Özel sektörün dış borcundaki düşüşün ne kadarı gerçek, ne kadarı sanal?
Garanti Bankası Ankara Bölge Müdürü dostum Erhan Şatana'dan geçenlerde zarif bir mail aldım. Şatana, özel sektörün dış borcunun azaldığına ilişkin yazımı okuduğunu belirtiyor ve bu azalmada dolar-euro paritesindeki değişimin rol oynamış olup olmayacağını soruyordu. Erhan Şatana belli ki parite etkisinin farkındaydı da, bunu çok zarif bir şekilde ifade etmeyi yeğlemişti.
Kabul etmem gerekir, söz konusu yazıyı kaleme alırken kur farkının etkisine bakmak aklıma gelmedi. Açıkçası, bu ayrıntıyı atladım. Maili alınca ilk iş olarak kur farkının borç azalışında bir etkisinin olup olmadığına baktım, etkiyi görünce de tutarı hesaplamaya çalıştım.
Hesaplama gösterdi ki, özel sektörün dış borcunda yılın üçüncü çeyreğinde ortaya çıkan azalma tümüyle kur farkından kaynaklanmış durumda. Özel sektörün kısa vadeli dış borcu üçüncü çeyrekte 422 milyon dolar, uzun vadeli dış borcu ise 2.7 milyar dolar azalmış, toplam gerileme de böylece 3.1 milyar dolar olmuştu. İşte bu gerilemenin tümüyle sanal olduğu ortaya çıktı.
8.7 milyarlık kur etkisi
Eylül sonundaki orijinal döviz cinslerine göre olan borç stokunu, haziran sonu paritesiyle dolara çevirdiğimizde çok değişik bir tabloyla karşılaştık. Hemen belirtelim; özel sektörün kısa vadeli borcunun döviz cinslerine göre dağılımına ilişkin veriye sahip değiliz. Ancak, toplam kısa vadeli borcun yüzde 85'inin özel sektöre ait olduğu noktasından hareketle, özel sektör için döviz kompozisyonu varsayımında bulunduk ve hesaplamayı bu şekilde yaptık.
Özel sektörün eylül sonunda 111.4 milyar dolar olan kısa vadeli dış borcu, dolar diğer para birimlerine karşı değer kazandığı için bu düzeyde göründü. Eğer orijinal döviz cinslerini dolara çevirirken haziran sonundaki pariteleri kullansaydık, dış borcu 111.4 milyar dolar değil, 115.3 milyar dolar olarak hesaplayacaktık. Yani borç, haziran sonundaki pariteyle yapılan hesaplamada 3.9 milyar dolar daha fazla görünecekti. Dolayısıyla parite etkisinden gelen 3.9 milyar dolarlık sanal bir azalma söz konusu.
Bu azalma, uzun vadeli borçta daha da belirgin. Eylül sonundaki pariteye göre 163.6 milyar dolar olan uzun vadeli dış borç, haziran sonu paritesiyle 168.4 milyar dolar düzeyinde. Yani uzun vadeli borçtaki kur etkisi tam 4.8 milyar dolar.
Böylece, kısa ve uzun vadeli borçtaki kur etkisi yılın üçüncü çeyreğinde 8.7 milyar dolara ulaşıyor.
Gerçekte 5.6 milyar artış var
Kısa vadeli dış borç üçüncü çeyrekte 422 milyon dolar azaldı. Ancak kur farkı etkisiyle aslında 3.9 milyar dolar azalma olması gerekiyordu. Yani, özel sektörün kısa vadeli dış borcu üçüncü çeyrekte görünürdeki 422 milyon dolarlık azalmaya karşılık, aslında 3.5 milyar dolar artmış oldu.
Benzer durum uzun vadeli borçlar için de geçerli. Uzun vadeli borç görünürde 2.7 milyar dolar azaldı. Kur farkı kaynaklı azalmanın miktarı ise 4.8 milyar dolar. Bu da, uzun vadeli borç stokunda gerçekte 2.1 milyar dolarlık artış olduğunu gösteriyor.
Kısa ve uzun vadeli borç toplamındaki gerçek artış da böylece 5.6 milyar doları buluyor.
