Trump’ın tarife sopası Vietnam’ı da vurdu: Çin’den hammadde ve yarı mamul alma!

BİLGEHAN ENGİN / Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Başkanı

ABD Başkanı Donald Trump ikinci başkanlık dönemin­de özellikle iki hususta önemli mesafeler kat etmek isti­yor. Ticaret anlaşmaları ve gümrük vergileri üzerinden ticaret savaş­larında güçlü bir pozisyon yaka­lamak ve elbette ki Ortadoğu’daki gelişmelerin bütünüyle ABD kont­rolünde sürmesi. Ortadoğu’daki gelişmeler de elbette küresel teda­rik zincirini doğrudan etkileri altı­na alıyor. Neredeyse her jeopolitik gelişme, lojistik akışa yeni bir şişe boynu ekliyor, dolayısıyla yeni bir maliyet kalemi doğuruyor; ancak bu yazıda daha çok ticaret savaşla­rında ülkemiz ve bölgemizin ne gi­bi risk ve fırsatlarla yoğruluyor ol­duğuna eğilmek istiyorum.

Yakın geçmişte Başkan Trump, önemli hamlelerle ticaret savaşları ateşinin altına yeni odunlar sürdü. İlk önce, vazgeçilmez müttefik İn­giltere ile özel bir ticaret anlaşması yaptı. Sonrasında arka arkaya attı­ğı sosyal medya postalarıyla Viet­nam ile özel bir ticaret anlaşması­na varıldığını müjdeledi ve saatler sonra Meksika ve AB yaptırımları­nı duyurdu. Bu gelişmelerin ayrın­tı ve yansımalarına baktığımızda, ticaret savaşlarının, küresel tica­retle birlikte lojistiği de yeni tanım ve tasarımlara sevk etmekte oldu­ğunu gördük.

Büyük harflerle ‘sıfır’

Özellikle Vietnam anlaşması­nın resmi olarak ne gibi maddeleri içerdiği, yani kapsamı henüz net­lik kazanmazken, 2 Temmuz tarih­li Truth platformu paylaşımında Trump bu anlaşmayı şu esaslara oturtuyor: Vietnam menşeli mal­lar, ABD’ye ithal edildiğinde yüz­de 20'lik bir temel tarifeye tabi olacak; ‘transshipment/aktarma’ malları olarak kabul edilen Viet­nam menşeli mallar, yüzde 40'lık bir ABD tarifesine tabi olacak; Vietnam, ABD menşeli mallara uy­guladığı tarifeleri yüzde 0'a indire­cek. Bu yüzde 0’lık Vietnam tarife­sini Başkan Trump, yazıyla ve bü­yük harflerle bildiriyor.

Kritik öneme sahip

Aktarma mallarının lojis­tik akışta ne anlama geldiğini ve transit taşımacılığın hem ülke­miz hem de bölgemiz için ne den­li kritik bir önemde olduğunu bi­liyoruz. Konteyner taşımacılı­ğında ‘transhipment/aktarma’ işlemi, dünyanın büyük lojistik merkezleri üzerinden yapılır. He­men her bir konteyner bir yerler­den muhakkak aktarılır. Yukarı­da vurguladığım gibi, her ne ka­dar Vietnam anlaşmasının resmi maddeleri ve kapsamı net değil­se de Trump’un duyurduğu haliy­le bu anlaşma, yeni menşe kural­ları oluşturuyor. (Burada her ne kadar isim verilmemişse de kas­tedilen hedef menşenin Çin ola­cağını düşünmek gerekir. Zaten bu haber ilk düştüğünde herkes ana hedefin Çin olduğu konusun­da mutabık kaldı.) Şöyle ki; Viet­nam’da üretilen ya da oluşturulan (assemble/transform) ürünlerin vergisi yüzde 20 ve transshipped/ aktarılmış ürünlerin vergisini ise yüzde 40 olarak belirlediğinizde, burada ilgili ürünün ilk menşe­ni bilmek gerekir. Çin olduğunda, hangi oranda Çin menşe taşıdığı­nın tanımlanması gerektiği ger­çeğinden bağımsız olarak, yüzde 40’lık vergi uyguladığınızda ise te­mel olarak şunu söylüyorsunuz; Çin’den hammadde ya da yarı ma­mul alma. Bu durum dünya ticare­tinde yeni bir menşei kuralı oluş­turuyor ve büyük bir dönüşüme yol açma potansiyeli taşıyor. Zi­ra, Vietnam dışında, Çin ile girift ticari ilişkileri olan bir sürü ülke var; bunların arasında Trump’ın tarife sopasından şu aşamada na­sibini almış ülkeler dikkat çeki­yor; Tayland, Kamboçya, Malezya. Bu yeni menşe tanımını Trump yönetimi Vietnam’dan sonra bu ülkelere de uygulamaya başlar­sa, gümrükler, aktarma limanları, navlun ve gemi programlarına ka­dar lojistik akışın ciddi bir dönü­şüme evrileceğini görmek gerekir. Ve bir başka aşama olarak, Trump, Mısır ve Türkiye gibi Çin’e üretim alternatifi olmak isteyen ülkelere de bu uygulamayı dayattığını dü­şünürsek, bu yeni menşei tanımı ciddi bir norm halini alabilir. Baş­ta Türkiye olmak üzere birçok ül­ke üretimden ve transit ticaretten payını yükseltmek için hatırı sa­yılır yatırımlar yaparken, bu ge­lişmeleri de kollaması gerekecek.

Çin anında itiraz etti

Netice olarak Vietnam anlaş­ması, Trump’ın bir sosyal medya paylaşımı ile ve kısıtlı ayrıntısıy­la önümüzde geldi ancak küresel medyada ve ticari platformlarda etkisi derin oldu. Kaldı ki, başta İs­rail-İran çatışmaları olmak üzere, birçok küresel meselede Çin hü­kümetinden ya da Çinli resmi ağız­lardan bir yorum duymak, olaylara ilginç bir boyut katabilirdi. Hatta bölgemizi etkileyebilecek bir den­ge unsuru olabilirdi. Ancak bu gibi gelişmelere sessiz kalan Çin, Viet­nam anlaşmasına Ticaret Bakan­lığı seviyesinden anında itiraz etti. Kullandıkları dilin ne kadar kararlı olduğu oldukça dikkat çekici: “Biz­de herhangi bir anlaşmanın, bizi tedarik zincirlerinden çıkaracağı izlenimi oluşursa, bunu kabul et­meyecek ve kararlı karşı önlemler alacağız." Şu aşamada tedarik zin­cirindeki bir kırılmanın Çin’in kır­mızı çizgilerinden biri olduğu net olarak anlaşılıyor.