İran seçimlere hazırlanıyor

İran, 26 Şubat'ta düzenlenecek 5'inci Uzmanlar Meclisi (Hubregan) ve Onuncu dönem İran Meclisi milletvekili seçimlerini bekliyor. Eş zamanlı olarak düzenlenecek seçimler İran toplumu için büyük önem taşıyor. Seçimler ülkedeki reformcu, muhafazakar ve Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani hükümetini destekleyen ılımlıların rekabetine sahne olacak. 

Seçmen yaşının 18 olduğu ülkede, 54 milyon 915 seçmenin oy kullanması için, 53 bin seçim noktasında, 120 bin seçim sandığı hazırlandı. 
Cuma günü düzenlenecek olan seçimler ülkedeki "muhafazakarlara" karşı Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani hükümetini destekleyen "ılımlılar ve reformistlerin" rekabetine sahne olacak. 

Seçimlere Muhammed Rıza Arif''in başını çektiği reformistler ve Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani yanlıları "Reformistler ve Hükümeti Destekleyenler Birliği" çatısı altında "Ümit ve Huzur, Ekonomide ilerleme" seçim sloganıyla seçmenin huzuruna çıkacak. Haddad Adil liderliğindeki muhafazakarlar ise seçmenden "geçim, güvenlik, ilerleme" sloganlarıyla oy almaya çalışacak. 

19 aralık'ta başlayan seçim maratonu süresince Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin (AKK), aralarında ülkenin önemli din adamlarının ve mevcut milletvekillerinin de bulunduğu çoğu reformcu kanattan birçok adaya Uzmanlar Meclisi ve parlamento seçimlerine katılma izni vermemesi nedeniyle rekabetin adil olmayacağı yorumları yapılıyor. 

Adaylığı reddedilenler arasında İran Devrimi Lideri Ayetullah Humeyni'nin torunu Ayetullah Hasan Humeyni de bulunuyor. Uzmanlar Meclisi seçimlerine aday olmak isteyen Humeyni'nin başvurusu iki kez reddedildi. Humeyni'yle birlikte bir çok adaya seçimlere katılmak için yeterlilik verilmemesi de ülkede tartışma konusu oldu. 

İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney ise tepkilerin artmasının ardından yaptığı bir konuşmada, eleştirilerin hedefindeki AKK'nın yıpratılmaması gerektiğini savunarak, "Dünyanın hiçbir yerinde karar verici merkezler, rejimin esaslarını kabul etmeyenlerin yolunu açmaz" ifadelerini kullandı. 

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise eleştirilerin odağındaki AKK'ya "Eğer seçimlerde sadece bir siyasi kanat yer alırsa o zaman hangi sebeple seçim düzenleyeceğiz?" diyerek tepki gösterdi. 

Bunun ardından itiraz sürecinin başlamasıyla yeterlilikleri yeniden değerlendirilen aday adaylarından yaklaşık 1500 kişiye daha aday olma izni verildiğinin açıklanmasına rağmen bunlardan çok azının reformcu kanada mensup adaylardan olduğu belirtiliyor. 

AKK, Cumhurbaşkanlığı, İran Meclisi ve Uzmanlar Meclisi seçimleri aday adaylarını, anayasaya göre, rejimin değerlerine bağlılıkları yönünden değerlendirdi. Dini lider Ayetullah Hamaney'in temsil ettiği "Velayet-i Fakih makamına ve İslami değerlere bağlılıklarında kusur bulunan" veya 2009 yılındaki tartışmalı cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra çıkan olaylarda rolü olduğu iddia edilen kişilerin adaylıkları reddedildi. 

Muhafazakarlara yakınlıklarıyla bilinen 12 kişilik AKK üyelerinin 6'sı dini lider Ayetullah Hamaney tarafından atanırken, diğer üyeler meclis tarafından 6 yılda bir seçiliyor. 

Milletvekili Seçimleri 

Onuncu dönem milletvekili seçimlerinde ise adaylar 290 sandalye için yarışacak. Anayasaya göre, 30 yaşından küçük, 75 yaşından büyük olmaması gereken adayların en az yüksek lisans derecesinde eğitim almış olmaları gerekiyor. 

Adaylıkları yine Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından onaylanması gereken milletvekili adaylarının yeterliliği iki aşamada değerlendirildi. 

Birinci aşamadaki değerlendirmede İçişleri Bakanlığı bünyesindeki İcra Kurulu, 26 Aralık 2015’ten itibaren 2 hafta süresince adayların yukarıda bahsedilen şartları taşıyıp taşımadıklarının tespitini yaptı. 

AKK'ya bağlı Denetleme Heyeti de adayların siyasi, ahlaki ve dini sabıkalarını inceledikten sonra adaylığın kabulü ya da reddi yönündeki kararını verdi. 

Ülkedeki milletvekili adayları, Uzmanlar Meclisi adaylarının aksine sadece bir hafta ve seçimden 24 saat öncesine kadar propaganda yapma hakkına sahip bulunuyor. Milletvekilliğine hak kazanan adaylar seçimlerden 3 ay sonra yani, 27 Mayıs 2016'dan itibaren 4 yıl boyunca mecliste görev yapacak. 

"İslami İstişare Meclisi" isimli 290 üyeli İran Meclisi, Anayasayı Koruyucular Konseyi ve dini liderin makamı gibi seçilmemiş kurumların yetkileriyle mukayese edildiğinde sahip olduğu yetki açısından geride kalıyor. Meclisin, yıllık bütçenin kararlaştırılması, kabinedeki bakanların onanması ve hükümet görevlilerinin performansının sorgulanması gibi yetkileri bulunuyor. 

Ülke politikalarında başlıca söz sahibi dini lider Hamaney 

Ülkedeki en yetkili ikinci kişi ve hükümetin başı olan İran Cumhurbaşkanı da anayasal olarak sınırlı yetkiye sahip bulunuyor. Cumhurbaşkanı adayları da yine konsey tarafından onaylanıyor. Seçildikten sonra bile cumhurbaşkanının dini lider tarafından atanması gerekiyor. Dini lider sadece silahlı kuvvetler ve yargı üzerinde kontrol sahibi değil, aynı zamanda ülkenin dış ve iç politikasını da büyük ölçüde yönetiyor. Cumhurbaşkanının ise başlıca görevlerinden biri ekonomik gündemi belirlemek. 

İran devleti dini lider ve cumhurbaşkanlığı tarafından iç içe iki yapı tarafından yönetiliyor. Bu durum ülkenin siyasi ve ekonomik yapısını doğrudan etkiliyor. Cumhurbaşkanına bağlı kurumlar her türlü denetim ve eleştiriye tabi tutulurken, dini lidere bağlı askeri ve iktisadi kurumlar hakkında bir denetleme söz konusu değil. Ülkenin en büyük gelir kaynağı olan petrol ve ürünleri alanında faaliyet gösteren bazı şirketler dini lidere bağlı kurumlar tarafından yönetiliyor. Bu da ülke ekonomisinin parçalanmasına, seçimle iş başına gelen cumhurbaşkanı ve onun kurduğu hükümetin ekonomiyi iyileştirme konusunda gerekenleri yapamamasına neden oluyor. 
Meclisteki milletvekillerinin çoğunluğunu oluşturan muhafazakarlardan bir kısmının, Ruhani hükümetinin birçok yasa tasarısını engellemeye çalışmaları özellikle nükleer anlaşmanın meclisten geçmesine karşı gösterdikleri direnç, ülkede eleştirilere neden olmuştu. Bu yüzden Ruhani'nin bu seçimlerde meclisteki yapıyı değiştirmek istediği yorumları yapılıyor. Ancak seçimlere katılmak isteyen reformcu kanada mensup birçok kişinin adaylıklarının engellenmesi nedeniyle bu mümkün görünmüyor. 

Seçim sonuçlarıyla birlikte reformcuların mecliste çoğunluğu elde etmeleri durumunda dahi meclisin çıkardığı kanunları denetleyen AKK'nın, anayasayı yorumlama ve meclis tarafından çıkarılan yasaları veto etme yetkilerini kullanarak, reformcuların geçirmek istediği kanunlara onay vermeyeceği de ön görülüyor. Buna rağmen, Cumhurbaşkanı Ruhani hükümetini destekleyen ılımlılar, meclisin sadece sayıca değil nitelik olarak değişmesi konusunda da umutlu görünüyor. 

İran'ın dış siyasetinde bir değişiklik beklenmiyor 

Meclisin yapısı hangi kanat lehine değişirse değişsin, İran'ın dış siyasetinde bir değişiklik beklenmiyor. Ülkenin dış siyaset politikası dini lider tarafından belirlendiği için meclisin dış politika konusunda etkisi bulunmuyor. Dışişleri Bakanlığı ve Milli Güvenlik Yüksek Konseyi, dini liderin dış siyaset politikasını uygulamakla görevli. 

Humeyni'nin torunu Hasan Humeyni'nin adaylığı iki kez reddedildi

Ülkenin dini liderinin ölümü veya vazifesini ifa edememesi durumunda ülkenin en üst otoritesi yeni dini lideri seçme ve ona bağlı kurumları denetleme gibi görevlere sahip ülkenin en kritik kurumlarından Uzmanlar Meclisi, din ilimlerinde uzman kişilerden oluşuyor. Bir önceki dönemde üye sayısı 86 olan Uzmanlar Meclisi'nde seçimler sonrasında 99 üye görev yapacak. 

Uzmanlar Meclisi için sadece dini şahsiyetler, yaş şartı aranmaksızın aday olma hakkına sahip. 8 yıl için seçilen din adamlarının bu seçimlere aday olması için gerekli olan ilmi, ahlaki ve siyasi yeterliliğinin tespiti yine Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından yapıldı. Bu süreçte aday olmak isteyen Ayetullah Humeyni'nin torunu Hasan Humeyni'nin adaylığı da iki kez reddedildi. 

Konsey tarafından adaylığı onaylananlar, 11 Şubat'tan itibaren 2 hafta boyunca, yani seçimlerden bir gün öncesine kadar seçim kampanyası yürütebilecek. Uzmanlar Meclisi seçimlerini kazanan adaylar, seçimlerden üç ay sonra resmen çalışmaya başlayacak. 

Başkent Tahran, Uzmanlar Meclisi'nde 16 sandalyeyle temsil ediliyor. Bu sandalyeler için yarışacak 36 isim, Cumhurbaşkanı Ruhani'nin de aralarında olduğu ülkenin en önemli siyasileri ve din adamları arasında sayılıyor. Adaylardan 28 isim ise ülkenin önde gelen din adamlarından Ayetullah Ahmed Cenneti'nin aralarında olduğu muhafazakar kanada mensup din adamlarından oluşuyor. 

Önemli eyaletlerden İsfahan'da, AKK'nın ilk kabul listesine göre 5 sandalye için 16 aday yarışacak. Merkez kenti Tebriz olan Doğu Azerbaycan seçim bölgesinde adaylıkları açıklanan 6 kişiden 5'i, Huzistan eyaletinde adaylığı onaylanan 13 din adamından ise 6'sı seçilecek. 

Kazanacağına kesin gözüyle bakılan muhafazakarların önde gelenlerinden Amul bölgesinden seçimlere katılan Meclis Başkanı Ali Laricani ve kardeşi Yargı Erki Başkanı Sadık Amuli Laricani. 

Fars bölgesinde yarışan adaylardan reformistlere yakın olanların tamamının adaylıklarının AKK tarafından reddedilmesinin ardından 5 sandalye için 8 muhafazakar aday yarışacak. 

Anayasayı Koruyucular Konseyi, seçimlere katılacak aday adaylarını değerlendirirken çoğunlukla muhafazakar adayları onaylaması ve reformcu kanat mensubu birçok adayı elemesi nedeniyle eleştiriliyor. Bu nedenle reformcuların seçimlerde kendilerine yakın gördükleri ılımlı adaylara oy vermeleri öngörülüyor.