BIST, ‘karanlık havuzları’ gündemine aldı

 

Jülide YİĞİTTÜRK GÜRDAMAR

İSTANBUL - Dünyada çok yaygın olarak kullanılan ve hatta adına kitaplar yazılan 'karanlık havuzlar' (dark pool) piyasası, Borsa İstanbul'un da gündemine girdi. 2010 yılından itibaren bu piyasadaki gelişmeleri  takip eden  Borsa yönetimi, söz konusu dönemde yasal alt yapının hazır olmaması nedeniyle bu projeyi ertelemek zorunda kalmıştı. Fakat şimdi adı gibi teknolojisi de değişecek olan Borsa İstanbul'da Temmuz ayında stratejik ortaklık konusunun netliğe kavuşması bekleniyor. Deutsche Börse, Nasdaq, Londra Stock Exchange, Chicago Mercantile Exchange-CME ve New York Stock Exchange (NYSE) gibi dünyanın en  büyük borsalarından biriyle ortaklık yapmaya hazırlanan Borsa İstanbul, söz konusu ortaklık sonrasında Türk yatırımcısının karanlık havuzlarda yüzdürüp yüzdürmemeyi düşünecek.

Kriterlere göre 'alt limit' gelecek

Borsa, şimdilik ismi henüz netleşmese de büyük emirler için bir platform oluşturmayı düşünüyor. Hisse, fiyat, sözleşme büyüklüğü, işlem görme sıklığı gibi kriterler baz alınarak bu piyasada bir alt işlem limiti belirlenmesi öngörülüyor. Dünyada rekabet arttığı için herkes kendine niş alanlar bulmaya çalışıyor. Dark poollar da bunlardan biri. Türkiye'de henüz bir rekabet yok. Ama önümüzdeki dönem kurumsal yatırımcı fonlarındaki hızlı artışı da göz önüne alarak bu tür bir yapıya hazırlık yapılması  gerekiyor.

2,5-3 milyarlık liralık hacim Londra'da

Şu anda Borsa İstanbul'daki işlem hacmi kadar bir hacmin Borsa İstanbul dışındaki pazarlarda oluştuğu tahmin ediliyor. Bu işlemlerin ise dark pool veya ikili anlaşmalarla işlemlerin yapıldığı OTC piyasalar olduğu ifade ediliyor. Türk hisse senetleri en çok Londra piyasalarında tezgah üstü piyasalarda alınıp satılıyor. Şu anda Borsa İstanbul'un günlük ortalama işlem hacmi 2,5-3 milyar lira seviyesinde.  Dünyada ise bu piyasalarda oluşan işlem hacmini tahmin etmek çok zor. Gizlilik içeren bir piyasa olduğu için bir rakam belirlenemiyor. Avrupa'da dark pool'lardaki hacmin tüm hacme (borsalar, tezgahüstü vb dahil) oranı yüzde 9'lara yaklaşmış durumda. 
Öte yandan, bu piyasaya yönelik bir başka endişe de işlem hacimlerine etkisi. Son yıllarda işlem hacimleri hızla artan karanlık havuzlar, organize borsaların işlem hacimlerini çalmaya başladı. Yatırımcı Seferberliği'nin yapıldığı Türkiye'de mevcut işlem hacmini olumsuz etkileyecek yapıya temkinli yaklaşıldığı ifade ediliyor.
 
Dünyada 'dark pool'a sınırlama
 
Gelişmiş ülkelerde bu yapıdaki pazarlar kesinlikle kullanılmak zorunda kalınan, büyük yatırımcıların olmazsa olmaz dediği bir yapı haline gelmiş durumda. Hatta mevcut işlemlerin yüzde 40'ı bu işlemler üzerinden yapılıyor. Peki bu piyasayı kimler kuruyor? Dünyada yatırım bankaları bir araya gelerek veya büyük borsalar iştirak şirket kurarak bu piyasaları oluşturabiliyor. Karanlık havuzlar piyasası şu anda dünya finans piyasasının çok gündeminde. Bu alternatif sistemler, piyasanın geneli için de faydalı mıdır? 'Karanlık havuzlar'da daha iyi fiyat buluyorsanız işlem yapabilirsiniz' kuralı getirilmesi sonrasında söz konusu alternatif piyasalarda yüzde 30'a yakın bir işlem hacmi düşüşü yaşandı. Bu da acaba bu piyasanın gerçekten bir etkinliği yok mu soru işaretlerini beraberinde getirdi. Peki şu anda dünyanın en büyük piyasası ABD'de işlemler ne durumda? Geçtiğimiz dönemde, New York, Nasdaq ve BATS borsalarının üst düzey yöneticileri, ABD'nin sermaye piyasası düzenleyici kurumu olan SEC ile görüşerek 'karanlık havuzların' da borsalar gibi gözetim altına alınması yönünde görüşlerini belirttiler.
 
Türkiye'de ihtiyaç var mı?
 
Peki bu piyasada kimler işlem yapıyor? Yurtdışında 'institutional investors' olarak tabir edilen; emeklilik fonları, yatırım fonları, portföy yöneticileri ve büyük ve nitelikli yatırımcı olarak adlandırılan kurumsal yatırımcılar bu piyasada etkinler. Şu anda Türk sermaye piyasalarında bu tarz yatırımcı kitlesi yok denecek kadar az. Fakat yüzde 25'lik devlet katkısı ile ciddi bir büyüme içine giren Bireysel Emeklilik Sistemi'ndeki gelişme ve Borsa İstanbul'un yeni ortaklarla globalleşme süreci bu piyasanın kurulması ve var olmasında etkili olacak. Şu anda kurumsal yatırımcıların elindeki hisse senedi büyüklüğü yaklaşık 3 milyar dolar.
 
2010 yılında gündeme gelmişti

Karanlık Havuzlar piyasası ilk 2010 yılında dönemin Başkanı Hüseyin Erkan'ın "Londra'nın yarısını çekeriz" açıklamalarıyla gündeme gelmişti. Hüseyin Erkan, "Ne yapıyorlar? Bizim alış ve satış emrimizi Londra'da kendi aralarında kullanarak arasında bir yerde eşleşiyorlar ve borsa dışında işlem görüyor. Borsamızın aşağı yukarı oluşan işlem hacminin yüzde 30-40'ı arasında bir piyasa da şu anda Londra'da... Biz onları kendimize nasıl çekeriz diye şu anda planlar yapıyoruz. Fiyat adımlarının küçültülmesi, özellikle emir iptallerinin gelmesi ve büyük emirler piyasasını açmamızla onun asgari yarısını çekeriz."

Karanlık Havuzlar'ın payı yüzde 15'e ulaştı

[PAGE]

Karanlık Havuzlar'ın payı yüzde 15'e ulaştı

Dünya Borsalar Federasyonu CEO`su Hüseyin Erkan, Dark Pools ya da karanlık havuzlar konusunun gelişmiş piyasalarda çok ciddi bir konu ve fiyat oluşumlarını negatif yönde etkileyen bir büyüklüğe erişmiş durumda olduğunu söyleyerek, "Bu konuda bizim (WFE) bazı çalışmalarımız var ve düzenleyici otoritelere yönelik şu anda bir çalışma içerisindeyiz. Şu anda ABD ve AB'de tüm işlemlerde Karanlik havuzların payı yüzde 15'e ulaşmış durumda olup, diğer borsa dışı yapılan işlemlerle beraber toplam Borsa dışı işlemler yüzde 40'ı bulmaktadır" dedi.
Türkiye'de aracı kurumlar tarafında, düzenleme gereği, emir eşleştirmesi yapılamadığını ve bu nedenle bu konunun Türkiye'de henüz gündeme gelebilecek bir konu olmadığını ifade ederek, hiçbir bilginin verilmediği, pazarlığa dayalı, şeffaflıktan ve denetimden uzak bu yapılar ile düzenli piyasaların ABD ve AB`de haksız bir rekabet ortamına itilmiş olduğunu ve yatırımcıların bu işlemlerden zarar gördüğünü, fiyat dalgalanmaları yaşandığını ve işlem maliyetlerinin arttığını kaydetti. Erkan, konuya yönelik şunları söyledi:
"Amerika ve Avrupa`da var diye bu tür işlemlere Türkiye`de izin verilmesi durumunda çok büyük sorunlar yaşanır, ileriye değil, geriye gidilmiş olur. Bizim piyasamızda görece olarak yüksek işlem hacimlerine ulaşılmasının arkasındaki gerçek, büyük ölçüde etkin çalışan ve şeffaf bir merkezi piyasanın olmasıdır. Bunların dışına çıkıldığında kaos ortamına sürüklenme ihtimali çok yüksektir. Burada önemli olan şeffaflıktan, gerçekleşen işlemlerin anlık raporlanması uygulamasından ve fiyat oluşumunu negatif etkileyecek yapılanmalardan uzak durulması gereğidir. Gerek düzenleyici otoritelerin, gerekse de Borsaların etkin piyasa oluşumu kavramlarına sadık kalmaları ve uygulamalarda taviz vermemeleri gerekir. Bu tip uygulamaların Türkiye`ye yeni bir işlem hacmi getirmesi söz konusu değildir. Dışarıda zaten çeşitli sebeplerle karanlıkta kalmayı tercih edenler, bu işlemleri gerçekleştiriyorlar ve takaslarını da dışarıda yapıp tamamen sistem dışına çıkmayı tercih ediyorlar. Düzenli borsaların kendi bünyelerinde Karanlık Havuz benzeri yapılanmaları ise farklıdır. Büyük Emirler Pazarı bir uygulamaya benzer bunlar. Farklı kuralları olsa da, yine fiyat ve zaman önceliği kurallarına uyulur, normal emirlerin olduğu piyasa ile ilişkilendirilir ve hatta yeterli emir varsa normal emirler pazarına öncelik verilir, gözetim ve denetime tabidir. Ayrıca yine herkese eşit erişim hakkı tanınır. Borsamızın kendi bünyesindeki büyük emirler pazarını, büyük kurumsal yatırımcıların bazı tercihlerini dikkate alarak yeniden yapılandırmasının bu tür bazı işlemlerin Türkiye`ye çekilmesi açısından faydası olabilir. Ancak Borsa dışı karanlık havuz yapılanmaları faydadan ziyade zarar getirebilir, Avrupa ve ABD`de olduğu gibi."

Dark Pool ne demek?

Elektronik ticaret imkanının artmasıyla bankalar ve finansal kuruluşlar borsaların dışında işlem yapmaya başladılar. Tam olarak takip edilemeyen, şeffaf olmayan ve hacmi de bilinmeyen işlemler olduğu için bunlara karanlık havuz işlemleri (dark pool trading) deniyor. Karanlık havuzlar, hisse senedi aracı kurumlarının müşteri portföyünden gelen emirlerin, borsa sistemine aktarılmadan, kendi aralarında eşlenmesi ile çalışıyor. Büyük ölçekli aracıların portföylerinde yeteri sayıda ve büyüklükte emir olmasından dolayı, borsada oluşana benzer bir alım-satım eşleşmesi yapılıyor. Diğer taraftan, borsalarda yapılan işlemlerde zorunlu olan bilgi paylaşımı ve beyanlar 'karanlık havuzlarda' uygulanmıyor. Özellikle büyük ölçekli alım-satım emirlerinde hız ve maliyet avantajı sağlayan ve bilgi gizliliğini koruyan bu sistem, başta kurumsal yatırımcılar olmak üzere büyük yatırımcılar tarafından tercih ediliyor. Müşteri gizlilik ve diğer avantajlardan yararlanıyor; ancak borsalarda olduğu gibi, havuzun içindeki güncel durumdan haberdar olamıyor; örneğin farklı fiyat kademelerinde sıra bekleyen işlemlerdeki hacimleri gösteren derinlik bilgisine ulaşamıyor. Bu platformun toplam alım-satım işlemlerinde aldığı payın üçte bire ulaştığı tahmin ediliyor.