2001'den 2013'e: ABD nasıl görünüyor?

 

Cumhuriyetçiler öznesiz ve ereksiz bir süreç gibi görünen bir politikalar demetinin üzerine geldiler ve ciddiye alınır projesi olanlar da zaten bizzat kendileriydi. Proje o kadar belirgindi ki sıradan izleyicilerin dahi ABD politikalarının militer güç odakları ve iş dünyasının güçlü lobileri tarafından yönlendirildiğini anlamama lüksü kalmadı. Amerikan nomenkloturası daha formel ama daha az soyut, stratejik bakmaya daha eğilimli ama algoritmik rasyonalite ve olasılıklara dayalı çıkarımlara daha az tutkun ve yerleşik siyaset bilimi ekollerinin göz bebeği olan ince diplomasiye sıcak bakmayan bir yönelime girdi. Daha iyi planlanmış, iradiliği ve amaçları daha aşikar ve taktiksel olmaktan çok stratejik nitelikte yeni bir vizyonun oluşmakta olduğu belki doğruydu. Ama bu süreçte karar verenlerin giderek daha az temkinli davranmaya başladıkları da görülüyordu. Son birkaç yılda akıllıca tasarlanmış ve zayıf noktası olmayan bir mastır planı gibi görülen yeni vizyonda eksik kalan bir halka olduğu ve çatlakların belirginleşmeye başladığı ortaya çıktı. Çatlağa verilen ilk siyasal cevap "Arap Baharı" mühendisliği oldu. Ama ekonomide de işler çoktandır kötü gidiyordu. Sovyetler dağıldıktan sonra Orta Dünyanın halkları Sauron'un cazibesine kapılmaya başlamışlardı ki, anlatılan neoliberal masalların Batı'da da alıcısı pek kalmayıverdi. 

Aslında kriz öncesinde de çatlak vardı ve Amerika'nın zayıf noktasının adı dinamik bütçe tahdidiydi. Şimdi hem büyüme, hem bütçe dinamiği tahdit oluşturuyor. Bunun nedeni son kriz öncesinde, o zaman için çok derin sayılan 2001 resesyonu sonrasında, cephanenin tüketmiş olmasıdır. Para basıldığı için piyasalar tınlamıyor ama Amerikan ekonomisi ciddi biçimde çok köklü sonuçları olabilecek bir problemle karşı karşıya ve onunla birlikte uzun vadede gelişmiş ve gelişmekte olan piyasalar da öyle. 2000 yılında iktidara geldiğinde yüzde 4'ün altında bir işsizlik oranıyla karşılaşan oğul Bush çareyi her tür harcamayı artırmakta bulmuş ve Haziran 2001'de -11 Eylül'den 3 ay önce- vergi indirimlerine başvurmak zorunda kalmıştı. Fakat söz konusu kesintilerin yol açacağı bütçe açığını kapatacak kaynak olmadığı ve olmayacağı da ortadaydı. Bush'un ikinci dönemi başlarken, bütçe açığı çığ gibi büyüyeceğe benzediği halde vurgu hala on yılda 1 trilyon dolara mal olacak vergi kesintileri üzerindeydi. Obama da 2010 yılında harcama artışları ve vergi kesintilerinin, sonunda Bernanke'nin "mali uçurum" adıyla kodlayacağı mesele, ertelenmesini sağlamıştı. Tea Party'nin Cumhuriyetçi mührüyle kongreye giren temsilcileri sonunda bastırdı ve 2011 yazında vergi konusunda yeniden erteleme yapmak zor hale geldi. Nitekim Tea Party'nin 2011 atağı sonrası 10 yılda yapılması istenen kesinti tam da 1.2 trilyon USD. 2004 başındaki 1 trilyon USD maliyet hesabı 2011 yazında 1.2 trilyon USD kesinti olarak aşağı yukarı tam doğrulanmış vaziyette. Elbette bunun böyle olamayacağını, kesintilerin daha küçük ölçekte ve daha fazla zamana yayılmış tarzda yapılarak mali uçurumun mali eğime dönüştürülmesi gerektiğini Tea Party bile biliyor olabilir.    

Yani kriz başlamadan 3 yıldan fazla zaman önce, 2003 sonu-2004 başında, ABD ekonomisinin başı zaten yeterince dertteydi. ABD kamu borcunun sürdürülebilirliğini analiz eden ampirik çalışmalar Amerikan kamu maliyesi politikalarında "rejim değişiklikleri" olasılığına dikkat çekiyor. Borç belli bir eşiği geçince sıfır tolerans beliriyor ve kamu maliyesi politikası tersine dönüyor. Bu durumda iki farklı dinamik yaratan, birbirine ters ve belli eşikler aşıldığı anda yer değiştiren maliye politikalarının varlığından söz etmek gerekebilir. Demek ki, ABD maliye politikalarının değişmesi için tetikleyici eşiklerin aşılması gerekiyor. Göreceğiz. Lakin ABD'nin siyasi ve askeri yükselişinin ve kalıcı bir hegemonik düzen kurmasının önünde bir engel, gücünde bir eksiklik, bir zayıf nokta olduğunu saptayabiliyoruz. Yüzyılın sonuna doğru yaygınlaşan, yeni dünya düzeninin içeriksiz demokrasi vaatlerine verilen kontrolsüz destek ve yaratılan heyecan dalgalarının boş ve mesnetsiz olduğu giderek daha fazla dikkat çekecek biçimde ortaya çıktı.