Albert Einstein, kriz koşullarında radikal ekonomik öneriler sunuyor

E=mc2” fizik dersi alan hemen herkesin aklın­da yer etmiş belki de dünyanın en ünlü formülü. İzafi­yet Teorisi ile bu formülün muci­di ise meşhur bilim insanı Albert Einstein. Nobel Fizik Ödülü sahibi Einstein’in ekonomi üzerine göz­lem görüşleri pek sık manşetlere çıkmaz ancak ünlü bilim insanı, “İlk bakışta astronomi ile ekonomi arasında temel bir yöntem farkı ol­madığı” görüşüne karşın ciddi yön­temsel farklılıklar olduğunu 1949 yılında yayımlanan bir makalesin­de dile getirmiştir. Monthly Re­view dergisinin Mayıs 1949’da ya­yımlanan ilk sayısındaki yazısında Einstein, şöyle diyor: “İki alanda­ki bilim insanları da belli olaylar arasında genel geçer yasalar bul­maya ve böylece söz konusu olay­lar arasındaki ilişkiyi olabildiğin­ce anlaşılır kılmaya çalışır. Lakin gerçekte bu iki alan arasında ciddi yöntemsel farklılıklar vardır.” Bu yazının Türkçe çevirisini, akade­misyen İbrahim Berkan Karataş yapmış. Einstein, söz konusu ya­zısında “Ekonomide genel yasala­rın keşfedilmesini zorlaştıran şey, gözlemlenen ekonomik olayların çoğunlukla birden çok faktörden etkilenmesi ve bu faktörlerin ayrı ayrı değerlendirilmesinin güç ol­masıdır” der. Ayrıca insanlık ta­rihinin sözde uygar döneminden itibaren biriken deneyimlerin yal­nızca ekonomik olmayan pek çok etken tarafından şekillendirildiği­ni ve sınırlandığını vurgular.

Üretim, emek ve dağıtımın organizasyonu planlı olmalı

Einstein, ekonomiye dair bu gö­rüşlerini ‘Neden Sosyalizm?’ baş­lıklı yazısında dile getiriyor. Ancak ünlü bilim insanının ekonomiye dair fikirleri bununla sınırlı de­ğil. Einstein, 1943 yılında yayım­lanan ‘Benim Gözümden Dünya’ adlı kitabında fizik dışındaki ko­nulara değiniyor. Burada ekono­miye ilişkin görüşlerini sıralayan Einstein’ın planlamayı savunan ve kalkınmacı bir bakış açısına sa­hip olduğu görülüyor. Yazıldığı dö­nemdeki ekonomik zorlukların etkisini göz önüne alarak Einste­in’in şu tespitleri dikkatimi çek­ti: “Dünyanın ihtiyaç duyduğu gıda maddeleri ve diğer mallar eskiden olduğundan çok daha az çalışma saatinde üretilebilir. Ancak bu, iş­bölümü ve üretilen malların dağı­tımı sorununu çok daha zor hale getirdi. Hepimiz, ekonomik güç­lerin serbest oyununun, bireyin düzenlenmemiş ve sınırlanma­mış zenginlik ve güç arayışının ar­tık bu sorunların otomatik olarak tolere edilebilir bir çözümüne yol açmadığını hissediyoruz. Değerli üretken enerjilerin boşa harcan­masını ve nüfusun bazı kesimleri­nin yoksullaşıp vahşiliğe geri dön­mesini önlemek için üretim, emek ve dağıtımın kesin bir plan üzerin­de organize edilmesi gerekir. Sı­nırlandırılmamış kutsal egoizm ekonomik yaşamda feci sonuçlara yol açıyorsa, uluslararası ilişkiler­de daha da kötü bir rehberdir.” Son cümle, Trump’ın şekillendirdiği piyasalar ve ticari dengeler açısın­dan bakarsak, bugünün dünyasına da ışık tutar cinsten.

Asgari ücret ve asgari geçim konusu üzerine

Kitabında dünyadaki ekonomik kriz üzerine düşüncelerini de kale­me alan Einstein, “Dünyada mev­cut insan emeğinin sadece bir kıs­mı yaşam için gerekli olan toplam tüketim mallarının üretimi için ge­reklidir. Tamamen özgür bir eko­nomik sistemde bu gerçek işsizliğe yol açacaktır. Burada analiz etmeyi teklif etmediğim sebeplerden do­layı, insanların çoğunluğu yaşamı­nı sürdürülebileceği asgari ücretle çalışmaya zorlanmaktadır” diyor. Bugün ülkemizde de genel bir so­run olan asgari ücret ve çevresinde genişleyen halka düşünüldüğünde Einstein’in görüşleri güncelliğini koruyor. Einstein, o günün koşul­larında; “Kitlelerin satın alma gü­cünün, mallar açısından ölçüldü­ğünde, belirli bir asgari seviyenin altına düşmesini bir şekilde ön­leyebilseydik, bugün yaşadığımız gibi endüstriyel döngüde durma­lar imkansız hale gelirdi. Bunu ba­şarmanın mantıksal olarak en ba­sit ama aynı zamanda en cüretkar yöntemi, tüketim mallarının top­lum tarafından üretildiği ve dağı­tıldığı tamamen planlı bir ekono­midir” fikrini öne sürüyor. Bunun­la birlikte “Sanayinin kontrolünün aniden kamunun eline geçmesinin üretim açısından yararlı olacağı­na da inanmıyorum; özel girişim, sanayinin kendisi tarafından kar­telleşme biçiminde ortadan kaldı­rılmadığı sürece, faaliyet alanında bırakılmalıdır” diyerek özel müte­şebbisin piyasada bir oyuncu ola­rak kalması gerektiği görüşünü de not düşmüş.

Ekonomik özgürlük sınırlandırılmalı mı?

Ekonomik özgürlüğün sınır­landırılması gereken iki hususu olduğunu öne süren Einstein, gö­rüşlerini daha ziyade emek piya­sası üzerinden şöyle kurguluyor: “Her sanayi dalında haftalık çalış­ma saati sayısı yasayla azaltılmalı ve işsizlik sistematik olarak orta­dan kaldırılmalıdır. Aynı zaman­da asgari ücretler, işçilerin satın alma gücünün üretimle aynı hız­da ilerlemesini sağlayacak şekil­de belirlenmelidir. Ayrıca üretici­lerin örgütlenmesiyle tekelci ka­raktere bürünen sanayilerde, yeni sermayenin yaratılmasını makul sınırlar içinde tutmak ve üretim ve tüketimin yapay olarak boğul­masını önlemek için fiyatlar dev­let tarafından kontrol edilmeli­dir. Bu şekilde, serbest girişimin çok fazla sınırlanmadan üretim ve tüketim arasında uygun bir den­ge kurmak mümkün olabilir. Ay­nı zamanda, üretim araçlarının (toprak, makine) sahiplerinin, te­rimin en geniş anlamıyla, ücretli çalışanlar üzerindeki tahammül edilemez tiranlığını durdurmak mümkün olabilir.”

Ünlü fizikçinin başkaca mektup ve makalelerde de ekonomiye iliş­kin görüşleri mevcut. Ancak genel çerçevesi yukarıda aktardığımız temelde şekilleniyor.