Ne olacak bu petrolün hali
Dünya ekonomisi yılbaşından beri bir türlü istikrar kulvarına giremedi. Bir gün olmasa ertesi gün oynaklığı arttıran yeni bir gelişme çıkıyor ortaya. Petrol fiyatlarındaki gelişmelerin piyasalara egemen olan çalkalanma eğiliminin baş aktörlerinden birisi olduğu söylenebilir.
Aslında petrol fiyatlarının oynaklık üreten bir eğilim içinde olması yeni bir durum değil. Önceki yıl başlayan fiyatlardaki düşme eğilimi bütün 2015’de devam etti ve bu yıl geldiği noktada sektördeki en düşük maliyetleri dahi zorlayan bir düzeye ulaştı. Malum petrol fiyatlarındaki gerileme başlangıçta olumlu karşılandı. Varili 100 doları çok aşan fiyatların adeta sürekli bir düşme eğilimine girmesi özellikle petrol ithal eden ülkeleri rahatlattı. Anacak sürecin devamında bu iyimserlik aşınmaya başladı. Belki petrol ithal eden ülkeler fiyat düşüşünden yararlanıyordu ama petrol ihraç eden ülkeler açısından durum bunun tersi yöndeydi. Düşen fiyatlar bu ülkeleri yavaşlamaya itiyordu. Düşen petrol fiyatının yan etkileri de vardı. Örneğin, zaman içinde, üretici ülkelerdeki yavaşlamanın bulaşıcı nitelikte olduğu anlaşıldı. Bu süreçte petrol ticareti de yavaşladı. En olumsuz yansımalardan birisi de düşen fiyatların üretim alanında yeni yatırımlar ve yeni kapasite yaratılması üzerinde yarattığı caydırıcı etki oldu. Düşük fiyatın sektörün sadece bugününü değil geleceğini de baltaladığı anlaşıldı.
Petrol fiyatlarındaki serbest düşüşün pek çok nedeni var. Görece büyük üretici ve ihracatçı ülkelerin bir kartel yapılanması çerçevesinde oluşturdukları uluslararası örgütün (OPEC) üretim, toplam arz ve fiyat üzerindeki etkisini neredeyse bütünüyle kaybetmesi en önemli etkenlerden birisi olarak öne çıktı. OPEC üye ülkelere üretim kotaları tahsis ederek dünya petrol arzını adeta belirliyor ve bu yöntemle uluslararası piyasalardaki petrol fiyatını belirliyordu OPEC üyelerinin hiçbir zaman bu disiplinle hareket etmedikleri ama örgütün de petrol fiyatında aşırı oynaklık olmasını sağlamayı becerdiği biliniyor.
Petrol fiyatının son yıllarda adeta çıldırmış olmasının altında yatan en önemli nedenin arz paylaşımı ve fiyat oluşumunda zaten zayıf olan bu örgütsel disiplinin bütünüyle yitirilmesi olduğu söylenebilir. Bir yandan küresel krizin petrol talebini daraltıcın etkisi bir yandan da piyasaya yeni (ve OPEC dışı) üreticilerin girmesi toplam arz üzerindeki disiplini hızla aşındırdı. Uluslararası piyasalarda petrol fiyatı duraklayıp, gerileme eğilimine girdi. Petrol geliri azalan üreticiler de satış miktarlarını yükselterek hasılatı aynı düzeyde tutmaya çalıştılar. Petrol arzı daha da fazla arttı. Fiyat düşmesi hızlandı.
Aslında son dönemde petrol fiyatının adeta serbest düşmesinde OPEC etkisini çok da abartmamak gerekir diye düşünüyorum. OPEC üyeleri bir yandan bir kartelin üyeleridir ama bir yandan da farklı siyasi- stratejik çıkarlara sahip ülkelerdir. Bunların arasında bir tür oligopolistik bir oyunun geçerli olduğunu düşünmek mümkündür. Üretim ve maliyet avantajına sahip olana ülkeler kendilerine tahsis edilen kotanın ötesinde üretim ve satış yaparak fiyatı düşürürler. Maliyeti yüksek olan rakipler bu fiyattan satışa zorlanarak yaparak gelir ve güç kaybına uğrarlar. Normalde bu tür zayıf ülkeler piyasayı terk edene güçlü ülke oyunu sürdürür. O da gelir kaybeder ama siyasi gücü artar.
Petrolde son dönemdeki gelişmelerin altında bu tür bir oyunun da olduğunu görmek gerekir. S. Arabistan maliyeti düşük dolayısıyla fiyat düşmesinden görece en az rahatsız olan dolayısıyla düşük fiyatı uzun süre taşıyabilecek ülke olarak tanımlanabilir. Bunun karşısında petrol üretim maliyetler görece yüksek olan ve uluslararası güç oyununda siyasi ve stratejik olarak zayıflatılmak istenen İran, Rusya gibi ülkeler olduğu düşünülebilir. Son dönemin petrol oyunu bunların arasında kurulmuştur.
Fiyat düşüşünün artık kontrol edilemez bir dinamiğin içine girmesi sonucunda yılbaşından bu yana süreç bütün taraflara zarar vermeye başladı diye düşünüyorum. Oyunun sonunu göremeyen taraflar geçenlerde bir araya geldiler ve petrol arzını denetleyerek fiyatı stabilize etme oyununa geri dönmenin yollarını aramaya başladılar. Ne olacak bu petrolün hali sorgulamasında yeni bir sayfa açıldı anlayacağınız. Devam edeceğiz.