Ekonomide "yumuşak iniş" rakamlara yansıdı

Naki BAKIR

ANKARA - Ekonomide "yumuşak iniş" süreci, istatistiki verilerde giderek kendini daha net biçimde göstermeye başladı. DÜNYA'nın TÜİK, Kalkınma Bakanlığı, Merkez Bankası, OSD, Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği verilerinden yaptığı belirlemelere göre, tüketim cephesinde geçen yılın sonlarında ortaya çıkan daralma eğilimi, bu yıl aylar itibariyle ivme kazandı. Bu gelişme sanayi üretim artışının hız kesmesine yol açarken, ithalatta hızlı bir düşüş başladı. Başlıca yurt içi talep göstergelerinden beyaz eşya ile otomobil üretim ve satışlarında ilk dört ayda ciddi düşüşler yaşanırken, hammadde, dayanıklı tüketim, yatırım malları ve enerji üretimi hız kesti. Tüketim ve yatırım mallarının ithalatında da rekor düşüşler yaşandı. Bankaların kredi hacmindeki büyüme de geçen yıla göre belirgin biçimde yavaşladı.

Otomobil satışlarında hızlı düşüş

İç talepte canlılık ve ekonomide büyüme göstergelerinden otomobil satışları yılın ilk dört ayında geçen yıla göre yüzde 14 gerilerken, otomobil ihracatında da yüzde 9.5 düşüş yaşandı. Otomobil üretimde aylık bazda en hızlı düşüşlerin yüzde 19 ve yüzde 18 oranlarıyla mart ve nisan aylarında yaşanması, düşüşün giderek hızlandığını gösterdi.
Satışlara ilişkin beş aylık veriler, yurt içi pazardaki daralmanın çok daha hızlı olduğunu ortaya koydu. Buna göre yurt içi otomobil satışlarında ocak-mayıs döneminde geçen yıla göre 16.9'luk bir düşüş yaşandı. Geçen yıla göre yurt içinde yerli otomobil satışlarında yüzde 20.3, ithal oto satışlarında da yüzde 15.4 düşüş meydana geldi. Satışlardaki düşüşün aylar itibariyle yerlilerde giderek hızlandığı dikkati çekti. Yerli oto satışlarında geçen yıla göre düşüş oranı, mayısta yüzde 27.6'ya kadar ulaştı. Buna karşılık ithal otomobil satışlarında özellikle ilk aylardaki yüksek düşüş oranı mayısta yüzde 2.4'e geriledi.
Bu arada trafiğe kaydı yapılan toplam araç sayısında geçen yıl ilk dört ayda yaşanan yüzde 64.2'lik artış da bu yıl yerini yüzde 18.1'lik düşüşe bıraktı.

Beyaz eşya sektöründe kan kaybı

İç talepte daralma ve ekonomide yavaşlama eğilimi beyaz eşyada da kendini gösterdi. Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırın olmak üzere dört ana ürünün satışları ilk dört ayda yüzde 0.5 oranında bir düşüş yaşandı. Dört ana üründe satışlardaki düşüşün aylar itibariyle giderek arttığı belirlendi. Ocak ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 6.9 artan, şubatta ise değişim göstermeyen bu ürünlerin satış adedinde martta yüzde 2.7 ile başlayan düşüşün oranı nisanda yüzde 4.9'u buldu. Söz konusu ürünlerin ithalatında da mart ayında yüzde 2.2 oranında başlayan düşüşün, nisanda yüzde 19.1'e ulaştığı gözlendi. Dört ana üründe, ilk dört ay itibariyle ithalat yüzde 1.5 düşüş gösterdi.

Üretimde sert fren

Sanayi sektörü, iç ve dış talepteki daralmanın etkisiyle üretimde sert fren yaptı. Geçen yıl ilk dört ayında sanayide yüzde 12.9 olan üretim artışı bu yıl aynı dönemde yüzde 2.5'te kaldı. Bu kapsamda artış oranı özellikle hammaddede yüzdede 13'ten yüzde 1.9'a, yatırım mallarında yüzde 27.3'ten yüzde 1.6'ya geriledi. Mobilya ve diğer dayanıklı tüketim mallarında geçen yıl ilk dört ayda yüzde 13.9 artan üretim, bu yıl aynı dönemde sadece yüzde 2.8 artış gösterdi. İlk dört aylık dönemlere göre üretim artışı, enerjide de yüzde 12.3'ten yüzde 5.2'ye indi. Geçen yıl ilk dört ayda yüzde 4.9 artan dayanıksız tüketim malları da bu yıl aynı dönemde yüzde 2.5 oranında bir artış gösterdi.

Tüketim ve yatırım malı ithalatında hızlı düşüş

Talepteki daralma özellikle kendini ithal ürünlere karşı gösterdi. Geçen yıl ilk dört ayda yüzde 42 artan tüketim malı ithalatı, bu yıl aynı dönemde yüzde 17.5 oranında düşüş gösterdi. Tüketim malı ithalatındaki düşüşün aylar itibariyle giderek hızlanarak ocaktaki yüzde 11'lik düzeyinden, şubatta yüzde 12.7'ye, martta yüzde 21'e ve nisanda yüzde 22.6'ya ulaştığı gözlendi. Geçen yıl yüzde 52.7 artış yaşanan yatırım malı ithalatında da bu yıl ilk dört ayda yüzde 4.1'lik bir düşüş meydana geldi. Söz konusu ürünlerde ocak ve şubatta artış yaşanan ithalat, martta yüzde 5.5, nisanda yüzde 15.9 düşüş gösterdi. İthalatın en büyük bölümünü oluşturan ve sanayi tarafından gerçekleştirilen ara mallarında da dört aylık tutar geçen yıla göre sadece yüzde 0.6 oranında artış gösterdi. Hammadde ithalatındaki değişimin son iki aydır ekside olduğu gözlendi. Sanayide çarkların hızlı döndüğü geçen yılın aynı döneminde hammadde ithalatı yüzde 43 artmıştı.

Kredi kullanımı da hız kesti

Ekonomide canlılık ve büyümenin bir başka önemli göstergesi olan kredi hacminde bu yıl ilk beş aydaki artış da geçen yıla göre çok düşük kaldı. mevduat ve katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının toplam kredi hacminde geçen yıl ocak-mayıs döneminde yüzde 13.5 olan artış oranı, bu yıl aynı dönemde yüzde 7'ye geriledi. İlk beş ayda TÜFE bazında yüzde 2.87 olan enflasyonla indirgendiğinde ise toplam kredi hacmindeki reel artışın yüzde 4 olduğu belirlendi.
İlk beş ayda mevduat bankalarının cari  olarak yüzde  6.3 artan kredi hacmi içinde ticari ve bireysel krediler yüzde 6.7 artarken, özellikle tarım, küçük esnaf ve sanatkar gibi kesimlere verilen ihtisas kredilerindeki artış yüzde 1.2'de kaldı.