kurul tarafından belirlenecek.
Ayrıca, Kanunla, Türk hukuk sisteminde ilk kez finansal piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin takasının sonlandırılması garanti altına alınarak, buna ilişkin hukuki altyapı oluşturuluyor. Sermaye piyasası araçlarının takas talimat ve işlemleri ile ödeme işlemleri, merkezi takas kuruluşlarının üyelerinin faaliyetlerinin geçici ya da sürekli olarak durdurulması, idari ve adli merciler nezdinde tasfiye işlemlerine başlanması durumu da dahil olmak üzere, yargı mercilerinin kararları dışında geri alınamayacak ve iptal edilemeyecek
Yatırımcı Tazmin Merkezi kuruluyor
Kurul, yatırım kuruluşlarının sermaye piyasası faaliyetinden kaynaklanan nakit ödeme veya sermaye piyasası araçları teslim yükümlülüklerini yerine getiremediğinin veya kısa sürede yerine getiremeyeceğinin tespit edilmesi halinde, yatırımcıları tazmin kararı alacak.
Kurul, bankalar hakkında tazmin kararı verilebilmek için BDDK'nın görüşünü soracak. Yatırımcıların kanundaki şartlar çerçevesinde tazmini amacıyla kamu tüzel kişiliğini haiz, Yatırımcıları Tazmin Merkezi (YTM) kurulacak. YTM, Kurul tarafından idare ve temsil edilecek. Sermaye piyasasında işlem yapan yatırımcıların korunmasına yönelik kapsam genişletilerek hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülükleri yerine, yatırım hizmet ve faaliyetinden kaynaklanan nakit ödeme veya sermaye piyasası araçları teslim yükümlülükleri kapsama dahil ediliyor.
Özel fon kurulacak
Kanunda yer alan geçici madde ile Özel Fon kurulmakta. Söz konusu Fon, 18 Aralık 1999'dan önce, kurulca tüm yetki belgeleri iptal edilen aracı kurumların yatırımcılarının sermaye piyasası faaliyetlerinden doğan alacaklarının ödenmesini sağlayacak. Özel Fon'un idare ve temsili, Yatırımcıları Tazmin Merkezi (YTM) tarafından yürütülecek.
Söz konusu aracı kurum alacaklılarına Özel Fon'dan, fonun imkanları da dikkate alınarak, ödeme yapılabilmesi için 18 Aralık 1999 tarihinden önce veya sonra haklarında iflas davası açılması ve iflas tasfiyesinde alacakların borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış olması zorunluluğu getiriliyor. Düzenlemenin yürürlüğe girmesinden itibaren 2 yıl içinde iflas masasına alacağını yazdırmak için başvuruda bulunmayan alacaklılara Özel Fon'dan ödeme yapılmayacak. 31 Aralık 2012 tarihine kadar bir alacak sahibine yapılacak ödeme tutarı, 18 bin 729 lirayı aşamayacak. Bu tutar, 1 Ocak 2013 tarihinden sonra her yıl ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında artırılacak.
Borsa İstanbul kurulacak
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) ve İstanbul Altın Borsası'nın yerine ''Borsa İstanbul Anonim Şirketi'' kurulacak. Borsa İstanbul, sermaye miktarı, payları, payların devir esasları, paylara tanınacak imtiyazlar, tasfiye, devir, birleşme, fesih, halk arz sınırlamaları, organları, komiteleri, hesapları ve karlarının dağıtımı ile teşkilatına ilişkin esasların yer aldığı sözleşme, SPK tarafından hazırlanacak ve ilgili bakanın onayına sunulacak. Şirket, bakan onayının ardından kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en geç 6 ay içinde doğrudan tescil ve ilan edilecek.
İMKB ve İstanbul Altın Borsası'nın tüzel kişilikleri, Borsa İstanbul A.Ş'nin esas sözleşmesinin tesciliyle son bulacak.
İstinye'deki taşınmazlar MEB tahsis edilecek
Şirketin esas sözleşmesinin tescil edilmesiyle İMKB ve İstanbul Altın Borsası'nın bütün varlık ve borçları, alacakları, hakları ve yükümlülükleri, her türlü kayıtları Borsa İstanbul'a devredilecek.
Mülkiyeti İMKB'ye ait Çankaya Karakusunlarda bulunan taşınmaz mal ve üzerindekiler SPK'ya devredilecek. Mülkiyeti İMKB'ye ait İstinye'deki taşınmazlar, bedelsiz olarak Hazine adına resen tescil edilerek, Milli Eğitim Bakanlığı'na tahsis edilecek. Bu taşınmazların, kullanım amacı için Maliye Bakanlığı'nın uygun görüşü alınacak.
İMKB'nin Sarıyer Mirgün'deki taşınmazları, bedelsiz olarak Hazine adına tescil edilecek. Üzerindeki taşınmazlar, üzerindeki yapılarla ilk 15 yıl bedelsiz olarak, 29 yıllığına Borsa İstanbul AŞ'nin kullanımına bırakılacak. Borsa İstanbul'un yüzde 49 hissesi Hazine, yüzde 51 hissesi kendi adına kaydedilecek. Şirketin sermayesinin yüzde 4'ü İMKB'nin mevcut üyelerine, binde 3'ü İstanbul Altın Borsası üyelerine eşit ve bedelsiz olarak, yüzde 1'i ise Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği'ne bedelsiz devredilecek.
Borsa İstanbul'un esas sözleşmesinin tescil edildiği tarihten itibaren 1 ay içinde Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş'nin (VOB) mevcut ortaklarının talepleri halinde bu şirkette sahip oldukları paylar karşılığında pay oranının 0,05 ile çarpılması yoluyla bulunacak oranda Borsa İstanbul payları verilecek. Borsa İstanbul'a ait payların bir kısmı, gerektiğinde stratejik ortaklıklar kurulması karşılığında ilgili taraflara veya teknoloji, teknik bilgi ve yetkinlik aktarılması karşılığında diğer borsalara ve piyasa ya da sistem işleticilerine devredilebilecek. 3 yıl içinde Borsa İstanbul'un elinde pay kalması halinde, paylar bedelsiz olarak Hazine'ye intikal edecek.
Kamu payının halkı arz esaslarını bakanlar kurulu belirleyecek
Borsa İstanbul'un kamuya ait paylarının kanun çerçevesinde halka arzı veya satışı Hazine Müsteşarlığı'nın bağlı bakanın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu'nca belirlenecek esaslar çerçevesinde gerçekleştirilecek. Borsa İstanbul yönetim kurulu başkanı ve üyeleri seçilinceye kadar İMKB'nin mevcut başkanı, Borsa İstanbul'un yönetim kurulu başkanı olarak, İMKB'nin yönetim kurulu üyeleri de Borsa İstanbul'un yönetim kurulu üyeleri olarak görev yapacak.
İstanbul Altın Borsası başkanı ve yönetim kurulu üyelerinin görevleri ise Borsa İstanbul'un sözleşmesinin tescil edildiği tarih itibariyle son bulacak. Borsa İstanbul ve iştiraklerinin her türlü hesap ve işleminin denetimi, şirketteki kamu payı yüzde 50'nin altına düşünceye kadar Hazine Müsteşarlığı'nın seçeceği bağımsız denetim kuruluşunca yapılacak.Borsa İstanbul ile bağlı ortaklıkları ve iştirakleri, kamu iktisadi teşebbüsleri dahil sermayesinin yarısından fazlası kamuya ait olan veya özel kanunla kurulan kamu kurum, kuruluş ve ortaklarına uygulanan mevzuat, uygulama ve kısıtlamalara tabi olmayacak.
500 bin liraya kadar para cezası
Cezalarda önemli artışlara gidilen Kanuna göre, yapılan düzenlemelere, belirlenen standart ve formlara, SPK'ca alınan kararlara aykırı hareket eden kişilere SPK tarafından 20 bin TL'den 250 bin TL'ye kadar idari para cezası verilecek. Bu hükme aykırı hareket eden kişinin, tüzel kişiliğin faaliyeti çerçevesinde görev üstlenmesi halinde, ayrıca tüzel kişi hakkında da para cezası uygulanacak.
Halka açık ortaklıklar ve kolektif yatırım kuruluşları ile bunların iştirak ve bağlı ortaklıklarının, karlarını, mal varlıklarını korumak veya artırmak için yapmaları beklenen faaliyetleri yapmayarak, ilişkili oldukları gerçek veya tüzel kişilerin karlarının ya da mal varlıklarının artmasının sağlaması halinde, ilgili tüzel kişi hakkında 20 bin-250 bin TL idari para cezası uygulanacak.
Kanunla, ''Piyasa Bozucu Eylemler'' kavramı ilk defa mevzuatta yasal bir çerçeveye kavuşuyor. Piyasa bozucu eylemleri gerçekleştiren kişilere 20 bin TL'den 500 bin TL'ye kadar para cezası verilecek. Tahsil edilen para cezalarının yüzde 50'si genel bütçeye gelir kaydedilecek, yüzde 50'si gelir kaydedilmek üzere Yatırımcıları Tazmin Merkezi'ne (YTM) aktarılacak. Kanunla, içsel bilgilere kamuya duyurulmadan önce sahip olan kişilerin, bilgiye diğer yatırımcılardan daha önce sahip olma ve bulundukları konumun verdiği avantajla haksız menfaat elde etmelerinin önlenmesi ve caydırıcılığın temini amacıyla, ''bilgi suistimali fiili'', cezai müeyyideye bağlanıyor.
Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan, rapor hazırlayan ya da bunları yayanlar 2 yıldan 5 yıla kadar hapisle cezalandırılacak. Ancak kişi pişmanlık göstererek, 500 bin TL'den az olmamak üzere, elde ettiği veya elde edilmesine sebep olduğu menfaatin 2 katı miktarı Hazine'ye, soruşturma başlamadan önce öderse hakkında cezaya hükmolunmayacak. Sermaye piyasasında izinsiz olarak faaliyette bulunanlar 2 yıldan 5 yıla kadar hapisle cezalandırılacak.