Yapay zekâ ve sektörel dönüşüm: Savunma sanayi

Yönetim Danışmanı Barış SAZAK

Kurumsal hayatta yapay ze­kaya (YZ) yönelik hem far­kındalık hem de kitlesel yetkinlik, her geçen gün daha da artmakta. YZ, Türkiye’de de artık birçok sektör buluşmasının ana te­ması. Bu durum da genel bağlam­da etkinliklerin içerik kalitesinde gözle görülür bir artışa sebebiyet veriyor kanımca. Şirketlerin bol sloganlı marka gösterilerini içe­ren etkinlikler artık yerini, YZ ve dijitalleşmedeki elle tutulur uy­gulamaların tanıtımına bırakma­ya başladı. Sektör buluşmaları ve “network” geliştirmeye yıllarını harcamış biri olarak da böyle orga­nizasyonlara katılmak gerçekten keyif veriyor.

Bundan on sene önce “verinin” sahipliği ve toplanması, şirketle­rin ana gündemlerinden biriydi. Yıllar içinde veri işleme maliyeti ucuzlayınca, kişiselleştirme çok arttı ve veri işleme tekniklerinin de ilerlemesiyle çok esnek bir ya­pıya büründü. Hâkim şirketler de yaptıkları yatırımlarla önemli geri dönüşler sağladı. YZ’nin en temel­de kullandığı da bu veriler.

Bundan sonraki esas ekonomik değer “Ara­cı YZ” olarak çevirebileceğimiz “Agentic AI” uygulamalarda ola­cak. Dil yapıları oturduktan sonra uygun ürünler, doğru uygulama­larla hedef kitlelere hızlıca ulaşı­labilir. Pazardaki hâkim oyuncu­ların akıbeti tam olarak bu nokta­da değişebilir ve pazar paylarında YZ’nin esas dönüştürücü etkisine tanık olabilirler. Bugün sektörlerin bilinen “ağır abilerinin” yanına ye­ni girişimler, bir anda oturabilir. Bu bağlamda Türkiye’yi de ilgilendi­ren sektörlerdeki YZ dönüşümle­rine, bundan sonra daha çok ağırlık vermek istiyorum.

Savunma ve havacılık sektö­ründeki YZ yatırımları teknoloji, finans, sağlık, üretim, perakende gibi sektörlerle karşılaştırıldığın­da küresel YZ harcamalarının da­ha küçük bir kısmını oluşturmakta. Ancak son yıllarda küresel ölçekte artan savunma sanayi harcamala­rı, sıralamaları değiştirebilir. Tır­manan jeopolitik sorunlar ve teh­ditler, ülke bütçelerinin yapısını da değiştirdi. Artık savunma bütçeleri bazı ülkelerde toplam bütçe harca­masının yüzde 4’ünü geçerken, kü­resel ölçekte 3 trilyon dolar merte­belerine yaklaştı. Ülkeler için bu harcamalar ticari getiriden ziyade stratejik önemde. Sektörde üretici taraf için ana harcama kalemi ar-ge süreçleri. Bu sebeple son kulla­nıcıya dönük; finans, sigorta veya e-ticaret gibi sektörlerle YZ harca­maları bazında bir karşılaştırma, kısa vadede manalı sonuçlar ver­meyebilir.

ABD ve diğerleri

Öncelikle YZ’nin vadettiği yeti­lerle, harp ve muharebe kavramları da yeniden tanımlanmak zorunda. Rand Corporation son raporların­da YZ’nin, modern askerî teknolo­jilerin belirleyici unsurlarından bi­ri hâline gelmesiyle özellikle hız ve hedeflemenin kritik olduğu; stra­tejik karar alma süreçlerini, gözet­leme sistemlerini, otonom plat­form ve karmaşık sistemlerin yö­netimini, kökten değiştireceğini öngörüyor. Ordu ve güvenlik kuv­vetleri için YZ, devasa veri kümele­ri içindeki anlamlı örüntüleri tes­pit etme, kritik lojistik ihtiyaçları önden planlama ve ortaya çıkma­dan tehditleri belirleme imkânı sağlıyor.

Ayrıca kara, hava, deniz, siber ve uzay kabiliyetlerini birleş­tiren çok katmanlı harekâtların, koordineli biçimde yürütülme­si, giderek daha fazla YZ’ye bağım­lı hale gelmekte. Daha elle tutulur örnekler vermek gerekirse; çoklu sensör verilerin entegrasyonuyla gözetleme, elektronik harp, siber güvenlik, anomali tespitleri, akıllı robotik sürülerin idaresi, ateş gücü eşgüdümü, insansız mayın/engel temizliği, pilotaj kontörlü, hedefe dönük harekât planları üretimi, ha­va ve füze savunma sistem yöneti­mi ve tedarik zinciri operasyonla­rının birçok aşamasında, sektör YZ uygulamalarını deneyimlemekte.

Savunmada YZ kullanımda li­derlik ABD’de. Net bir vizyon, bü­yük çapta kamu-özel sektör yatı­rımlarıyla oluşturulan özerk yapı­lar, bu liderliğin ana sac ayakları. Bu noktada ABD, Microsoft–Ope­nAI ortaklığında hayata geçiri­len süper bilgisayar/veri merkezi STARGATE projesiyle YZ altyapı­sını güçlendirirken; Defense Ad­vanced Research Projects Agency (DARPA) ile otonom hava muha­rebesinden sürü taktiklerine, arazi otonomisinden güvenli karar des­tek araçlarına kadar operasyonel YZ kapasitesini geliştirmeye yöne­lik, tabloda örnekleri yer alan on­larca büyük projeyi hayata geçirdi.

İkinci sıradaki Çin’in YZ yetkin­likleri; gözetleme, siber güvenlik, karar alma sistemleri ve İHA ala­nında daha güçlü. Kamu ağırlıklı büyük projelerle yerel gelişimi des­teklemekteler. Rusya’nın siber YZ kası kuvvetli. Yeni nesil savaş dokt­rini ve saha deneyimi ile de bütün­leşmiş, İHA ve karar verme kabi­liyetleri gelişmiş durumda. Siber güvenlik, silah sistemleri ve savaş alanı idaresi YZ uygulamaların­da İsrail, ön plana çıkmakta. Diğer tarafta Hindistan ve BAE başta ol­mak üzere körfez ülkeleri de bu ko­nuda önemli atılımlar gerçekleş­tirmekteler.

Türkiye’nin savunma sanayi harcamaları, AB’de ilk beşi zorla­makta. Savunma alanında atılan iddialı adımlar, Türkiye için son yılların en önemli başarı hikâyele­rinden biri. Öte yandan kamu po­litikası bakımından farkındalık, Avrupa’nın önünde diyebiliriz. İh­racatıysa bu alanda son beş sene­de üç misline çıktı. Bugün az ma­liyetli verimliliği yüksek insansız hava araçlarının çatışmalardaki dönüştürücü etkisi birçok merkez tarafından uzunca süredir ön pla­na çıkarılıyor. Baykar, STM, TAİ, ASELSAN gibi şirketlerin ihraç ürünleri; görüntü işleme, komuta kontrol analitiği, sensör füzyonu, obje ve duruş tespiti fonksiyonla­rında YZ modellerini kullanmak­talar. Buna karşılık, Almanya ve diğer Avrupa ülkeleri savunma sa­nayindeki dağınık stratejileri, re­gülasyon ve uygulamadaki zorluk­ları nedeniyle geride kalma riskiyle karşı karşıya.

Yeni oyuncular ve değişen sektör döngüleri

YZ’nin savaş doktrinini ve ülke­lerin savunma stratejilerini dönüş­türücü etkisinin yanında, sektör yapısına tesiri de göz ardı edilme­meli. Diğer sektörler için yaptığı­mız tespit savunma sanayi için de geçerli elbette. Hedefe dönük aracı YZ yatırımlarıyla en azından değer zincirinin belli adımlarında Boe­ing, General Dynamics, Lockheed Martin, Northrup Grumman, Ray­theon gibi şirketlerin tahtı salla­nabilir. Son dönemde başarılı ve yenilikçi çözümler üreten şirket­ler, önemli mesafe kat ettiler. Bu gi­rişimler start-up kültürüyle aylar içinde prototip çıkararak, sahada sürekli yazılım güncellemesiyle de klasik savunma sanayi döngülerini kısaltarak kırmaktalar.

Bu örnekler savunmada üstün­lüğün artık yazılım hızı, ölçek­leme ve hızlı karar alma döngü­sünden geçtiğini gösteriyor. An­duril, Shield AI ve Helsing gibi “yazılım-öncelikli” şirketler, saha geri bildirimleriyle haftalar içinde yeni sürüm çıkartarak sensör füz­yonunu ve otonomiyi hızlı biçimde geliştiriyor. Bu sayede komutanın gördüğü resim sürekli güncelleni­yor, karar döngüsü kısalıyor ve sa­hadaki operasyonel esneklik artı­yor. Diğer yandan Calidus, Baykar ve STM gibi şirketler az maliyet­li, modüler tasarımları “ucuz-çok adetli” trendini yakalamakta. Böy­lelikle birden çok platformu daha hızlı sahaya sürerek, bakım-işle­tim yükünün hafifletilmesi ve ye­relleştirme/offset seçenekleriy­le de tedarik riskinin düşürülmesi mümkün oluyor. “Komuta-kont­rol” ve “veri üstünlüğü” odaklı çö­zümler de farklı kaynaklardan ge­len veriyi tek şemsiye altında top­layıp, doğru bilgiyi doğru anda karar vericiye ulaştırıyor.

Kısa zamanda bu inovatif yapı­ların iş hacimlerinin ve değerle­melerinin de katlanarak büyüme­si beklenmekte. Sektörün YZ kolu­nun 2028 itibariyle yıllık 40 milyar dolar pazar büyüklüğüne ulaşma­sı, hâkim oyuncuların ve kurumsal yapıların tahtı sallayabilir.

Hafta sonu yazısında insan ru­huna daha iyi gelen konu ve sektör­leri YZ kapsamında ele almak is­terdim. Rengini, kokusunu çok sev­diğim yaseminlerin solması, sıcak günlerin artık bitmek üzere oldu­ğunu gösterirken; diğer tarafta ge­nel jeopolitik gelişmeler ve tırma­nan bölgesel gerilim, ateşi yükselt­mekte. Bu da savunma sektörünün, her geçen gün kamu ve özel sektör politikalarındaki ağırlığını arttır­makta. Ben yine de son yasemin kokularını içime çekip, bir sonraki yaza kadar ihtiyatlı iyimserliğimi korumak niyetindeyim.