Dünya Ticaret Örgütü 1 trilyon dolarlık anlaşmaya imza atıyor

Dünya Ticaret Örgütü’nde (DTÖ) kurulduğu 1995 yılından bu yana ilk kez cumartesi günü Bali’de 159 ülkenin bakanlarının katılımıyla gerçekleşen zirvede dünya ekonomisine 1 trilyon getirecek bir anlaşmaya varıldı. DTÖ’nün kabul ettiği “Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma Anlaşması”, örgütün kuruluşundan beri oluşturmayı başardığı ilk anlaşma oldu. Sınırlar ötesi ticaret prosedürlerini kolaylaştırma çabalarını içeren anlaşmada dünyanın en fakir ülkelerinin ürünlerinin vergisiz ithal edilebilmesini kolaylaştırıyor. Küresel ticarete 1 trilyon dolar getireceği öngörülen anlaşma özellikle gelişmekte olan ülkelerin, tarım teşviklerini artırmalarına olanak sağlayacak. “Kuruluşumuzdan bu yana ilk kez gerçekten bir başarıya hizmet ettik” diyen DTÖ Başkanı Roberto Azevedo, ilk kez kapsamlı bir anlaşmaya imza atıldığının altını çizdi. Azevedo “Bu kez tüm üyeler bir araya geldi ve Dünya Ticaret Örgütü’ne ‘dünya’sını geri kazandırdık” dedi. 

Uluslararası Ticaret Merkezi (DTÖ) İcra Direktörü Arancha Gonzalez, Bali’de ticaret bakanları tarafından imzalanan ‘Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma Anlaşması’na ilişkin, “Bugün, gelişmekte olan ülkelerdeki küçük ihracatçılar için güzel bir gün” dedi. Endonezya’nın Bali şehrinde ticaret bakanlarının imzalaması sonrası yürürlüğe giren anlaşma hakkında konuşan Gonzalez, sonucu memnuniyetle karşıladıklarını belirterek, bu anlaşmanın gelişmekte olan ülkelerdeki küçük ve orta ölçekli girişimcilere yeni iş olanakları doğuracağına dikkati çekti. Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü ise anlaşma sayesinde dünyada gayrisafi hasılanın 1 trilyon Amerikan doları artacağı ve 21 milyon kişiye yeni iş olanağının doğacağını bildirdi. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) de söz konusu anlaşma ile gelişmekte olan ülkelerin ihracatının yüzde 10 artacağını kaydetti. Endonezya Ticaret Bakanı Gita Wirjawan, anlaşmanın tüm DTÖ üyelerine fayda sağlayacağını belirtti. 

Anlaşma tarif ve vergileri kapsamıyor

Fakat yine de DTÖ’nun anlaşmaya verdiği ifadeyle ‘Bali paketi’ gelişmekte olan ülkelerinin haklarının ilerletilmesi için çaba harcayan bazı örgütlerce yeterince kapsamlı bulunmadı. İthal mallarla ilgili tarife ve vergileri kapsamayan anlaşma uluslararası ticarette oluşan masraflar ve bürokrasi kaynaklı gecikmelerin azaltılmasını içeriyor. Washington merkezli Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü’ne göre, bu anlaşma dünya ticaretine 1 trilyon dolar katkı sağlayabilir ve 20 milyon kişilik istihdam yaratabilir. Özellikle elektronik müşteri beyannamelerinin kullanıma girmesini öngörüyor olmasıyla anlaşma, yolsuzlukların engellenmesini sağlayacak ve yükleme öncesi denetlemeleri kolaylaştıracak. Bu gelişmeler ise, vakitten kazanan uluslararası ticarete 1 trilyon dolar olarak dönecek. Çünkü Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü’nün araştırmalarına göre, küresel ticaretteki idari masraflar, gümrük tarifelerinin iki katına karşılık geliyor.

Anlaşma yoksul ülkelere cankurtaran 

Geçmiş DTÖ toplantılarının ana gündemi olan ithal ürünlerdeki tarif ve vergilerin indirilmesi konusu yeni anlaşmada yer almamış olsa da, anlaşmanın ana fikri küresel ticareti kolaylaştırmak. DTÖ üyeleri uluslararası ticaretteki masraf ve gecikmeleri düşürmeyi kabul ederek, formaliteleri kaldırmayı kabul ettiler. Bali paketinin en önemli görüşü ise yoksul ülkelerin ürünlerinin daha kolay satılıyor olmasını sağlaması. “Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma Anlaşması” ile dünyanın zengin ekonomileri, DTÖ üyesi yoksul ülkelere yardım etmeyi kabul etti. Tarifler ve ithal kotalarıyla ilgili olan bu bölümde, zengin ülkeler ve ekonomisi daha ileri olan gelişmekte olan ülkeler dünyanın en yoksul uluslarının ürünlerindeki tarifleri indirmeyi kabul ettiler. İngiltere Başbakanı David Cameron ise “tarihi” anlaşmanın dünyanın en yoksul ülkeleri için bir cankurtaran niteliğinde olduğunu aynı zamanda İngiltere ekonomisine de 1 milyar dolardan fazla getirisi olacağını ifade etti. Avrupa Birliği (AB) Ticaret Komisyonu Başkanı BBC’ye yapmış olduğu konuşmada yoksul ulusların daha fazla ticaret kapasitesi olduğunu ve bunun lojistik ve altyapılarına yapılacak daha fazla yatırımla sonuçlanacağını söyledi. 
Gelişmekte olan ülkelerinin haklarının ilerletilmesi için çaba harcayan bazı örgütler ise, Bali paketinin yoksul ülkelerin ürünlerine sağladığı kolaylığa rağmen yeterli bulunmadı.

Tarım teşvikleri daha serbest olacak

Dünya Kalkınma Hareketi’nden Nick Dearden “Eğer ABD ve AB gerçekten küresel yolsuzlukla mücadele etmek istiyor olsaydı, en az gelişmiş ülkelerin paketini çok daha kuvvetli yapabilirlerdi” dedi. Öte yandan anlaşma, mevcut DTÖ kurallarının tarım teşvikleri üzerindeki kurallarına bazı gevşemeler getiriyor. Hindistan’ın ısrarlarıyla yürütülen kampanya faaliyetleri sonucu, anlaşmanın taslak metni yeni gıda güvenliği yasası kapsamında ülkenin tahıl ürünlerine teşvik sağlamasının yolunu açıyor. Yüksek ihtimalle Hindistan’ın gıda güvenliği yasası DTÖ’nün tarım teşviklerini sınırlandıran kurallarını kıracağı ve gelişmekte olan ülkelere tarım teşviklerinin kapsamını geliştirme imkanı vereceği belirtiliyor. Üye ülkeler taslak metinde gıda güvenlik programı kapsamında teşvikleri kısıtlayan DTÖ kuralını uygulamamak konusunda bir barış ibaresine yer verdiler. Tarım teşviklerindeki kısıtları kaldıran bu ibare sadece dört yıllığına kabul edildiği için ise bazı çevrelerce anlaşmanın eleştirilmesine neden oluyor. İngiltere merkezli savaş karşıtı grup War on Want’tan John Hilary, görüşmelerin serbest ticaret dogmasını tatmin edebilmek için halklarının gıda haklarını savunmaktaki başarısızlıklarının, yüz milyonlarca insanı açlık ve kıtlıkla karşı karşıya bıraktığını ifade ediyor. 

Dünya ticaretine önemli katkı sağlayacak “Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma Anlaşması”nın gecikmesinin sebeplerinden biri ise üye ülke Küba’nın anlaşmaya imza atmak istememesiydi. Küba, dünya ticaretine hız kazandırması beklenen anlaşmayı onaylamamak için direndi. Salı günü başlayan görüşmelerde ABD’nin Karayip Adalarına uyguladığı ambargo nedeniyle anlaşmayı onaylamak istemediği belirtilen Küba daha sonra kapalı kapılar ardında yapılan görüşmeler sonrası anlaşmayı imzalamayı kabul etti. 

DTÖ anlaşma sayesinde itibarını geri kazandı

Bali görüşmeleri DTÖ’nün Doha Zirvesi’nde başarısız olması sonucu zedelenen itibarı için de ayrı bir önem taşıyor. 12 yıl süren ve meyve vermeyen görüşmelerden sonra örgüt uluslararası ticaretteki bariyerleri indirmeye olan güvenini tazeleyecek. Reuters’a göre analistler zamanla dünya ekonomisinde fırlama yaratacak anlaşmanın dünya ekonomisine yüzlerce milyar dolar katkı sağlayabileceğini ve çoğunluğu gelişmekte olan ekonomilerde yer alacak 20 milyon ek istihdam sağlayacağını tahmin ediyor. Varılan anlaşma, tarım teşvikleri, endüstriyel ürün tarifleri ve uluslararası hizmet ticaretindeki bariyerlerde de ek indirimler yapılmasının yolunu arıyor. Sürecin tamamlanması için anlaşmanın halen her hükümet tarafından imzalanması gerekiyor.