Perakende sektöründeki hediye çeki sorunları
VERGİ PORTALI / Ayşegül DEMİREL
Değerli okurlar, bilindiği üzere artan rekabet koşullarının bir sonucu olarak birçok firma satışlarını arttırma amaçlı olarak hediye çeki dağıtmaktadır. Günümüzün piyasa koşulları sonucu ortaya çıkan bu tarz uygulamalar vergi kanunları düzenlenirken gündemde olmadığından dolayı, uygulama sırasında vergisel olarak bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir.
Uygulamada hediye çeki dağıtılması ile ilgili birkaç yöntem mevcuttur.
- Hediye çekinin bir firmaya çalışanlarına dağıtması için satılması,
- Hediye çekinin bir firmaya müşterilerine dağıtması için satılması,
- Firmanın hediye çekini kendi müşterilerine vermesi,
Hediye çeki uygulamasında karşılaşılan en büyük sorun hediye çekinin firmalara tesliminde fatura kesilip kesilmeyeceği, fatura kesilirse bu faturanın KDV'li olup olmayacağı konusudur.
Konu ile ilgili olarak İdarenin görüşü hediye çeki tesliminin herhangi bir mal ve hizmet teslimi olmadığından dolayı bu teslim için fatura düzenlenmesine gerek olmadığı yönünde olup,
Maliye Bakanlığı tarafından verilen muktezalarda 'Herhangi bir mal teslimi ve hizmet ifasını göstermeyen hediye çeklerinin verilmesi ile KDV yönünden vergiyi doğuran olay gerçekleşmemektedir. Bu nedenle, hediye çeki dağıtılan firmaların, hediye çeklerini dekont vererek belgelendirmeleri ve alınan bedelleri avans olarak muhasebeleştirmeleri gerekir" ifadesine yer verilmiştir.
Yukarıda yer verilen muktezanın da dikkate alınması durumunda hediye çeklerinin tesliminde herhangi bir fatura düzenlenmeden sadece yapılan tahsilata ilişkin olarak bir dekont düzenlenmesi ve hediye çeklerinin karşılığında alınan bedellerin avans olarak kaydedilmesi uygun olacaktır.
Hediye çekinin bir firmaya çalışanlarına dağıtması için verilmesi
Bu açıklamadan hareketle hediye çekinin bir firmaya, çalışanına verilmek üzere teslim ediliyor olması durumunda ilgili tutarlar çalışanın bordrosunda brütleştirilmek suretiyle gider yazılabileceğinden, karşı tarafa dekont ile teslim edilmesi herhangi bir sıkıntı yaratmayacaktır. Bu tarz teslimlerde yaşanan esas problem, ilgili tutarların çalışanların bordrosuna, hediye çeki teslim edildiğinde mi, yoksa hediye çeki kullanıldığında mı? dahil edileceği konusu olup hediye çekinin çalışana teslim edildiğinde bordroya eklenerek brütleştirilmesi daha güvenli bir yaklaşım olacaktır.
Hediye çekinin bir firmaya müşterilerine dağıtması için satılması
Asıl sorun hediye çekinin firmaya müşterilerine dağıtması için satılması durumunda ortaya çıkmaktadır. Bilindiği üzere 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu'nun 227. maddesi uyarınca aksine hüküm olmadıkça üçüncü kişilerle olan işlemlerin tevsiki mecburidir.
Bu hükümden hareketle firmalar hediye çekini promosyon amaçlı dağıtmak üzere aldığında, bu tutarları kayıtlarında gider olarak kaydedebilmek amacıyla fatura talep etmektedirler. Bu durumda hediye çeki satan firma, hem hediye çeki teslimi sırasında fatura kesip hasılat kaydetmekte hem de hediye çeki kullanıldığında hasılat kaydetme durumu ile karşı karşıya kalabilmektedir. İlgili tutarların fatura kesilmesine rağmen avans olarak hesaplarda takip edilmesi ve hediye çekleri kullanıldıktan sonra gelir hesaplarına alınması ise oldukça takibi güç bir uygulama olup karşı tarafın bu tutarı fatura tarihinde gider yazması halinde gelir ve giderin aynı dönemde oluşmasını engelleyecektir.
Konuya Katma Değer Vergisi yönünden bakıldığında; Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 10. maddesinde vergiyi doğuran olay tanımlanmıştır. Söz konusu maddeye göre malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi hallerinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi durumu katma değer vergisini doğuran olay olarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla böyle bir yöntem uygulandığında fatura kesildiğinde katma değer vergisi hesaplanmaması durumunun eleştiri konusu yapılması mümkündür.
Faturaya ilişkin KDV'nin hesaplanması durumunda ise henüz satılmamış olan ve dolayısıyla KDV oranı belli olmayan bir mala ilişkin fatura kesilmiş olacağından, uygulanacak KDV oranın tespiti sorun yaratmaktadır.
Bu tarz teslimlerde alternatif olarak kullanılabilecek yöntem; hediye çeklerini ibraz eden kişilere yapılan teslimler sırasında bu kişiler adına fatura ya da fatura yerine geçen bir vesika düzenlenmeden, satışı takip eden 7 gün içerisinde (ay atlamayacak şekilde) ilgili tutarların hediye çekini satın alan firmaya yapılması şekilde olabilecektir.
Uygulamada bu tarz bir takibin yapılmasının zorluğunun yanında, malın sevkıyatı sırasında belgesiz olduğu şeklinde muamele görmesi ve hediye çeki bedelinden daha fazla alışveriş yapıldığında değişik KDV oranlarından dolayı ilgili firmaya hangi KDV oranı ile fatura kesileceğinin belirlenmesinin güç olması bu yöntemin riskli unsurlarıdır.
Hediye çekinin firmanın kendi müşterilerine verilmesi
GVK'nın 40/1. maddesine göre, ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderler, safi kazancın tespitinde indirilecek gider olarak dikkate alınmaktadır. Maddenin lafzında yer alan "ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi" ifadesi çok geniş bir anlam ifade etmekle beraber, sınırları kanunda açıkça belirtilmemiştir. Bu nedenle, uygulamada yapılan bir giderin vergi matrahından indirim konusu yapılabilmesi için, gider ile kazancın elde edilmesi ile direkt bir illiyet bağının bulunması ve bu bağın kolaylıkla tespit edilebilir olması önem taşımaktadır. Bu durumda firmaların bu şartları sağlar nitelikte müşterilerine vermiş oldukları hediye çeklerinin vergisel anlamda gider olarak dikkate alınması mümkündür.
Bu durumda, firmanın sadece hediye çeki ile ilgili tutarları gider yazması sorun yaratabileceğinden, hediye çeki tutarının hediye çekinin ibraz edene teslimi yapılırken düzenlenen faturada iskonto olarak gösterilmesi uygun olacaktır. Bu durumda da farklı KDV oranlarına tabi malları satan firmalarda yapılan bu iskontonun hangi KDV oranına ait üründen yapıldığı konusu da sorun yaratabilmektedir.
Uygulamada bazı firmalar bu tarz bir teknolojik altyapıya sahip olmadıkları için müşterilerine indirimli fatura düzenlememekte ve alınan hediye çeklerinde yer alan tutarlar doğrudan gider hesaplarına intikal ettirilmektedir.
Hediye çekleri VUK hükümleri çerçevesinde gider belgesi olarak kabul edilemediğinden, bu indirimlerin belgelendirilmesi için, şahıs müşterilere gider pusulası düzenlenmesi, kurum müşterilerden fiyat farkı faturası alınması konuları uygulama da sıkıntı yaratabilmektedir.
Sonuç
Hâlihazırda yürürlükte olan düzenlemeler hediye çeki konusu ile ilgili tam bir açıklama getirmemektir. Bu nedenle şu an için hediye çeki satışı ya da dağıtımı yapan firmaların mevcut düzenlemeler çerçevesinde kendi operasyonel işlemlerini de göz önünde bulundurup gerekli teknolojik altyapıyı sağlayarak kendi yöntemlerini belirlemeye devam edecekleri ancak vergisel risklerin tam anlamıyla bertaraf edilemeyeceği sonucu ortaya çıkmaktadır.