Ekonominin yeni ajandası yoğun mesai içeriyor

Naki BAKIR

Ekonominin üç yıllık yeni yol haritası niteliğinde hazırlanan ve 2024-2026 dönemine ait yeni Orta Vadeli Program (OVP), sürdürülebilir büyüme, fiyat istikrarı/enflasyonun kontrole alınması, iç talebin dengelenmesi, finansal istikrar gibi temel hedefler doğrultusunda uygulanacak politika ve tedbirlerin yer aldığı geniş bir ajandaya sahip bulunuyor. Yeni OVP’de “büyüme, istihdam, fiyat istikrarı, ödemeler dengesi, finansal istikrar, kamu maliyesi, afet yönetimi, yeşil dönüşüm, dijital dönüşüm, iş ve yatırım ortamı” olmak üzere 10 temel başlık altında uygulanacak toplam 297 politika ve tedbir yer aldı.

İhracat odaklı büyüme hedefi

Fiyat istikrarını ve finansal istikrarı gözeten, sürdürülebilir ve kapsayıcı bir ekonomik büyüme vizyonu ile iç ve dış talep dengesini gözeten, yüksek katma değerli ihracat odaklı büyüme politikası izlenecek. Türkiye’nin kişi başına milli gelirde orta-üst gelir grubundan üst gelir grubuna yükselmesi hedefleniyor. Bu hedefler kapsamında; sanayi envanteri güncellenerek veriye dayalı sanayi politikaları oluşturulacak, yatırım kararlarının daha sağlıklı alınması ile kaynakların etkin kullanılması sağlanacak. Teknoloji odaklı yatırımlar desteklenecek. Yeni sanayi bölgeleri ve lojistik hatları afet riskleri gözetilerek oluşturulacak, mevcut demiryolu altyapısı daha etkin kullanılarak, sanayi bölgeleri ve limanlarla (RORO dahil) bağlantıları güçlendirilecek. Lojistik merkezlerin ve iltisak hatlarının işletme ve yönetim modellerinin geliştirilmesine yönelik mevzuat hazırlıkları tamamlanacak.

Kamu alımlarında yerlilik

Kamu alımlarında yerliliği engelleyen unsurlar azaltılacak. Devlet yardımları, sade ve etkin bir yapıya kavuşturulacak. Stratejik ürün ve teknolojiler için ürün bazlı yatırım yol haritaları hazırlanacak. Stratejik öneme sahip alanlarda, özel sektör, üniversite ve kamu Ar-Ge merkezlerinin bir araya geldiği teknoloji ve ürün geliştirme süreçleri teşvik edilecek, patentli teknolojilerin sanayiye aktarılması desteklenecek. ArGe, tasarım ve yenilik kapasitesi güçlendirilecek.

KOBİ’lere destek artacak

Ana sanayi üreticileri ve büyük işletmelerin tedarik zincirlerine KOBİ’lerin eklemlenebilmeleri için eşleşmeleri kolaylaştırılacak. Ür-Ge faaliyetleri tedarikçi geliştirme süreçleri kapsamında desteklenecek. Girişim ekosisteminin ve KOBİ’lerin krediye ulaşım şartları kolaylaştırılacak, alternatif finansman kaynaklarının kullanımı geliştirilerek yaygınlaştırılacak.

Tarıma özel önem

Tarım arazilerinin korunması ve etkin kullanımı için zorlayıcı ve özendirici düzenlemeler hayata geçirilerek ekilebilir ve sulanabilir alanlar artırılacak. Stratejik tarım ürünlerinde hedef yeterlilik oranları belirlenecek ve üretim planlaması yapılacak. Yaş meyve sebze ürünlerinde arz sürekliliği için jeotermal enerji kaynaklarının bulunduğu uygun alanlarda Sera Organize Tarım Bölgesi (OTB) kurulmasına yönelik yatırımlar hızlandırılacak, sera yatırımları desteklenecek. Büyük kentlerin çeperlerinde kent tarımı yapılması ve genç nüfusun istihdamı sağlanacak. İnşaat sektörü, afet etkilerinin azaltılması ve sosyal konut ihtiyacının karşılanmasını teminen ülke genelinde dar ve orta gelirlilere yönelik konut, işyeri ve arsa projelerini hayata geçirecek şekilde yönlendirilecek.

İstihdam artırılacak

 Program döneminde istihdamın yıllık ortalama 909 bin kişi artması ve işgücüne katılım oranlarındaki öngörülen artışa rağmen işsizlik oranının kademeli olarak gerilemesi ve 2026’da yüzde 9,3’e inmesi hedefleniyor. Bu kapsamda; nitelikli ara eleman ihtiyacı için pilot illerde sanayi ile iş birliği içerisinde mesleki eğitim programları hayata geçirilecek. Mesleki ve teknik lise mezunlarının istihdama erken dönemde katılmaları sağlanacak. Stratejik alanlarda nitelikli işgücü yetiştirmeye yönelik kamu-üniversite-özel sektör iş birliği programları uygulamaya konulacak.

Fiyat istikrarı için “sıkı para” politikası

 Enflasyona etki eden tüm unsurlarla mücadele edilerek, miktarsal sıkılaşmayı da içeren sıkı para politikası ve seçici kredi uygulamalarının desteğiyle iç talepte dengelenme sağlanırken, üretim, rekabet ve verimlilik artışlarıyla 2024’te dezenflasyon sürecinin başlaması hedefleniyor. Hedef, TÜFE’de yıllık artış hızının 2026 yılı sonunda yüzde 8,5 ile tek haneye düşürmek.

Ekonomik dengeleri bozucu ve enflasyonu besleyen tüketim artışlarını önleyecek tedbirler alınacak. Yönetilen/yönlendirilen fiyatlar geçmiş enflasyona endeksleme davranışının azaltılmasına yardımcı olacak şekilde belirlenecek. Temel değer saklama aracının TL cinsinden varlıklar olması ve hane halkı, firma ve bankacılık kesimlerinin varlık ve yükümlülüklerinde TL kalemlerin ağırlıklarının artırılması desteklenecek.

Cari açıkla mücadele

 OVP döneminde, cari işlemler dengesinde kademeli ve kalıcı iyileşme ve açığın finansman kalitesinde de iyileşme hedefleniyor. Gümrük Birliği’nin güncellenmesine yönelik Avrupa Birliği (AB) kurumları ve üye ülkeler nezdinde çalışmalar yürütülecek. Dijital ve yeşil dönüşüm kapsamında, ithalata bağımlılığı azaltmaya yönelik “ulusal kritik hammaddeler stratejisi” hazırlanacak. Stratejik öneme sahip sektörlere yönelik yatırımlar desteklenecek.

Mevcut ve yeni kurulacak serbest bölgeler ile OSB’lerde yenilenebilir enerji kullanımının yaygınlaştırılması ve yüksek teknoloji alanlarında doğrudan yabancı yatırımların bölgeye çekilmesini sağlayacak düzenlemeler hayata geçirilecek. İhracatta yurtiçi katma değerin ve çıktı ürünün teknolojik seviyesini artırmak üzere Dahilde İşleme Rejiminin öncelikli hedef ürün ve sektör kapsamına ilişkin düzenleme yapılacak. Yatırım Taahhütlü Avans Kredisi (YTAK) programı gözden geçirilerek, üretken sektörlerde ihracatı destekleyici ve yüksek katma değerli ürün gruplarına yönelik daha etkin uygulanacak.

Türk Eximbank’ın iş modeli ve kurumsal altyapısı uluslararası en iyi uygulamalar dikkate alınarak geliştirilecek. Türkiye Varlık Fonu bünyesinde kurulacak teknoloji fonu ile girişim şirketleri ve stratejik teknolojik yatırımlar desteklenecek.

Enerjide dışa bağımlılık azaltılacak

Enerjide dışa bağımlılığı azaltmak amacıyla petrol ve doğalgaz arama ve üretim faaliyetleri hızlandırılarak sürdürülecek. Dijital pazarlarda ortaya çıkan aksaklıklar ve adil olmayan uygulamalarla mücadele edilecek, bu alandaki düzenlemeler AB düzenlemeleriyle uyumlu hale getirilecek. Doğalgaz depolama tesislerinin kapasiteleri artırılacak. Sakarya Gazını girdi olarak kullanarak üre üretecek bir tesis kurularak yerli doğalgazın katma değeri artırılacak.

Başta yatırım kredileriyle olmak üzere finans sektörünün, yüksek katma değerli ve ihracata katkı sunan sektörleri desteklemesi ve tasarruflara aracılık faaliyetini etkin bir şekilde yürütmesi için düzenlemelerde sadeleştirme yoluyla finansal istikrar desteklenecek. Tüm para politikası araçları, kaynakların daha etkin kullanılmasını sağlama ve makro-finansal istikrarı güçlendirme hedefine yönelik kullanılacak.

TL cinsi yatırım araçlarının cazibesi ve çeşitliliği artırılacak. Kredi kartı kullanımı parasal istikrarı etkilemeyecek ve tüketim talebini dengeleyecek şekilde uluslararası standartlarda yeniden düzenlenecek. Makro ihtiyati önlemlerde sadeleşme ve rezervlerin güçlendirilmesine paralel TL mevduata geçişlerin hızlanmasıyla birlikte, KKM’nin mevduatlar içindeki ağırlığı azalacak.

Yurt Dışında Yerleşik Vatandaşlar Mevduat ve Katılım Sistemi (YUVAM) hesabının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve etkinliğinin artırılması sağlanacak. Yastık altındaki altınların ekonomiye kazandırılması için geliştirilen Fiziki Altın Tasarruf Sistemi (FATSİ) uygulaması yaygınlaştırılacak. Bankacılık sektörünün sermaye yeterliliğine ilişkin Basel III Final düzenlemelerine uyum sağlanacak.

Kamu mali disiplini: “güven çıpası”

 Program döneminde, başta deprem kaynaklı harcamalar olmak üzere gerekli ihtiyaçlar süratle karşılanırken mali disiplinin ekonomide güven ve istikrarı artıran bir çıpa olarak korunması ve güçlendirilmesi için tüm adımların atılacağı ifade ediliyor.

Para, maliye ve gelirler politikaları arasındaki eşgüdümün güçlendirilmesi, güçlendirilen kamu maliyesinin, makroekonomik istikrarın sağlanması ve kalkınmada stratejik bir araç olarak kullanılması hedefleniyor. Kamu kesimi genel dengesinin 2024 yılında GSYH’nın yüzde 5,9’u oranında açık vermesi ve bu açığın Program dönemi sonunda yüzde 2,6’ye düşürülmesi hedefi yer alıyor.

GSYH’ya oranla, 2024 yılında yüzde 35,2 olarak gerçekleşmesi beklenen AB tanımlı genel yönetim borç stokunun Program dönemi sonunda yüzde 33,2’ye düşürülmesi amaçlanıyor. Program döneminde, kamu harcamalarında tasarrufu sağlayacak yapısal değişiklikler hayata geçirilecek, deprem ve afet riski harcamaları hariç kamu açığı düşürülecek ve bütçe disiplini sağlanacak. Verimsiz harcama alanları tasfiye edilecek ve yeni harcama alanları sınırlandırılacak. Hazine nakit rezervinin güçlendirilmesi ve daha etkin kullanımı için Tek Hazine Kurumlar Hesabının kapsamı daha da genişletilecek.

Program dönemi sonunda yüzde 33,2’ye düşürülmesi amaçlanıyor. Program döneminde, kamu harcamalarında tasarrufu sağlayacak yapısal değişiklikler hayata geçirilecek, deprem ve afet riski harcamaları hariç kamu açığı düşürülecek ve bütçe disiplini sağlanacak. Verimsiz harcama alanları tasfiye edilecek ve yeni harcama alanları sınırlandırılacak. Hazine nakit rezervinin güçlendirilmesi ve daha etkin kullanımı için Tek Hazine Kurumlar Hesabının kapsamı daha da genişletilecek.

Sosyal güvenlik sistemi

 Sosyal güvenlik sisteminde kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen düzenlemeler hayata geçirilerek sistemin mali sürdürülebilirliği güçlendirilecek. KÖİ projeleri, makroekonomik politikalar, kamu yükümlülükleri ve bütçe dengeleri dikkate alınarak ve dengeli bir risk paylaşımı ile maliyet etkinliği gözetilerek planlanacak ve yürütülecek.

Afet yönetimi

Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerin yaraları ivedilikle sarılarak, bölgede ekonomik ve sosyal hayatın yeniden canlandırılmasına yönelik iyileştirme faaliyetleri de OVP’de yer aldı. Hak sahibi vatandaşların kalıcı konutlara ve işyerlerine kavuşabilmelerini sağlamak için yerinde dönüşüm uygulamaları yürütülecek. Sosyo-ekonomik hayatı normale döndürecek projelere öncelik verilecek. Afet konutu üretiminde hak sahipliği süreçleri iyileştirilecek, maliyet etkin afet konut üretimi sağlanacak ve geri ödeme sistemleri gözden geçirilecek.

Yeşil dönüşüm

 İklim değişikliğinin çevresel, yıkıcı etkileri, sürdürülebilirlik odaklı politikalara ihtiyacı ortaya çıkardı. İklim değişikliğiyle ilgili uygulamaların bütüncül bir biçimde ele alındığı temel mevzuat hazırlığı tamamlanacak. Ulusal Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) hukuki altyapısı tamamlanarak AB Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasına (SKDM) uyumlu bir yapıda geliştirilecek.

Teknoloji kullanımı yaygınlaşacak

Yapay zekâ, otonom sistemler, bulut bilişim ve büyük veri analitiği gibi dijital teknolojilerin yanı sıra yeşil teknolojilerin kullanımı yaygınlaştırılacak. Turcorn adayı ve küresel ölçekte rekabet potansiyeli yüksek teknoloji girişimlerine destek verilecek. Stratejik alanlarda özel sektör, üniversiteler ve kamudan tüm paydaşların güçlerini birleştireceği TOGG ve TURKOVAC modeli benzeri ulusal girişimler oluşturulacak. İlaç ve tıbbi cihaz sektöründe üretim, Ar-Ge ve ihracat altyapısı desteklenecek.

Dar gelirlinin konuta erişimi artacak

Kira ve konut fiyatlarındaki gelişmeleri de göz önünde bulundurarak, pandemide daralan konut arzı artırılacak, depremin oluşturduğu konut stokundaki kayıpların telafisine yönelik yeni sosyal konut projeleri geliştirilecek ve dar gelirli vatandaşların konuta erişim imkânı artırılacak. Kamunun uygun koşullarda sağladığı konut kredileri ilk kez konut edinimini destekleyecek, dar ve orta gelirli vatandaşlar için belirli standartlarda ve uygun fiyat aralığında olacak şekilde yeni başlayan projelere tesis edilecek.

Kamuya taşıt alımında yerli önceliği

Kamu taşıt ihtiyaçları öncelikle geçici tahsisle ya da ihtiyaç fazlası taşıtların devriyle karşılanacak, yeni taşıt edinimlerinde yerli üretim ile çevreci araçlara öncelik verilecek. Sürdürülebilir gelir kaynaklarının artırılması için vergi tabanının genişletilmesine yönelik çalışmalar sürdürülecek. Vergi politikalarında yatırımı, istihdamı, üretimi, ihracatı ve rekabet ortamını destekleyen gelir politikalarının önceliklendirilmesine devam edilecek.

İş ve yatırım ortamı iyileştirilecek

İş ve yatırım ortamında; bürokratik ve hukuki öngörülebilirlik güçlendirilerek ekonominin daha rekabetçi bir yapıya kavuşturulması, istihdamın, ihracatın ve üretimin artırılması amaçlanıyor. Şirket kurma ve tasfiye süreçlerinin iyileştirilmesi, bürokrasinin azaltılması, işlemlerin hızlandırılması ve işlem maliyetlerinin düşürülmesi ile hukuki ve mali süreçlerin iyileştirilmesine yönelik düzenlemeler için politika ve tedbirler uygulanacak.

Dijital dönüşüm hızlanacak

Dijital teknolojilerin etkin kullanımıyla üretici ve tüketici arasındaki etkileşimin geliştirilmesi, sanayi ve hizmetlerdeki dijital dönüşümün sağlanması ve desteklenmesi OVP hedefleri arasında. Dijital dönüşüm için elektronik haberleşme altyapılarının güçlendirilmesi, yeni nesil ağ altyapılarının yaygınlaştırılması, ArGe ve insan kaynağının geliştirilmesi, dijital dönüşüme yönelik teknolojilerde yetkinliğin artırılması öncelenecek.