Uzayda ticaret ve hukuk

Erdoğan KUTLU / Makine Mühendisi

Uydu teknolojilerindeki gelişmeler Uzayı çok önemli bir ticari saha haline getirmiştir

Uydular aracılığı ile sağlanabilen bilgi iletişimi (Internet) hizmetleri artık yaşamsal önem kazanmıştır.

Uzay ile Dünya arasındaki "Internet hizmetlerinde" bir anlık aksama Dünyadaki ticari yaşam başta olmak üzere tüm yaşamın durması demektir.

Özetle; uzayda bulunan uydular ile iletişim artık yaşamımızın vazgeçilmezleri olmuşlardır.

Dünya için son derece yaşamsal önem arzeden uzayda ticaret trilyon dolarlar seviyesine ulaşmıştır. Ancak, uzayda ticaret hukuku konularında ne gibi çalışmalar yapılmaktadır ve yeterli midir? Birleşmiş Milletler (BM)  bünyesinde bu konuda;

"Uzayda fırlatılan cisimlerin tescili sözleşmesi"

hazırlanmış ve uzayda uydusu bulnan ülkelerin imzasına açılmıştır. Ancak uzaydaki uyduların sigorta edilebilmeleri ve ipotek edilebilmeleri konuları ile özel iletişim kuruluşlarının kendi uydularını uzaya fırlatmak istemeleri halinde Deniz ticaretinde olduğu gibi daha düşük vergi alan bir ülke bayrağı ile göndermek isterlerse kendi ülkeleri ile "ticari hukukları" ve "vergi hukukları" nasıl olacaktır? Bu konuda Ülkemiz tarafından çalışmalar yapılmaktamıdır? Konuyla ilgili olarak üniversiteler tarafından uzay hukuku ve uzay ticaret hukuku konularında Yüksek lisans ve Doktora düzeyinde çalışmalar yapılmaktamıdır?

Uzayda ayrıca, uyduların güvenlik sorunu da bulunmaktadır. Bu konuda BM tarafından;

"Uzay cisimlerinin verdiği zarardan dolayı Uluslararası Sorumluluk Sözleşmesi"

hazırlanmış ve uzayda uydusu bulunan ülkelerin imzasına açılmıştır. Ancak, uyduların güvenliği için bu yeterlimidir?

Uzayda en fazla uydusu bulunan ABD, Rusya ve Çin kendi uydularını kendi savunma kalkanları (Strategic Defence İniative) ile korumaktadırlar.

Örneğin;

ABD'nin kendi uydularını Rusya ve Çin'in balistik füzelerine karşı korumak amacı ile oluşturmuş olduğu savunma kalkanında şu silahlar bulunmaktadır.

1- Karada ve uzayda yerleşik lazer silahları

2- Uzayda yerleşik parçaçık ışın silahı

3- Gözetleyici ve izleyici radarlar

4- Kinetik Enerjili silahlar

5- Optik gözetleme uçağı

Bizim gibi ülkelerin uyduları ise Allaha emanet olarak yörüngelerinde dönmektedir.

"Ülkemizin uzayda bulunan üç uydusundan biri TÜRKSAT 1B uydusu 1998 yılında yörüngesinden 5 gün ayrıldı ve kayboldu. Üretici firma Fransız Aerospatiale'den yardım istendi ve uydumuz 5 günlik bir arama sonucu Avustralya semalarında bulundu ve Hindistan semalarındaki yörüngesine tekrar oturtuldu"

Milyar dolarlık uyduların enerji kaynağı olan ve yörün-gelerinde tutunabilmelerini sağlayan güneş panel-leri/Photovoltaic hücreleri, uzayda yerleşik lazer silahları ile parçacık ışın silahları ile ve kinetik enerjilil silahlar ile işlevsiz hale getirilebilir.

Hangi ülke tarafından yapıldığının tespit edilemeyeceği böyle bir durumda Milyar USD'lık yatırımlar yok olacağı gibi Bilgi-ses ve görüntü iletişimi nedeniyle de iletişime dayalı işlemlerde büyük oranda aksamalar yaşanabilecektir.

Bunların yaşanmaması için uzayda bulunan uyduların güvenliğini sağlamak amacıyla NATO benzeri BM bünyesinde Uzay Güvenlik Teşkilatı'nın kurulması düşünülebilir.

"Kurulacak bu tür bir teşkilatın giderlerini karşılamak üzere "uzay güvenlik fonunun" oluşturulması ve görevlendirilecek uzay güvenlik görevlilerinin yetiştirilmesi için de "uzay güvenlik enstitüsü"nün kurulması düşünülebilir.

Konu BM Güvenlik Konseyi üyesi olan Ülkemiz tarafından BM Güvenlik Konseyi gündemine getirilebilir.

Uzayda ticaret sürekli olarak büyümektedir. Çünkü uzayda sadece haberleşme uyduları bulunmamaktadır. Uzayda ayrıca meteoroloji uyduları, ulaşıma yardımcı uydular, geodezik uydular, istihbarat uyduları ve özel amaçlı uydular ile inşaları devam eden uzay limanları bulunmaktadır.

· "Meteoroloji uyduları: Hava koşullarını çok yükseklerden bakan ve bunların fotoğrafalarını gönderen uydulardır. (NAVTEX sistemlerine yardımcı uydular)

· "Ulaşıma yardımcı uydular: Uçaklara ve gemilere koordinatlarını belirlemede yardımcı olan uydulardır. (GPS sistemleri ile AIS sistemlerine yardımcı olan uydular)

· Geodezik uydular: Dünyamıza ilişkin daha geniş ve sağlam bilgiler toplamakta kullanılmaktadır. Orman ve Tarım kaynakları ile maden ve su kaynaklarını tespit eden coğrafya bilimine, haritalık bilimine önemli katkılarda bulunan  uydulardır. Ayrıca, çevre kirliliği ile kuş ve balık sürülerinin hareketleri de bu uydularla izlenmektedir. (ISPRS; "Tarım alanlarında Uluslararası Fotogrometri ve Uzaktan algılama sistemine yardımcı uydular")

· Özel amaçlı uydular: Üniversiteler ve araştırma kuruluşları ile uluslararası şirketlerin kendi iletişimlerini sağlamak amacıyla göndermiş oldukları uydulardır.

· Uzay limanları: Uzayda bulunan uyduların bakım ve ikmal işlemlerini tamamlamak üzere kurulan bu limanlara gelecekte yaşam merkezler ile turizm merkezlerinin ilavesi de düşünülmektedir.

Uzayda bulunan uydular kanalıyla sağlanan ticaretin hukuku ile Uyduların güvenliğini sağlayacak çalışmaların başlatılması dileğiyle.