Her yandan sıkışmak
İlginç bir dönemden geçiyoruz. Pek de olumlu olmayan gelişmeler yaşanıyor. Adeta bunların kıskacına girmiş gibiyiz. Sadece kendimizi kastetmiyorum. Dünya ekonomisi de bu durumda. Küresel boyutta gelişen olaylar ulusal ekonomileri sıkıştırıyor.
Kısa bir envanter yapalım. Kaba bir bakışla dünya ekonomisini sıkıştıran gelişmeleri sıralayalım. Başta kuşkusuz ABD Merkez Bankası’nın beklenen faiz yükseltmesi ve parasal sıkılaştırması geliyor. Şimdilerde ikinci sırayı Çin ekonomisindeki tekleme alıyor. Özellikle gelişmekte olan ekonomilerde bu iki gelişmenin tetiklediği düşünülen yavaşlama ve hatta gerileme eğilimi üçüncü sırada. Bu arada başta petrol hemen bütün emtia fiyatlarında kayda değer gerilemeler var. Emtia fiyatlarındaki gerilemenin üretici-satıcı ülkelerde yarattığı depresif eğilim gelişmekte olan ülkelerdeki yavaşlamaya ciddi katkı yapıyor. Bütün bunlara son günlerde Brezilya ekonomisinde ortaya çıkan çöküş de ekleniyor. Bu gelişmeler küresel risk algısını bozuyor. Riskten kaçma eğilimini besliyor. Sonuçta pek çok ülkede büyük çaplı sermaye çıkışı yaşanıyor. Sermaye kaçışı bu ülkelerin ulusal paralarının değer kaybetmesine yol açıyor. Döviz kurlarındaki değişmeler rekabetçi devalüasyonların kapısını açıyor, kur savaşlarına neden oluyor. Depresif eğilim daha da büyüyor.
Bugünlerde dünya ekonomisindeki manzara bu. Genelde olumsuz olan gelişmelerin önümüzdeki dönemde daha da bozulma olasılığı yüksek. Örneğin FED’in önümüzdeki günlerde yapacağı toplantıda parasal daralmayı başlatıp, faizi yükseltmesi küresel ekonomide genel bir faiz yükseltme dalgası yaratacak ve yaygın olan yavaşlama eğilimini güçlendirecek. Bu etkinin bol para-düşük faiz sarmalında yaşamaya alışmış olan gelişmekte olan ülkelerde yaratacağı durgunluk baskısı daha da büyük olacak.
Son dönemde emtia fiyatlarında görülen gerileme eğiliminin bir üretim bolluğundan çok talep yetersizliğinden kaynaklandığı biliniyor. Talep yetersizliğinin temel nedeni ise hemen tüm ekonomilerde gözlenen büyüyememe sorunu. Yavaş büyüyen ekonomilerde emtia nitelikli girdi talebi geriliyor. Emtia talebindeki daralma fiyatları aşağıya doğru baskılıyor. Bu etkiye en büyük katkıyı Çin’deki yavaşlamanın yaptığı düşünülüyor. Çin’de yakın zamana kadar gözlenen yüksek büyüme hızlarının büyük bir emtia talebi yarattığı ve fiyatları yukarıya ittiği biliniyor. Şimdi bunun tersi oluyor. Emtia fiyatlarındaki gerilemenin farklı ülkelerde farklı etkiler yarattığı ve dünya ekonomisini de farklı etkilerin bileşkesi olarak etkilediğine dikkat etmek gerekiyor. Bu ürünlerin ihracatçısı olan ülkelerde ortaya çıkan etki olumsuzdur. Emtia fiyatlarındaki düşüş bu ülkelerde ciddi bir talep kaybına neden olarak ekonomiyi yavaşlatıyor, durgunluğa itiyor. Bu ürünlerin ithalatçısı olan ülkelerde ortaya çıkan etki ise tam ters yönde. İthal ürün fiyatlarındaki gerileme bunların dış ödeme sıkıntılarını azaltıyor, finansman sorununu geriletiyor, borçlanma boyutlarını azaltıyor. Bu iki farklı etkinin bileşkesinin ise daha çok olumsuz etkilenen ülkelerdeki durgunluk baskısını küresel boyutlara taşımak yönünde olduğu düşünülüyor. Emtia fiyatlarındaki gerilemenin etkilerini irdelerken petrol fiyatındaki gelişmeleri ayrı bir yere koymak gerekiyor. Petrol fiyatındaki gerileme talep zafiyetinden çok üretimdeki fazladan etkileniyor. Bir yandan petrol kartelinin patinaj yapıyor olması, bir yandan piyasaya yeni ürünlerin girmesi ham petrol fiyatlarının hızla düşmesine yol açtı. Düşük petrol fiyatının bir süre daha devam edeceği düşünülüyor.
Emtia fiyatlarındaki düşüşün kötü ekonomi yönetimi ile bir araya gelmesi halinde durum daha da olumsuz oluyor. Son dönemde bunun Rusya ve Brezilya gibi iki örneği var. Her iki ülkede de emtia dışında sorunlar var kuşkusuz ama fiyat düşmesi ve kötü ekonomi yönetimi bu iki ülkeyi neredeyse bir iktisadi krizin kapısına getirmiş gibi görünüyor. Sıraladığım bu olumsuzluklar bütün öteki ülkeler gibi bizi de kıskacına alıyor. Kendi içimizde ürettiğimiz gerilimlerden yansıyan ilave riskler bu olumsuzlukları dev aynasına taşıyor. Her yandan sıkışıyoruz.