Süt ürünleri ihracatında ‘maliyet avantajı’ kaybı

Mehmet Hanifi GÜLEL

Türkiye’de hayvancılık sektöründe yaşanan sorunlar, süt ve süt ürünleri ihracatını olumsuz etkilemeye başladı. Özellikle uluslararası pazarda emtia niteliğindeki süttozu, tereyağı ve peynir altı suyu ürünlerinde maliyetlerdeki düşüşten dolayı fiyat avantajını yitirmesiyle söz konusu ürünlerde yüzde 90’a varan düşüşler yaşandı.

Türkiye’de üretim maliyetlerdeki artış ve enflasyon etkisiyle üreticiler son yıllarda süt ineklerini kesime göndermek zorunda kalıyordu. Bu da süt ürünlerinin ihracatında değer ve miktar olarak düşmesine yol açtı. Sektörün pandemi döneminde yakaladığı ihracat ivmesi ise kısa sürdü.

TÜİK verilerine göre 2023’te sektörün ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 36.1 düşüş ile 390,6 milyon dolara geriledi. Sektörün tonaj olarak ihracatı, bir önceki yıla göre yüzde 32,1 düşüşle 200.9 bin tondan 136,4 bin tona düştü.

Sektör, bir önceki yıl ise yüzde 20,5 artış ile 610,9 milyon dolar ihracat ile kapatmıştı. Sektörün 2023 yılı ithalatı ise yüzde 56,2 artış ile 130,7 milyon dolar olarak gerçekleşti.

‘’Tereyağı ve süttozunda fiyat avantajını kaybettik’’

 Üreticiler açısından baktıklarında 2023’ün özellikle son çeyreğine kadar sorunsuz geçtiğini ifade eden Ulusal Süt Konseyi Yönetim Kurulu Başkanı Hamit Can, tarımsal hasılanın görece yüksek olduğu ilk 9 aylık bu dönemde kesif yem fiyatları enflasyonun etkisiyle kademeli olarak artarken, kaba yem tarafındaki fiyat artışların çok daha az olduğunu söyledi.

Ancak yılın özellikle son iki ayında yem fiyatlarının hızlı bir şekilde yükselmesi mevcut yapıyı olumsuz etkilemeye başladığını kaydeden Can, ‘’Buna rağmen sanayiye aktarılan inek sütü miktarının yılın ilk 11 ayında yüzde 4,3 oranında arttı ve 2023’te bir önceki yıla kıyasla artmasını bekliyoruz.

Süt ürünleri ihracatının yıllık bazda trendini ürünler özelinde değerlendirmek gerekiyor. Süttozu, tereyağı, peynir altı suyu ürünleri gibi sektörde emtia niteliğine sahip ürünler ile peynir gibi katma değeri yüksek ve marka değerine sahip ürünleri ayırmak gerekiyor.

Süttozu ve tereyağı gibi ürünlerin ihracatındaki trend fazlasıyla uluslararası fiyatlara bağlı. 2022’de dünya tereyağı fiyatlarındaki artış, aynı yıl ihracatçılarımız için fiyat avantajı sağlamış ve sonuç olarak aynı yıl tereyağı ihracatımız bir önceki yıla kıyasla 4 kat artmıştı. Benzer bir durumu 2021 yılında süttozunda da yaşadık ve aynı yıl yağsız süttozu ihracatımız 3 kat artmıştı.

Geçtiğimiz yıl ise Avrupa’da süt fiyatlarındaki düşüşe paralel olarak tereyağı ve süttozu gibi ürünlerin fiyatlarındaki geri çekilme ile birlikte ihracatçımızın büyük ölçüde fiyat avantajını kaybetti. Sonuç olarak süttozu ve tereyağı ihracatımızın miktarı geçtiğimiz yıl yüzde 90’a varan bir oranla azaldı. Buradaki düşüş büyük ölçüde konjonktürel kaynaklanıyor’’ dedi.

Peynir ürünleri toplam ihracatın %56,6’sını oluşturdu

Ulusal Süt Konseyi’nin TÜİK’in Genel Ticaret Sistemi’ne göre yayımladığı dış ticaret raporunda; peynir ürünleri ihracatı toplam ihracattan yüzde 56,6 pay aldı ve değer bazında ise yüzde 9 artış ile 221,2 milyon dolar oldu. İkinci sırada ise 75,6 milyon dolar ile ve yüzde 19,4 pay ile dondurma yer aldı.

Üçüncü sırada ise 29,9 milyon dolar ve yüzde 7,7 payla peynir altı suyu ürünleri oldu. Değer olarak en çok ihracat kaybı yüzde 90,7 düşüş ile 14,7 milyon dolara gerçekleşen yağsız süttozunda yaşandı. Tereyağı ihracatı ise yüzde 89,6 düşüş ile 7 milyon 44 bin dolar gerçekleşti. Tereyağı ithalatı ise son 4 yılın rekorunu kırarak yüzde 315,1 artış ile 35,2 milyon dolar gerçekleşti.

Ürün fiyatlarının yılın ikinci yarısında artması bekleniyor

Küreselde sektörün genel beklentisinin Avrupa’daki süt fiyatlarının bu yıl artacağı yönünde olduğunu belirten Hamit Can, bununla birlikte hammadde niteliğindeki ürün fiyatlarının da yılın özellikle ikinci yarısından itibaren artması beklendiğini iletti. Bu durumun ihracat için olumlu bir atmosfer yaratacağını beklediklerini aktaran Can, ‘’Öte yandan, AB onaylı işletmelerimizdeki artış da sevindirici ve 2024’ten umutluyuz. Son yıllarda ABD ve Avrupa’ya yaptığımız süt ürünleri ihracatımızda da önemli bir artış söz konusu. Diğer taraftan, Kuzey Afrika ülkeleri, Çin ve genel anlamda Uzak Doğu pazarı sektörümüz için son derece önemli’’ diye konuştu.

İhracatta Irak ilk sırada

En çok ihraç edilen ilk ülke ise sırasıyla 87,5 dolarla Irak ilk sırada yer aldı. BAE 33,1 milyon dolarla ikinci, ABD 31,4 milyon dolarla üçüncü, Suudi Arabistan 22,1 milyon dolarla dördüncü ve KKTC 18,7 milyon dolarla beşinci sırada yer aldı. Ülkeler bazında ithalat ise 24 milyon dolarla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilk sırada yer alırken, İrlanda 23 milyon dolarla ikinci, Hollanda 11 milyon dolarla üçüncü, İtalya 10 milyon dolarla dördüncü ve Polonya 6 milyon dolarla beşinci oldu.