Genç işsiz ordusu İran'ı ayağa kaldırdı

EVRİM KÜÇÜK

DIŞ HABERLER - İran'da yıllarca süren resesyonun ardından ekonomi büyümeye başladı, enflasyon geriledi, uluslararası yaptırımların gevşetilmesiyle ülkenin petrolü yeniden dünya piyasalarına döndü. Ancak İran halkı ekonominin iyiye gittiğini düşünmüyor. İran'da ekonomik sorunlar ve yolsuzluk iddialarıyla geçtiğimiz hafta ülkenin Meşhed kentinde başlayıp, ardından ülke geneline yayılan protestolar sürüyor. Protesto gösterilerinde en az 23 kişinin öldüğü, 500’den fazla kişinin gözaltına alındığı belirtiliyor.

2009 yılından bu yana hükümet karşıtı en büyük protestolar 1979 İslam Devrimi'nden bu yana iktidarda bulunan dini liderlere yönelik baskıyı artırırken, gözleri Devlet Başkanı Hasan Ruhani'nin ekonomi karnesine çevirdi. Halk, nükleer programın sona erdirilmesi için yapılan anlaşma sonrasında artan petrol gelirinin kendisine yansımadığını düşünürken, aralık ayında açıklanan bütçenin benzine yüzde 50 zam, gıda fiyatlarında artış öngörmesi buna karşın kişi başına aylık 455 bin riyal olan teşviklerin aylık geliri 7 milyon riyalin üzerindekiler için kaldırılması planı protestoları tetikledi.

Yüzde 18.7 yoksulluk sınırının altında

Ülke ekonomisinde son yıllarda yaşanan iyileşmeye karşın halkın büyük bir kısmının hala yoksulluk sınırının altında olması ancak kaynakların din ulemalarına akmaya devam etmesi kızgınlık yaratıyor. 2016'da enflasyonu yüzde 10 civarında olan ülkede nüfusun yüzde 18.7'si yoksulluk sınırının altında. İşsizlik oranı yüzde 12.5 olarak tahmin ediliyor. Ancak genç işsizlerin oranı yüzde 25'in üzerinde. İran'da gelecek mali yılda 830 bin kişinin daha istihdam piyasasına katılması bekleniyor. Ayrıca kadınlar arasında işgücüne katılım çok düşük. Siyasi gözlemcilere göre genç işsiz ordusu için yeterli istihdamın sağlanamaması dev anti-rejim gösterilerini tetikliyor. Reformcular ise olayların arkasında muhafazakar provakatörlerin olduğunu ileri sürüyor.

20.3 milyar dolar yatırım gerekiyor

Ruhani protestolara ilk yanıt olarak akar yakıt fiyatlarındaki artışları gerçi çekti, gelecek yıllarda yeni iş imkanları yaratma vaadinde bulundu. Bütçe ve Planlamadan sorumlu Başkan Yardımcısı Muhammed Bagher Nobakht ulaşım, konut ve kredileri 20.3 milyar dolar (734 trilyon riyal) yatırım yapılması gerektiğini söylüyor. Analistler ise kalkınma için yeterli bütçe olmadığını belirtiyorlar.

İran petrol ve doğalgaza bağımlı ve aynı zamanda kamunun önemli paya sahip olduğu bir geçiş ekonomisi olarak tanımlanıyor. 416.5 milyar dolarlık gayrisafi yurtiçi hasılasıyla 29'uncu büyük ekonomi. Hizmetler sektörünün yüzde 50.3, sanayinin yüzde 40.7 ve tarımın yüzde 0.1 paya sahip olduğu İran, satın alma gücü paritesine göre 11.700 dolar olarak kişi başına gelirde dünyada 71'inci sırada. 2016'de yüzde 4.4 büyüyen ekonominin geçtiğimiz yıl yüzde 4.9 büyüdüğü tahmin ediliyor. Hükümetin en büyük gelir kaynağı petrol ve doğalğaz. Diğer önemli sanayi kolları arasında petrokimya, gübre, otomotiv, ilaç, telekom, enerji, inşaat malzemeleri, tekstil, çimento ve gıda işleme bulunuyor. İran'ın başlıca ticaret ortakları Çin, Hindistan, G.Kore ve Türkiye. Ülkenin önde gelen ihracat kalemleri: Ham petrol ve madeni yakıtlarken, başlıca ithalat kalemleri elektrikli cihazlar, otomobiller ve mısır olarak sıralanıyor.

Gerilim petrolü tırmandırıyor

Bu arada Brent petrolün varil fiyatı, İran’da yaşanan gelişmelerin ardından 67 doların üzerine çıktı. Brent petrolün varil fiyatı 67.29 dolardan işlem görürken, Batı Teksas türü ham petrolün varili de 60.63 dolardan alıcı buldu.

Türkiye için önemli bir pazar

Türkiye ile İran'ın ikili ticaretinin büyüklüğü 2016'da 9.6 milyar dolar olarak gerçekleşti. İran'a ihracatımızda altın, mücevharat, çelik profi l, lif levha, otomotiv yan sanayi ürünleri, mamül tütün, iplik, havlu, bebek bezi gibi ürünler başı çekiyor. Başlıca ithalat ürünlerimiz petrol, petrol ürünleri , doğalgaz, rafi ne bakır, işlenmemiş çinko ve alüminyum sayılabilir. Bu arada Türkiye İran için önemli bir turizm destiyonasyonu. Ülkemize 2015 yılında 1.7 milyon İranlı turist gelirken, 2016'da Türkiye'yi ziyaret eden İranlı sayısı 1.65 milyon. İran, Türkiye için önemli bir pazar. İstanbul Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB) Başkanı Hikmet Tanrıverdi ile Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel’in İran’da yaşanan gerilimle ilgili şu değerlendirmede bulundu:

İHKİB Başkanı Tanrıverdi:
Hazır giyimde 2'nci büyük pazar

“1,3 milyar dolar civarında hazır giyim ve konfeksiyon ithalatı bulunan İran, Türk hazır giyim sektörü için çok önemli bir pazar. 2016’da bu ülkeye 369 milyon dolar hazır giyim ihracatı gerçekleştirdik. Yolcu beraberindekiler ile birlikte çok daha yüksek bir ihracattan söz ediyoruz. Türkiye; Çin’in ardından İran’ın 2. büyük hazır giyim tedarikçisi. İran, 2017'de ithal edilen hazır giyim ve konfeksiyon ürününün yüzde 20’sini İran’da üretme şartı getirdi. Bu doğrudan ihracatımıza olumsuz yansıdı. Ancak yolcu beraberinde yapılan ticaret hesaba katıldığında İran sektörümüz için hala önemli. İran’ın istikrarsız bir ortama sürüklenmesinden üzgünüz.”

BMD Başkanı Sinan Öncel:
41 markamızın 200 mağazası var

“İran, markalarımız için büyüyen ve işbirliğimizin her geçen gün arttığı pazarlardan biri. Halen BMD üyesi 41 markamız 200’e varan mağaza ile İran’da faaliyetlerini sürdürüyor. Aynı zamanda bu ülkede markalarımızın önemli yatırımları bulunuyor. Mağazalaşma haricinde İran ile toptan hazır giyim ve markalı ticaretimiz her geçen yıl önemli artışlar gösteriyor. Öte yandan, İran’dan ülkemizi ziyarete gelen turistler, perakende cirolarımıza çok olumlu katkı sağlıyorlar. Yakın ilişkide olduğumuz komşumuzda iç barışın bozulması ve can kayıplarının yaşanması bizi üzüyor. Bir an önce huzur ve toplumsal uzlaşı ortamının oluşması ve komşumuzdaki sıkıntının sona ermesi en samimi dileğimiz.”