Vergi uyuşmazlıklarında yeni bir çözüm yolu: Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru

2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Türk hukukuna giren yeni bir uyuşmalık çözüm yolu olan Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru uygulaması vergi ihtilaflarının çözümünde başvurulabilecek yollardan birisidir. 

Vergi idaresi ile mükellefler arasında ortaya çıkan vergi ihtilafları yapılan bir tarh işlemi veya kesilen bir ceza üzerine ortaya çıkmaktadır. Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin olağan çözüm yollarına (ödeme, düzeltme, tarhiyat öncesi uzlaşma, tarhiyat sonrası uzlaşma, dava açma), henüz yeni sayılabilecek bir uygulama olan Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunu da eklemek gerekir.

Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru

Bireysel başvuru hakkı, 07.05.2010 tarihli Anayasa değişikliği ile mevzuata girmiştir. Buna göre, “Herkes, Anayasa'da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.” (Anayasa, m. 148/3). Konuya ilişkin yasal düzenleme ise 6216 sayılı Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da yapılmıştır. 
Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamaz. Ancak, düzenleyici işlemlerin uygulanması sonucu temel hak ve hürriyetlerin ihlal edilmesi durumunda bireysel başvuru yoluna gidilebilir.
Bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilir. Gerçek kişiler, başta şirketler olmak üzere vergi mükellefi diğer tüzel kişiler ile yabancılar da vergi ihtilafları için Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabilirler. 

İç hukuk yolları tüketilmiş olmalıdır

İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir. Bunlardan bir sonuç alınamaması durumunda bireysel başvuru yoluna gidilebilir. Doğrudan bireysel başvuru yoluna gitmek mümkün değildir. Ancak, belirtmek gerekir ki uzlaşma, tüketilmesi gerekli idari çözüm yolları kapsamında değerlendirilemez. Yani mükellefler, uzlaşma talep etmeseler dahi, diğer idari ve yargısal kanun yollarını tüketmek kaydıyla bireysel başvuru yoluna gidebilirler.

Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir.

Vergisel uyuşmazlıklarda ihlal edilen temel hak ve hürriyetler

Anayasada yer alan tüm temel hak ve özgürlükler değil, bunlardan sadece Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve anlaşmaya ek protokollerden Türkiye’nin taraf olduğu temel hak ve özgürlüklerin kamu gücü tarafından ihlali halinde bireysel başvuru hakkından yararlanılabilir.

Vergi, mali bir yükümlülük olması dolayısıyla temelde mülkiyet hakkı ile ilgilidir. Ancak, vergi ihtilafları sadece mülkiyet hakkı ile sınırlı değildir. Anayasa Mahkemesi tarafından vergi ihtilaflarıyla ilgili olarak şu ana kadar verilen bazı bireysel başvuru kararları incelendiğinde mükelleflerin mülkiyet hakkı, adil yargılanma hakkı, makul sürede yargılanma hakkı, hak arama hürriyeti, silahların eşitliği ve çekişmeli yargılama ilkesi, mahkemeye erişim hakkı, kanun önünde eşitlik ilkesi, etkili bir hukuk yoluna başvurma hakkı, gerekçeli karar hakkı gibi hak ve hürriyetlerin ihlal edildiği iddiasıyla bireysel başvuru yoluna gittikleri görülmektedir. 

Mahkeme ise verdiği kararlarda, ihtilaf konusu vergisel işlem nedeniyle mülkiyet hakkı, makul sürede yargılanma hakkı, mahkemeye erişim hakkı, gerekçeli karar hakkı gibi hak ve hürriyetlerin ihlal edildiğine karar vermiştir. 

Çifte vergilendirme uyuşmazlıkları

Çifte vergilendirme uyuşmazlıkları için de (AİHS kapsamındaki hak ve hürriyetlerden herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla) iç hukuk yolları tüketilmek kaydıyla Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yoluna gidilebilir. Ancak, Anayasanın 90. maddesine göre uluslararası (vergi) anlaşmalarının iptali ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi'ne (bireysel) başvuru yapmak mümkün değildir. Fakat, bu anlaşmaların uygulanmasından kaynaklanan ihtilaflarla ilgili olarak başvuru yapılabilir.

Kararların sonuçları

Bireysel başvuru incelemesi sonucunda, Anayasa Mahkemesi tarafından hakkın ihlal edildiği kararı verilmesi halinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir veya ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. 
Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Mahkemece konuya ilişkin verilen bazı kararlarda hakkı ihlal edilen başvurucuya tazminat ödenmesine hükmedilmiştir.