İyilik iyileştiriyor

PROF. DR. TAYFUN DOĞAN - Üsküdar Üniversitesi Psikoloji Bölümü

Başkalarına fayda sağlama­yı, yardım etmeyi, destek olmayı, iş birliği yapmayı ve toplumsal iyiliği amaçlayan gö­nüllü davranışlar, prososyal dav­ranışlar olarak nitelendirilmek­tedir. Toplum yanlısı bu davra­nışların karşısında ise antisosyal davranışlar bulunmaktadır. Pro­sosyal davranışların kapsamın­da, altruizm (karşılık beklemeksi­zin yapılan fedakârlık), cömertlik, merhamet, vefa, paylaşma, iyilik­severlik, yardımseverlik, nezaket ve hürmet gibi davranışlar bulun­maktadır.

Son zamanlarda araştırmacı­lar, prososyal davranışların yani iyilik yapmanın mental ve fiziksel sağlığa olan etkisine odaklanmış­lardır. Konu ile ilgili gerçekleştiri­len araştırmalar, iyilik yapmanın mental ve fiziksel sağlığa olumlu yönde önemli katkıları olduğunu ortaya koymuştur.

İyilik mutlu eder

Söz konusu araştırmalardan birinde, iyilik yapanların mı yok­sa iyilik görenlerin mi daha mut­lu olduğu araştırılmış ve iyilik ya­pan kişilerin daha mutlu olduk­ları anlaşılmıştır. Bu sonuç iyilik yapmanın yalnızca başkalarının yolunu aydınlatmadığını, kendi yolumuza da ışık tuttuğunu gös­termesi açısından önemlidir. Ya­ni bir bakıma iyilik yapan kim­se kendisine de iyilik yapmak­tadır. İlginç bir şekilde, sadece iyilik yapmak değil, iyiliğe şahit olmak da mutluluğu artırıyor. Dahası önceden yaptığınız bir iyiliği hatırlamak da mutluluğu­nuza ve ruh halinize olumlu kat­kı sağlıyor. İyilik yapma ve mut­luluk arasında iki yönlü bir iliş­ki bulunmaktadır. Şöyle ki, iyilik yapan insanlar mutlu olmaktadır ve mutlu insanlar da daha fazla iyilik yapmaktadırlar. Japon üni­versite öğrencileri üzerinde ger­çekleştirilen bir çalışmada, bir hafta boyunca iyilik yapmanın, katılımcıların mutluluk düzeyle­rini artırdığı ve ayrıca onları daha nazik ve müteşekkir yaptığı sonu­cuna ulaşılmıştır.

İyilik yapmak ruhsağlığına iyi geliyor

Prososyal davranışlarda bu­lunan kişiler, iyi bir şey yapmış olmanın verdiği kıvanç ve onur duygusunu yaşamaktadır. Bu da bireyin öz-saygısını, kendisin­den hoşnutluğunu artırmaktadır. Bunların dışında, iyilik yapmak yüksek düzeyde bir manevi tat­min sağlar ve kişi anlamlı ve de­ğerli bir şey yaptığı duygusuyla dolar. Yine iyilik davranışları ser­gilendiğinde pozitif bir hava olu­şur ve beynimiz bu durumu ‘her şey yolunda’ şeklinde algılar. Pro­sosyal davranışların bu olumlu etkilerinden dolayı, günümüzde terapistler danışanlarına düzenli iyilik davranışlarında bulunmayı önermektedir. Çünkü iyilik yap­mak mutluluğu ve sevinci artır­manın yanında, bireylerin depre­sif ve kaygılı ruh hallerine de iyi gelmektedir.

İyilik yapmak sosyal ilişkileri de geliştirebilmektedir. İyilik ya­pan, besleyici ilişki tarzına sahip kişiler, diğer insanlar tarafından daha çok sevilir ve tercih edilir­ler. İyiliksever bir kişi olmak yal­nızca normal arkadaşlıklarda de­ğil, romantik ilişkilerde de avan­taj sağlar. Nitekim araştırmalar, nezaket sahibi ve yardımsever bi­risi olmanın çekiciliği artırdığı­nı ortaya koymuştur. Bunun tam tersi olarak, öfkeli, bencil, saldır­gan yani bir bakıma zehirleyici ilişki tarzına sahip kişiler ise se­vilmezler ve çevreleri tarafından istenmezler. Bu durum da sosyal destekten yoksun kalmaya, yal­nızlığa ve değersizliğe yol açar.

Fiziksel sağlık ve iyilik

Konu ile ilgili araştırmalar, iyilik yapmanın kan basıncını ve korti­zol seviyesini düşürme, inflamas­yonu ve ağrıyı azaltma gibi fiziksel sağlığı ölçülebilir düzeyde, olumlu yönde etkilediğini ortaya koymak­tadır. Yaşlılar üzerinde yapılan bir araştırma sonucuna göre, düzen­li gönüllülük faaliyetlerinde bu­lunmanın yaşlılarda ölüm riskini dörtte bir oranında azalttığı görül­müştür. Başka bir çalışmada da iyi­lik amaçlı olarak başkalarına para harcamanın, yüksek tansiyon has­tası yaşlı bireylerin kalp-damar sağlıklarını olumlu etkilediği or­taya konulmuştur. Yine bir başka araştırmada, iyilik yapmayı alış­kanlık haline getirmenin gen ifa­desinin düzenlenmesini de olum­lu yönde etkilediği ve değiştirdiği anlaşılmıştır. Prososyal davranış­larda bulunduğumuzda, vücudu­muz oksitosin salgılamaktadır. Bu hormon, kalp hastalıklarından ko­runmaya yardımcı olabilecek an­ti-inflamatuar özelliklere sahip­tir. Oksitosin, ayrıca huzur ve sa­kinlik duygusu yaratır, acıyı azaltır ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Bundan dolayı aşk ya da ilişki hor­monu gibi adlarla anılmasının ya­nında “kalp koruyucu” olarak da adlandırılmaktadır.

İyiliğin toplumsal faydaları

Yardımseverliğin ve nezaketin yaygın olduğu toplumlarda hem yaşam kalitesi hem de mutluluk düzeyi yüksek olur. Böyle toplum­larda insanlar kendilerini güvende hisseder, yaşadıkları topluma güç­lü bir aidiyet duyar ve onun geli­şimi için çaba gösterirler. İyiliğin egemen olduğu bir sosyal ortamda bireyler yoğun bir sosyal ve duy­gusal destek görür, bu da yalnızlık ve izolasyon hissini büyük ölçüde azaltır. Bireysel mutluluk kadar toplumsal mutluluk da önemlidir. Toplumsal mutluluğu artırmanın yolu da iyilik davranışlarını çoğalt­maktan geçer.