Para depreminde hasar
FED Mayıs ve Haziran toplantılarında uzun süredir devam ettirilen bol para-düşük faiz döneminin sonuna gelindiğini ima eden açıklamalar yaptı. Piyasalar hemen tepki gösterdi.
Ortalık karıştı. Risk iştahı kayboldu. Uluslar arası sermaye akışı riskli olarak algılanan çevre ülkelerinden çıkıp, merkezin düşük riskli olduğu düşünülen ekonomilerine (öncelikle ABD’ye ve dolara) kaydı. Faiz oranları ve döviz kurları yükselirken borsalar geriledi. Bir çok ülkede tahvil piyasaları adeta çöktü. Hacimli sermaye çıkışları oldu. Ulusal paralar kısa süre içinde büyük ölçüde değer kaybetti.
Kısacası, piyasalarda adeta deprem oldu. Şimdi olası hasar tespit edilmeye çalışılıyor.
* * *
Depremin ilk etkisi faiz oranları ve döviz kurları üzerinde olacak. Bu bağlamda süreci tetikleyecek esas etken de sermaye çıkışı. Olası gelişmelerden ürkenler ilk adımda eldeki yerli varlıkları satarak ülkeden çıkmaya (kaçmaya) çalışacaklar. Mali varlık piyasalarını boşaltıp, fiyatları düşürecek olan bu gelişme faiz oranlarını da yukarıya itecek. Yerli varlığı satan sermaye dışarıya götürmek üzere döviz talep edecek. Bu da döviz kurunu yükseltecek. Faiz ve döviz kuru üzerindeki etkiler ekonominin bütünü üzerinde depresif baskı yaratacak. Büyüme ivmesi kaybolacak. Kısacası ülkeye gelirken iyimserlik ve kazanç imkanı yaratan sermaye, çıkarken attığı her adımda hasar verecek.
Sonuçta bu sürecin herkese ulaşacağı, herkesi etkileyeceği açık. Ama hem ülke hem de özel yatırımcı bazında hasarın ilk ve büyük kısmı döviz açığı ve/veya döviz borcu olanlarda ortaya çıkacak
* * *
Özel birimlerde pozisyon açığı taşıyan ya da döviz cinsinden fazlasıyla borçlanmış olanların para politikasının yön değiştirmesinden ciddi ölçüde etkilenecekleri görülüyor. Esas depremden kaçamamaları halinde bunların önemli maliyetler ödemek zorunda kalacakları anlaşılıyor. a esas parasal daralma başlamadan piyasaların bu kadar karışmasının nedeni de bu.
Para politikasının tersine dönmesi ulusal ekonomileri de etkileyecek. İleriye dönük olasılıkların değişmesiyle birlikte ortaya çıkan faiz-kur dinamiği ülke bazında da hasar üretme potansiyeli taşıyor. Sermaye çıkışı aslında büyük boyutlu döviz çıkışı olacağı anlamına geliyor. Bu süreç döviz çıkışı yaşayan ülkelerde döviz kurumasına yol açacak. Dikkatli bakılırsa bu tür ülkelerin çoğu paranın bol, maliyetinin de düşük olduğu dönemde uluslar arası sermayeyi fazlasıyla kullanmış, sonuçta adeta madde bağımlısı haline gelmiş ülkeler. Görece sıcak olan portföy yatırımları ile büyüme finansmanı yapan ülkelerde bu bağımlılık daha yoğun. Döviz kuruması bu tür ülkelerde hem finansal hem reel sonuçlar üretecek.
Bu tür ülkelerin büyüme performansı ülkeye giren sermaye boyutundan fazlasıyla etkileniyor. İleriye dönük belirsizliklerin artması ile ortaya çıkan sermaye çıkışı ve döviz kuruması bu gibi ülkeler açısından kaynak kuruması anlamına geliyor. Kaynakların daralması büyüme temposunun düşmesi, büyüme temposunun kaybedilmesiyle sonuçlanıyor. Bu bildiğimiz türde bir kriz oluşma riskinin büyük olduğunu söylüyor.
Döviz kuruması döviz kurunun yükselmesi ve ulusal paranın değer kaybetmesine eşlik eden bir süreç. Paranın değer kaybetmesi mevcut borçların ulusal para cinsinden değerini katlayarak büyütecek. Bu süreçte mali –finansal imkanlar da daralacak. Büyüme ivmesini kaybetmiş, borçlanmakta zorlanan ekonomilere dönük risk algısının yükselecek olması yani borçlanmaları kısıtlayacak. Bir yandan borç miktarı nominal olarak büyürken bir yandan finansman imkanlarının daralması gündeme yeni bir borç problemi getirecek.İş bu noktaya gelince sürecin esas hasarı ortaya çıkacak. Ekonomiler küçülecek, işsizlik artacak refah kaybı olacak. Ayağı kayan ülkeler fakirleşecek.
Farkındayım bunlar biraz karamsar oldu ama hazırlıklı olmak için neler olabileceğini bilmek lazım diye düşünüyorum.