Ekonomideki daralma ülke geneline yayılıyor

Naki BAKIR

ANKARA - Ekonomide yavaşlama sürecinde vergi doğuran faaliyetlerin hacmindeki daralmaya bağlı olarak haziranda 63 ilde tahsilat geçen yıla göre ciddi oranlarda düşerken; Hakkari'de ise "eksi tahsilat" durumu yaşandı.
Bu yıl ekonomideki yavaşlama sürecinde aylar itibariyle toplam vergi tahsilatında yaşanan yavaşlama haziran ayında ilk kez yerini düşüşe bıraktı. Haziran ayı toplam vergi tahsilatı geçen yıla göre yüzde 10.7 düşüşle 20 milyar 276.4 milyon liraya geriledi. 
İller bazında bakıldığında; 81 ilin 63'ünde tahsilatta geçen yıla göre değişimin negatif olduğu belirlendi. Bunlardan Hakkari'de ise peşin vergiyle mahsuplaşma sonrası tahsilat tutarının negatif oldu. Başka deyişle; peşin vergiyle mahsuplaşma sonrası devlet ildeki mükelleflere borçlu çıktı. Bu ilde geçen yıl haziranda, peşin vergiyle mahsuplaşma ve diğer indirim ve istisnalardan sonra net 1 milyon lira vergi tahsil edilirken, bu yılki tutar "eksi" 2.2 milyon lira olarak gerçekleşti.

Yurt genelinde kayıp var
Haziran ayında vergi tahsilatının ülke genelinde, farklı bölge ve sosyo ekonomik gelişmişlik düzeylerindeki illerin çoğunda düşüş gösterdiği belirlendi. Hakkari dışında en hızlı düşüşler yüzde 53.7 ile Osmaniye, yüzde 46.5'le Gaziantep, yüzde 45.5'le Kahramanmaraş, yüzde 36.1'le Bolu ve Van, yüzde 35.2 ile Ankara, yüzde 34.2 ile Düzce, yüzde 33.3'le Tokat, yüzde 33.1'le Mardin, yüzde 31'le Hatay, yüzde 30.8'le Karabük, yüzde 30.5'le aydın, yüzde 30.3'le Uşak'ta yaşandı.
Toplam vergi pastasındaki payı sembolik düzeylerde bulunan Kırıkkale, Siirt ve Karaman'da yüzde 20 dolayında gerçekleşen tahsilat artışının kalan illerde ise çok düşük düzeyde kaldığı gözlendi.
Vergi gelirlerinin yarıya yakınını yaratan İstanbul'da haziran ayı tahsilatı 8 milyar 773 milyon lira ile geçen yılın yüzde 9.1 altında kaldı. İkinci sıradaki Kocaeli'de tahsilat yüzde 1.5 düşüşle 3 milyar 47.5 milyon liraya geriledi. Haziranda 2 milyar 723 milyon liralık tahsilatla üçüncü sırada yer alan İzmir'de ise geçen yıla göre yüzde 10.6 artış yaşandı. Vergi pastasındaki payda 4. sırada yer alan Ankara, yüzde 35.2 ile tahsilatın en çok düştüğü 6. il oldu. En çok vergi toplanan iller arasında yer alan Mersin'de yüzde 14.1, Bursa'da yüzde 20.5, Antalya'da yüzde 28.4, Hatay'da yüzde 31, Konya'da yüzde 16.5 düşen tahsilat, Tekirdağ'da ise yüzde 14.4 arttı. Toplam verginin yaklaşık yüzde 90'ının elde edildiği bu on ilde toplam tahsilat geçen yıla göre yüzde 10.2 düşüş gösterdi.

Haziranda 72 ilin bütçesi açık verdi
illerin vergi ve diğer kalemlerle birlikte bütçeye sağladığı toplam gelir ile bütçeden aldığı harcama netleştirildiğinde, İstanbul, Kocaeli, İzmir, Mersin, Tekirdağ, Bursa, Hatay, Zonguldak ve Kırıkkale dışındaki 72 ilin açık verdiği belirlendi. Söz konusu 9 il bütçeden aldığı toplam 3.4 milyar liralık harcamaya karşılık bütçeye 16.8 milyar lira gelir sağlayarak 13.4 milyar liralık fazla yarattı. Bunun da yaklaşık 8 milyarını tek başına İstanbul gerçekleştirdi. Bütçeye sağladığı gelir, aldığı harcamanın altında kalan 72 ilin ise toplamda 5 milyar lira dolayında bir açığa yol açtığı belirlendi. 72 il sağladığı 5.6 milyar liralık gelire karşılık, 17.1 milyar lira bütçe harcaması aldı.

İllerin 6 aylık performansı
Haziran ayındaki gelişmeyle birlikte altı aylık toplam vergi gelirindeki değişimin de 18 ilde negatife dönüştüğü gözlendi. Altı ayda toplanan vergi özellikle Hakkari'de geçen yılın yüzde 94.1 altında kaldı. tahsilat, Kilis'te yüzde 24.3, Mardin'de yüzde 18.1, Gaziantep'te yüzde 15.4, Bolu'da yüzde 12.8, Sakarya'da yüzde 12,  Van'da yüzde 11.1, Karaman'da yüzde 11, Kahramanmaraş'ta yüzde 10.3 azaldı. Altı aylık dönemlere göre yüzde 52.8'le en hızlı tahsilat artışı ise toplamdaki payı düşük illerden Kastamonu'da gerçekleşti. Bu ili yüzde 23.7 ile Ağrı, yüzde 21'le Tekirdağ, yüzde 20.3'le Burdur ve Çanakkale, yüzde 20.1'le Şırnak, yüzde 19.5'le Kütahya, yüzde 18.2 ile Amasya izledi. Kalan illerin büyük bölümünde ise tahsilat artışının düşük kaldığı gözlendi.
Altı ayda yüzde 6.9 artışla 131.2 milyar lira olan toplam vergi tahsilatının 58.2 milyar lirayla yüzde 44.4'ü İstanbul'dan elde edildi. İstanbul'daki tahsilat artışı da yüzde 6.7 ile düşük kaldı. Altı aylık tahsilatta İstanbul'u 16.7 milyar la milyonla Kocaeli, 15.1 milyarla İzmir, 14.3 milyarla Ankara izledi. Geçen yılın aynı dönemine göre tahsilat Kocaeli'de yüzde 10.6, İzmir'de yüzde 17.9 artarken, Ankara'da yüzde 4.2 düştü.
Bursa, Mersin, Antalya, Hatay, Tekirdağ ve Konya ile birlikte en çok vergi toplanan on ildeki tahsilat yüzde 7 artarak 115.6 milyar lira ile toplam tahsilatın yüzde 88.1'ini oluşturdu. Diğer iller toplamında tahsilat artışı ise yüzde 5.9'la daha düşük çıktı.

Altı ayda sadece 11 ilin bütçeye katkısı pozitif
Ocak-haziran döneminde ise 11 ilin bütçeye katkısı pozitif, 70 ilinki negatif oldu. Altı ayda 62.1 milyar lirayla bütçe gelirlerinin tek başına yüzde 38.3'ünü yaratan, buna karşılık bütçe harcamalarında 7.2 milyar lirayla yüzde 4.3 pay alan İstanbul, net olarak bütçeye 54.9 milyar liralık pozitif katkı sağladı. Bütçeye net katkı tutarında İstanbul'u 15.6 milyarla Kocaeli, 12 milyarla İzmir, 7.9 milyarla Ankara, 1.6 milyarla Mersin, 1.4 milyarla Bursa izledi. Ayrıca Tekirdağ, Hatay, Antalya, Zonguldak ve Muğla'nın da bütçeye aldığı harcamadan daha fazla gelir sağladığı belirlendi. Altı ayda bu 11 ilin toplam net katkısı 95.8 milyar liraya ulaştı. Öte yandan sağladığı bütçe gelirinden daha fazla harcama alarak açık yaratan 70 ilin ise toplamda 19.9 milyar liralık bir açığa yol açtığı belirlendi. Altı ayda merkezden yapılan gelir ve ödemelerde ise 82.6 milyarlık bir açık oluştu; bunların sonucunda altı bütçe açığı 6.7 milyar lira oldu.