ortak ruh

AYFER GÜRDAL ÜNAL

"Doğayla savaş halindeyiz kazanırsak kaybederiz." Ünlü astrofizikçi Hubert Reeves'den bir alıntı Miyase Sertbarut'un yeni romanı Tudem'den çıkan Ortak Ruh'un epigrafı. Sisin Sakladıkları romanının kahramanları İlay ile Mavi Karga, bu yeni romanda yeni bir macera ile okurla buluşuyor.

Kanımca Sertbarut, yaşayan çocuk edebiyatı yazarları arasında toplumun vicdanını rahatsız eden konulara duyarlı yaklaşımı en güçlü olanlardan biri. Toplumsal vicdanın sesi olurken bunu hem hedef yaş grubu özelliklerine uygun bir biçimde yapıyor, hem de dil zevki yüksek anlatılar ortaya koyuyor. Duygusal ajitasyona mahal vermeden, sesi olmayanların sesi olabiliyor ve okura da sesi olmayanların yanında durabileceğini hatta durması gerektiğini sezdiriyor.

Ortak Ruh, 23 bölümden oluşan 199 sayfalık bir anlatı. Beşinci sınıftan itibaren okunabilir. Anlatının kahramanı İlay, bir öykü yarışmasına katılmayı planlamakta, ancak henüz ne yazacağını bilmemektedir. Öyküsünün başlığı Mavi Karga'nın Çığlığı hazırdır hazır olmasına da gerisi yoktur.

Annesi, öykünün başlığını duyunca "Mavi Karga da fantastik bir karakter sanırım" der. İlay, annesine evet yanıtı verirken içinden "Sen öyle san" der. Mavi Karga'nın varlığından ne annesi ne de başka bir tek kişi haberdar olmalıdır. Teyzesi de sıkı sıkı tembihlemiştir. "Benden sonra o sana emanet; yalnızca seninle konuşacak, kimsenin haberi olmayacak. Eğer öğrenirlerse mavi karga yeteneklerini kaybeder."

İlay, bir taraftan sırrını saklar, bir taraftan öyküsüne ilham ararken, yoldan geçen bir atın nal sesleri eşliğinde uykuya dalıverir. O, rahat uykusunda uyurken ismi Fırtına olan o atın son soluğunu vereceğini nereden bilebilir? Fırtına'nın sahibi Mecit'in ata etmediği eziyet kalmamış, uyarıların hepsini hiçe saymış, atı bazen aç bazen susuz bırakmıştır.

Sonunda Fırtına, iki yıllık köleliğine ölerek karşı çıkmıştır. Fırtına'nın son soluğu gökyüzüne doğru yükselirken, içinde barındırdığı ruh molekülü bir göze dönüşmeye başlar. Eklentisi olacağı ana parçaya doğru süzülürken yeryüzünde olanları görür ve çok uzaklarda kalan faytoncu Mecit'in "Belediye kaldırsın ölüsünü, ben uğraşamam" dediğini duyar.

"Ödeteceğiz" dedi ruh molekülü, dünya üzerinde olmayan bir dille. Öyle bir dildi ki bu yalnız mitolojik yaratıklar anlayabilirdi.

Anlatı, okuru bir intikama doğru hazırlarken merak duygusunu da iyice kabartır. Mavi Karga konuşur mu, ruh molekülü nasıl göze dönüşüp nasıl bir şeye eklendi? İlay, nasıl bir öykü yazacak?

İkinci bölümde okur, İlay'ın doktor annesi Nilgün Hanım'ın orman köpeklerini besleyen bir grubun üyesi olduğunu anlar. İlay ile annesinin ormanda yaşayan köpekleri besleme ziyaretine eşlik ederken, ormana atılmış hayvanları, bir ay sevilip terk edilen garipleri, ormandaki tüm köpeklerin lideri olan Alfa'nın öyküsünü öğrenir. Alfa'nın öyküsü de yürek yakan cinsti. Bir domuz avı sırasında sahibinin tüfeğinden çıkan saçmalarla yaralanmış, ancak insafsız sahibi tedavi yolu arayacağına "yaşamaz bu" deyip çekip gitmişti. Yaşamıştı işte, kimi zaman kendi yarasını yalayarak, kimi zaman da yaşlı bir köpeğin yarasını yalamasına izin vererek. Yaşamakla kalmamış, ormanda yaşayan tüm köpeklerin de lideri olmuştu.

Bir yürek yakan öykü de tavuk çiftliğinde bekçi köpeği iken hırsızların verdiği ilaçlı eti yediği için çiftliği koruyamayan Yako'yu ve Yako'yu ormana atmak üzere olan babasına boşuna yalvaran Yusuf'un öyküsü idi. Yako'yu ormana fırlatıp atan çiftlik sahibi geri dönüp arabasını park ettiğinde, tam eve doğru yönelirken, nereden çıktığı belli olmayan bir bulut belirdi. Yusuf, onu dev bir köpeğe benzetti. Sanki babasının "yaşlandı bu" dediği kangala benziyordu. Babası elinde tüfekle kangalı almış, ormana gitmiş ve köpeksiz dönmüştü.

Yusuf, sis bulutunu köpeğe benzetirken bulutun içinden babasının çığlığı yükseldi: "Yusuf yardım et! Bu köpek beni öldürecek!" Yusuf hamle etti etmesine de elleri bir türlü pamuk gibi gözüken bulutun içine girmiyordu. 3 dakika sonra bulut tanımsız biçimde yok olduğunda babası hiç kıpırdamadan boylu boyunca yerde felç yatıyordu. Bu hastanın kaldırıldığı hastane, İlay'ın annesinin çalıştığı hastaneydi ve bu garip vakayı çözmesi gereken de Nilgün Hanım idi. Anlatının bundan sonrasında felç vakaları artacak. Nilgün Hanım ne yaparsa yapsın hastalar iyileşmeyecekti. Üstelik hastalar arasında garip bir benzerlik vardı. Örneğin, Tekirdağ'da kumsalda gövdesinde kurşun yarası olan ölü yunus bulunmasından bir süre sonra, Nilgün Hanım'ın koğuşuna 2 balıkçı getirildi. Bir deniz görmüştü yunus şeklinde bulutun balıkçıların teknesini içine aldığını. İkisi de felçti hastaneye getirildiklerinde, nedeni bilinmiyordu.

Olaylar bu şekilde gelişirken yazar küçük küçük eleştirilerle okuru bilinçlendirmeye çalışıyor. İlay'ın arkadaşı Fuat'ın dilinden "İnsan, vahşi hayvanların yüzde seksenini, bitkilerin yarısını yok etti ama aç gözlülüğü bitmedi" eleştirisi örneklerden biri. Örneğin, yunusları kıyıya sürükleyen denizin dilinden "Alın marifetinizi izleyin biraz, demek isterdi dili olsaydı. Ama insanların arsızlığıyla çoğu zaman baş edemezdi" eleştirisi bir ikinci örnek.

İlerleyen bölümlerde Mavi Karga'nın rolü artıyor. Hayvanlarla insanlar arasında köprü kuruyor. Ortak Ruh'a insanların mesajlarını iletmekte yardımcı oluyor. Felçler geri döndürülebilecek mi? Hangi şartlar sağlanacak da bu dönüşüm olacak? İnsanlar hayvanlara yaptıkları zulmü kavrayıp pişman olacaklar mı? Bu soruların yanıtları bu sürükleyici ve yaratıcı anlatıyı okuyanlar bulacak.

Anlatının çok net sezdirdiği ileti, bir canlıya zarar verdiğinde aslında kendine zarar veriyorsun. Bunu anlamak demek tüm canlılarla bir ve eşit olduğunu anlamak, ona göre davranmak demek. Ne çok kat edilecek yol var ülkemizde ve dünyada. Çünkü insanoğlu bir türlü bizi birbirimize bağlayan görülmez ipleri idrak edemiyor. Miyase Sertbarut'un kaleminden ifadesi şöyle:

"İnsan dünyada ruh taşıyan tek varlık değil, diyeceklerdi; acıyı, ölümü, anneliği, sevgiyi, sarılmayı, okşamayı bilen yalnızca insan değil, başkaları da var ve olmaya devam etmeliler, diyeceklerdi. İki ayağının üzerine kalkmış olması,ellerini ve zekâsını daha çok kullanıyor olması, bir dil geliştirmiş olması insanı bütün canlıların en üstünü yapmaz, diyeceklerdi. Bir zamanlar bu gezegende henüz insan var olmamışken canlılık çok daha fazlaydı, dünya çok daha güzeldi, insan bunu idrak edemezse zekâsı elinde bir bomba gibi patlayacak, diyeceklerdi."

Güçlü, güncel ve duyarlı bir ekolojik eleştiri anlatısı yaratmış Sertbarut. Çeşitli açılardan ele alınabilir. Doğrusu gönlüm bu kitapla çalışan öğretmenin sınıf içi münazara yöntemi ile ana temaları işlemesini arzu etti. Kim bilir ne zevkli bir ön hazırlık dönemi ve münazara günü olur?

Bir yazının daha sonuna geldik. Ekoşiirin en yetkin şairlerinden Elif Sofya'dan bir şiir ile veda edeyim.

İNSANÎ ŞEYLER
Yaprakla yıkıldı bendeki ağaç
Kökünde asfalt göğsünde
Kuşların hayaletleri cıvıldayarak
Bu bir birdenbire aymaktır gerçeğe
Kimsenin gölgesi bile kalmıyor geleceğe
Sen senin sandığın kişi
Değilsin bende
Bendeki kendine güvenme
Dümdüz gideceksin gidebildiğin yere
İşte bundan ben
Çok sıkılıyorum insanî şeylerden