İhracatın yarısı deprem tehdidindeki İstanbul’dan
Küresel ticaretin önemli merkezlerinden ve Türkiye’nin ihracatta lokomotifi konumunda, ancak yüzde 7’nin üzerindeki şiddette deprem tehdidi altında bulunan İstanbul, 2023’te de ülke ihracatının yarısını gerçekleştirdi.
Son günlerde deprem uyarıları giderek artarken, diğer 80 ildeki üretim, dağıtım, lojistik ve finans başta ekonomik süreçleri de sağlayan İstanbul’un sadece ihracattaki konumu bile, beklenen büyük depremi, tüm ülke için yaşamsal tehdit haline getiriyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) dış ticaret verilerine göre 2023’ün ilk on bir ayında Türkiye’nin toplam ihracatı 232 milyar 810,4 milyon dolara ulaştı. Toplam ülke ihracatı, önceki yılın aynı dönemine göre sadece yüzde 0,7 artış gösterdi.
Bu dönemdeki ihracatın 116 milyar 198,2 milyon dolarını tek başına İstanbul gerçekleştirdi. İstanbul’un ihracatı önceki yıl aynı döneme göre yüzde 2,6 ile genel oranın üzerinde bir artış gösterdi. İstanbul’un toplam ihracatta Ocak-Kasım 2022’de yüzde 49 olan payı, 2023’ün aynı döneminde biraz daha artarak yüzde 49,9’a yükseldi. Buna göre nüfusun yaklaşık beşte birinin yaşadığı İstanbul, on bir ayda diğer 80 ilin toplamı kadar ihracat yaptı.
İkinci İzmir’le fark 100,6 milyar dolar
On bir aylık gerçekleşmelere göre ihracat tutarında İstanbul’u 15 milyar 629,6 milyon dolarla İzmir izledi. Buna göre ihracat tutarında İstanbul’un en yakın takipçisi İzmir ile arasında 100 milyar doların üzerinde bir fark oluştu. Toplamda yüzde 6,7 pay alan İzmir’in ihracatı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 0,9’luk bir artış gösterdi.
11 milyar 735,5 milyar dolarlık ihracatla üçüncü sırada yer alan Kocaeli’nin on bir aylık ihracatı yüzde 13,1 düşüş gösterdi. İlin toplam ihracattaki payı da on bir aylık dönemlere göre yüzde 5,8’den yüzde 5’e geriledi. İhracatını önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 0,7 artışla 11 milyar 717,5 milyon dolara çıkaran Bursa, toplamda yüzde 5 payla dördüncü sırada yer aldı. Ankara, ihracatını yüzde 8,4 artırarak 11 milyar 676,6 milyon dolara ve toplamdaki payını yüzde 4,7’den yüzde 5’e çıkararak en çok ihracat yapan beşinci il oldu.
Gaziantep’in azaldı, Mersin’in arttı
Altıncı sırada yer alan depremzede Gaziantep’in ihracatı on bir ayda yüzde 7,1 düşüşle 9 milyar 501,5 milyon dolar oldu. On bir ayda 6 milyar 962,1 milyon dolarla yedinci sırada yer alan Mersin’in ihracatında ise yüzde 28,9’luk artış dikkati çekti. Bu ili 5 milyar 515 milyon dolarla izleyen Sakarya’nın ihracatında da yüzde 16,3’le yüksek oranda artış kaydedildi. 3 milyar 813 milyon dolarla dokuzuncu olan Denizli’nin ihracatında yüzde 6,4 ve 3 milyar 316,9 milyon dolarla onuncu olan Kayseri’nin ihracatında da yüzde 7,1 düşüş meydana geldi.
İhracatın yüzde 84’ünü on il yapıyor
En fazla ihracat yapan ilk 10 ilin on bir ayda gerçekleştirdiği dış satım tutarı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 1,8 artarak 196 milyar 66,1 milyon dolara ulaştı. İlk on ilin toplam ihracattaki payı da yüzde 83,3’ten yüzde 84,2’ye yükseldi. Başka deyişle diğer 71 ilin toplamdaki payı yüzde 16,7’den yüzde 15,8’e geriledi. Söz konusu illerin toplam ihracatı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,8 azalarak 36 milyar 744,3 milyon dolara geriledi.
1 milyar doları 20 il aştı
On bir aylık ihracat tutarına göre “ilk on il” dışında kalan on ilin ihracatı ise 1,1-3,1 milyar dolar arasında gerçekleşti. Böylece 1 milyar doların üzerinde ihracat yapabilen toplam il sayısı 20 oldu. Bu grupta 3 milyar 64,5 milyon dolarla Konya, 3 milyar 46,8 milyon dolarla Manisa, 2 milyon 901,2 milyon dolarla Tekirdağ, 2 milyar 714,6 milyon dolarla Adana, 2 milyar 663,7 milyon dolarla Antalya, 2 milyar 568,2 milyon dolarla Hatay, 1 milyar 644,2 milyon dolarla Çorum, 1 milyar 325,5 milyon dolarla Eskişehir, 1 milyar 168,1 milyon dolarla Samsun ve 1 milyar 60,1 milyon dolarla Aydın yer aldı.
Diğer 61 ilin on bir aylık ihracatı ise 1 milyar doların altında kalırken, bu dönemde en az ihracat yapan iller ise sadece 55 bin dolarla Bayburt, 153 bin dolarla Tunceli, 1,4 milyon dolarla Kars, 3,6 milyon dolarla Ardahan ve 5,5 milyon dolarla Bingöl oldu.
48 ilin ihracatında düşüş var
Ocak-Kasım 2023 döneminde 81 ilden 48’inin ihracatının önceki yılın aynı dönemine göre gerilediği belirlendi. En sert düşüşler, yüzde 64,5’le toplamda küçük paylara sahip illerden Yozgat, yüzde 55’le Osmaniye ve yüzde 54,1’le Bingöl’ün ihracatında yaşandı. Bu illeri yüzde 48,5 düşüşle Siirt, yüzde 44 düşüşle Zonguldak, yüzde 42,1 düşüşle Kastamonu, yüzde 35,4 düşüşle Iğdır izledi.
İhracatçı iki ile deprem darbesi
Şubat ayında yaşanan depremin en fazla hasara yol açtığı illerden Hatay’ın ihracatı on bir aylık dönemlere göre yüzde 31,8 düşüşle 3 milyar 768,3 milyon dolardan 2 milyar 568,2 milyon dolara düştü. Böylece, önceki yıllarda genelde en çok ihracat yapan ilk on il arasında yer alan Hatay, 2023’te deprem şokuyla ilk ona giremedi. İhracatta önemli paya sahip iller arasında yer alan ancak şubat ayındaki depremlerde ekonomik süreçleri sarsılan Kahramanmaraş’ın önceki yıl ilk on bir ayda 1 milyar 304,3 milyon dolar olan ihracatı da 2023’ün eş döneminde yüzde 32,8 azalarak 875,9 milyon dolara geriledi.
İhracat Anadolu’ya yayılamadı
Ticaret Bakanlığı ve İstanbul Ticaret Odası (İTO) girişimi ile Türkiye’nin ticaret altyapısının geliştirilmesi, ticaret ve ihracat kültürünün tabana yayılması ve özellikle KOBİ’lerin ihracatçı olmaları ve yeni pazarlara açılmalarına katkıda bulunmak amacıyla 2005 yılından beri yürütülen “81 İlde İhracata İlk Adım Programı” (İİAP) gibi çabalara rağmen “ihracatı Anadolu’ya yayma” girişiminden istenen sonuçların henüz alınamadığı görülüyor.
Bu yöndeki çalışmalar ise devam ediyor. İhracatta İlk Adım Programının 16’ncı etap tanıtım toplantısı 23 Kasım’da İTO’da gerçekleştirildi. Türkiye’nin toplam 131 bin dolayında ihracatçısı bulunuyor. Ancak yapılan araştırmalara göre bu firmaların dörtte üçü ilk dört yıl içinde ihracatını sonlandırıyor. İİAP, KOBİ’lerin ihracat konusundaki kararsızlıklarının ve kurumsallaşamamalarının önüne geçmek için firmalara bu konuda özel danışmanlık veriyor.