Afet durumunda işverenler sigorta primi borçlarını hangi şartlarla ertel

Celal ÖZCAN / PwC İş ve Sosyal Güvenlik Hizmetleri Kıdemli Danışmanı

Afet durumunda işverenler sigorta primi borçlarını hangi şartlarla erteletebilirler? Üzerinde görüş birliğine varılan tanımına göre, insanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkan ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçları “afet” olarak kabul edilmektedir.

Afetler, işletmelerin parasal yükümlülüklerini yerine getirmelerinde aksamaya yol açmakta

Afetlerin işletmeler üzerindeki en önemli etkisi, mal ve hizmet üretimini aksatması, buna bağlı olarak da işletmenin gelir ve gider dengesini bozarak, işletmeyi ekonomik güçlük içine düşürmesidir.

Bu durum ister istemez işletmeleri,  vergi, sigorta primi, elektrik, su vb. çeşitli parasal yükümlülüklerini zamanında yerine getirememe durumu ile karşı karşıya bırakmaktadır.

Afetle karşılaşan işverenlerin sigorta primi borçları 1 yıla kadar ertelenebilmekte

Sosyal güvenlik mevzuatı ile afetle karşılaşan işletmelere sigorta primi ödemelerinde ve prim belgelerinin verilmesinde bazı kolaylıklar sağlanmıştır.

Bu çerçevede; işyerleri yangın, su baskını, yer kayması, deprem gibi afete uğrayan, tabii afet nedeniyle tarımsal faaliyetinden dolayı zarar gören işverenler;
- Tabi afete uğradıklarını belgelemeleri,
- Olayın meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde talepte bulunmaları,
- Prim ödeme aczine düştüklerinin, yapılacak inceleme sonucu anlaşılması,
halinde, afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut prim borçları ile afetin meydana geldiği tarihten itibaren tahakkuk edecek üç aylık prim borçları, olayın meydana geldiği tarihten itibaren bir yıla kadar işyerinin işlem gördüğü SGK İl/Sosyal Güvenlik Merkezi'ne SGK tarafından ertelenebilmektedir.

Ancak, işletmelerin süresinde talepte bulunmuş ve afete uğradıklarını belgelendirmiş olmaları, prim borçlarının ertelenmesi için yeterli değildir.
Yukarıdaki şartların yanı sıra, karşı karşıya kalınan afet nedeniyle aynı zamanda işyerinin prim ödeme aczine düştüğünün de SGK denetim elemanlarınca yapılacak inceleme sonucunda tespit edilmesi gerekmektedir.

Afet dolayısıyla, işyerinin prim ödeme aczine düştüğünün hangi yöntemle tespit edileceği konusunda SGK tarafından bugüne kadar herhangi bir düzenleme yapılmamış olmakla birlikte, uygulamada denetim elemanlarınca bu konuda işyerinin üretim ve satış miktarlarına, nakit akışlarına, ücret ödemelerine ve işverenin beyanına dayanarak, işyerinin afet nedeniyle prim ödeme aczine düşüp düşmediği konusunda genel bir kanaate varılmakta ve genellikle de afet nedeniyle işyerinin prim ödeme aczine düştüğü yönünde görüş beyan edilmektedir.
 
Afetten önceki borçlar ile afetten sonra tahakkuk edecek 3 aylık prim borçları erteleme kapsamında

Afet dolayısıyla, SGK tarafından prim borçlarının ertelenmesine karar verildiğinde, işyerinin varsa afet tarihinden ödenme ödeme vadesi dolmuş (eski) prim borçları ile afetin meydana geldiği tarihten itibaren tahakkuk edecek üç aylık (yeni) prim borçları erteleme kapsamına alınmakta ve bu borçlar afet tarihinden başlamak üzere kararlaştırılan süre kadar ertelenmektedir.

Prim borçlarına erteleme süresince gecikme cezası/gecikme zammı uygulanmamakta

Afet dolayısıyla, prim borçlarının ertelenmesi işyerlerine önemli avantajlar sağlamaktadır. Bunlardan birincisi, prim borçlarının ödenmesinin ileri bir tarihe ötelenmesiyle işyeri nakit akışı konusunda kısmen de olsa rahatlamaktadır. İkincisi de erteleme süresi içerisinde SGK tarafından gecikme cezası/gecikme zammının işletilmemesinden dolayı, prim borç yükünün daha da artması önlenmiş olmaktadır.

Afet tarihinde verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgesi de erteleme kapsamındadır.

Afet durumunda işyerlerine sağlanan kolaylıklardan biri de aylık prim ve hizmet belgelerinin SGK'ya verilmesi konusunda sağlanan kolaylıktır.
Buna göre, prim borçlarının ertelenmesi yönünde bir karar verilmesi durumunda, afetin meydana geldiği tarihte SGK'ya verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgeleri de, afetin meydana geldiği ayı takip eden üç ay içinde SGK'ya verildiği takdirde yasal süresi içinde verilmiş kabul edilmektedir.

Sonuç olarak; yatırım ve istihdam yönünden ülke kalkınmasına önemli katkısı olan işletmelerin yangın, su baskını, yer kayması, deprem gibi afetlerle karşılaşması istenmeyen bir durum olmakla birlikte, böyle durumlarda kendilerine sosyal güvenlik mevzuatı ile tanınmış olan prim borcunun ertelenmesi imkanından yararlanmaları karşı karşıya kaldıkları zor durumun içinden çıkmalarına önemli katkı sağlayacaktır.