Fed para politikası komitesi üyesi tanınmış iktisatçı Janet Yellen önce Şubat ayında, sonra Mart başında iki uyarı metni yayınladı ve Bernanke bu metinleri uzun dönemli ve uzun dönemde faizler üzerine bir sunumla tamamladı. Yellen'in Şubat metninde 2009 Haziran ayında resesyondan teknik olarak çıktığı iddia edilen ABD'de neredeyse 4 yıldır yaprak kıpırdamadığı ve böylesine sancılı ve yavaş bir resesyondan çıkış sürecinin görülmediği vurgulandı. Aşağıda 1929-1939 arası yıllık büyüme hızlarıyla karşılaştıracağız. Evet, kapitalizmin "normal iş çevriminden" bu kadar uzaklaşıldığı, veri setinin bu kadar bozulduğu pek görülmemişti. İkinci nokta, Kanada, Britanya, ABD, Almanya ve bir ölçüde Japonya, tıpkı 1990'ların ve 2000'lerin başının ekonometrik çalışmalarında gösterildiği gibi, son derece korele hale geldiler. Misal, Bernanke faiz hareketlerinin mükemmele yakın korelasyonla yaşandığını gösteriyor. Ve yine unutulmasın: Bu olay neredeyse 10 yıldan beri böyle devam ediyor. Globalleşmenin bir nicel ölçüsü de bu olsa gerek: Faizler 10 yıldır, 2001 ABD resesyon ve 11 Eylül sonrasından bu yana düşüyor. Şu anda hemen her gelişmiş ülke 10 yıllık tahvil faizi yüzde 2'ye yakınsamış durumda. Başlayalım.
Bir, faizler neden düşük ve neden aslında tarihi/göreceli olarak hep düşüktü? 2001 resesyonu sonrası Fed 13 kez arka arkaya faiz indirdi ve ortalığı likiditeye boğdu. Bu olay, Neo-conların iktidara gelir gelmez kucaklarında resesyon bulmaları, Japonya, Çin ve Almanya'daki artan tasarruf eğilimi-demografik pencere ile örtüştü: Global tasarruf bolluğu. 2007 Ağustos ve özellikle Lehman sonrası inanılmaz boyutta parasal genişleme yaşandı. Sonuçta (i) Merkez bankalarının genişleyici politikaları (ii) Durgunluğun getirdiği beklenen sermaye getiri oranlarındaki düşüşün faizlere yansıması (iii) Vade priminin düşmesi uzun vadeli faizleri yüzde 2'ye yapıştırdı. Şu ana kadar enflasyon korkusunun pek anlamı olmadı çünkü ekonomiler durgunluktan kurtulamadı. Yüzde 2'ye sabitlenen beklenen enflasyon faizleri de aşağı çekti. Fakat faizler kısa vadede beklenen enflasyonun altına indi ve hatta 10 yıllık vadede dahi reel faiz negatife döndü. Bernanke en büyük etkinin vade priminin düşmesinden geldiğini belirtiyor. Bunun nedeni bono faiziyle hisse senedi piyasası arasındaki ilişkinin kopması ve risk primi olarak vade priminin anlamının azalması ve güvenl liman arayışının sürmesi, faizi aşağı çekmeye devam etmesi. Büyüyen ve sağlıklı bir ekonomide reel faiz pozitif olacağı için Bernanke, ABD ekonomisi canlanacak beklentisinin düali olarak, 2017'ye kadar 10 yıllık tahvillerde 200-300 baz puan artış öngören modellerden bahsediyor. 2014 sonuna kadar 100 baz puanlık bir minimum artış beklentisiyle beraber. Burada Fed faizinden değil, piyasa faizinden bahsediyoruz. Kısa vadeli faizler de bu durumda artar, fakat 10 yıllıklar kadar artmayabilir. Bu olursa Amerikan verim eğrisi daha dik hale gelecektir.
Yellen iki müdahalesinde de "ayağımızı gazdan çekemeyiz" mesajı verdi. Önemli olan şu: 1929 sonrası ABD ekonomisi oldukça yüksek büyüme hızlarına hızla ulaşmıştı bile denebilir. Örnek: 1933-37 arası ABD ekonomisi yılda ortalama yüzde 8 büyümüştü. Depresyondan çıkmakta olan bir ekonomi için bile yüksek bir oran. 1938-41 arası -1937'de daralma var- bu oran yüzde 10'a yükseldi. 1928 trend büyümesine ancak 1939'da ulaşılmış olması ekonomi düştüğü yerden kalkamadı anlamına gelmiyor. O kadar dibe vurulmuştu ki eskiye dönem 10 yıl aldı; ama aradaki toparlanma belirgindi. Bu sefer öyle net bir toparlanma eğilimi görülmüyor.
Söylenenler çelişmiyor. Fed ayağını gazdan çekmeyecek. Fakat ekonomi(ler) gerçekten canlanırsa reel faiz artacak ve nominal faizler de yükselecek. Ne zaman? En erken yılın ikinci yarısında ama muhtemelen o zaman da değil. Peki nasıl? Tek amaç düzenli ve kademeli artış. Fakat 1994 yılında faizler bir anda yükselmişti. ABD ekonomisi gerçekten canlandığı ve bunun anlaşıldığı zaman, arka arkaya en az iki çeyrek güçlü veri akışı, piyasa cevabını böyle verecek.
