İstihdam teşviklerine yönelik öneriler (2)

 

 

Önceki yazımızda, hükümet yetkililerince Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı koordinasyonunda yapılmakta olduğu belirtilen istihdam teşvikleriyle ilgili çalışmaya katkısı olabileceği düşüncesiyle, hem mevcut istihdam teşvikleri, hem de sağlanabilecek ilave istihdam teşvikleri konusundaki bazı önerilerimizi paylaşmıştık. Bu yazımızda da, konuyla ilgili diğer önerilerimize değinilecektir.

 

 

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işlerini üstlenen özel sektör işverenlerinin sigorta primi teşvik ve desteklerinden yararlanamayacakları yönünde düzenleme yapılmıştır. 

 

Bu düzenleme, ihale konusu işler ile uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işlerini kapsamakla birlikte, uygulamada devamlı nitelikteki işyerlerinden hem söz konusu nitelikte (prim teşviklerinden yararlanmamayı gerektiren), hem de aynı anda prim teşviklerinden yararlanmayı gerektiren nitelikte piyasaya iş yapan işverenleri mağdur edecek şekilde işlemektedir. 

 

Zira, aynı dönem içinde her iki nitelikte iş yapıldığında, işyerinde çalışan işçilerin ihale konusu işte çalışanlar ve çalışmayanlar şeklinde kesin çizgilerle ayrıştırılması mümkün olmadığından, ihale süresi boyunca söz konusu işyeri sigorta primi teşviklerinden yararlanamamaktadır. 

 

Bu nedenle, devamlı nitelikte işyerlerinden aynı anda hem ihale konusu, hem de piyasaya iş yapan özel sektör işverenlerinin prim teşviklerinden yararlanamama şekildeki mağduriyetlerinin giderilmesine yönelik uygulanabilir bir yöntemin geliştirilmesi gerekmektedir.

 

 

Kalkınmada öncelikli illerde (5084/4. madde), teşvik belgeli yatırımlarda (5510/Ek madde 2), engelli istihdamında (4857/30. madde), işsizlik ödeneği alanların istihdamında (4447/50. Madde) ve genç erkek ve kadın istihdamında (4447/Geçici Madde 7 ve 9) sağlanan sigorta prim teşviklerinde asgari ücreti baz alınmıştır. Başka bir ifadeyle, işveren işçisine asgari ücret üzerinde ücret ödese dahi, sigorta prim teşviklerinden asgari ücrete kadar yararlanabilmektedir.

Devlet, bütçeye gelecek yükü dikkate alarak bazı prim teşviklerinde bu şekilde asgari ücret sınırı getirmekte ise de, uygulamada bu durum ücretlerin gerçek seviyesinden daha düşük beyan edilmesine, başka bir ifadeyle ücretlerin kayıt dışı ödenmesine yol açmaktadır.

 

Bu nedenle, söz konusu olumsuzluğun ortadan kaldırılması için işverenlerin işçilerine ödedikleri gerçek ücret üzerinden sigorta prim teşviklerinden yararlanmalarına imkan sağlayacak şekilde değişiklik yapılmalıdır.

 

 

Bugüne kadar çıkarılmış olan istihdam teşviklerinin kapsamına sadece sigorta primleri alınmış, işsizlik sigortası primleri ise teşvik kapsamı dışında bırakılmıştır. Bunun sonucu olarak, işverenler teşvik kapsamında işe aldığı işçilerin işsizlik sigortası primlerini ödeme durumu ile karşı karşıya kalmaktadır.

 

İşsizlik sigortası fonu gelirlerinin büyük bir bölümünü işverenler tarafından ödenen işsizlik sigortası primlerinin oluşturduğu, ayrıca işsizlik ödeneği alan kişinin yeniden çalışmaya hayatına kazandırılması ile işsizlik sigortası fonunun yükünün de azalacağı dikkate alındığında, teşvik kapsamına sigorta primlerinin yanı sıra işsizlik sigortası primlerinin de alınması faydalı olacaktır.

 

 

Düzenleyici etki analizi, önerinin belirttiği sorunun, varılmak istenen hedefin, varılmak istenen hedefe ulaşmak için mümkün olan alternatiflerin, bunların muhtemel etkilerinin, vazgeçilmesi gerekenler de dahil olmak üzere, avantaj ve dezavantajlarının sistematik analizini kapsayan mantıksal bir süreci ifade etmektedir.

 

Ancak, teşvik düzenlemeleri de dahil olmak üzere ülkemizde düzenleyici işlemler konusunda yukarıda belirtildiği şekilde sistematik bir analizin yapıldığını söylemek mümkün değildir. 

 

2012/Eylül itibariyle SGK'da kayıtlı toplam 1 milyon 524 bin 784 işyeri olmasına rağmen, sadece 18 işyerinin işsizlik ödeneği alanlara yönelik prim teşvikinden, 12 işyerinin kültür yatırım teşvikinden, 131 işyerinin teşvik belgeli yatırımlardaki prim teşvikinden yararlanıyor olması, prim teşvikleri ile ilgili herhangi bir etki analizinin yapılmadığını açıkça ortaya koymaktadır.

 

Bu durum, teşviklerle ilgili sık sık düzenleme yapılmasını gündeme getirmekte, bu ise teşviklerin etkinliğini ve inandırıcılığını ortadan kaldırmaktadır.

Bu nedenle, istihdam teşvikleri ile ilgili düzenlemelerin istenilen sonucu doğurabilmesi için reel sektör ve ilgili tarafların da sürece dahi edilerek, alan araştırması ve simülasyon çalışmalarının, fayda-maliyet analizlerinin mutlaka yapılması gerekmektedir.