"Haber olmaması iyi haberdir"

Ayşe Nazmiye UÇA

Televizyonunuzu açtığınızda ya da sosyal medyaya baktığınızda ilk gördüğünüz nedir?
Herhangi bir haber kaynağına baktığınızda ilk gördüğünüz "Isparta’da bu sene gül rekoltesi çok iyi" ya da "Havalar bugünlerde şerbet gibi" değil...

Haberler genel olarak kötü niteliklidir. Bu konuda herhangi bir araştırma var mı diye baktığımda Amerika’da 1986 yılından beri yapılan bir araştırma ile karşılaştım. Bu yıldan itibaren yapılan 165 ayrı araştırmada kötü haberlerin hep birinci sırayı aldığı görülmüş. (*) İlgi çeken haber sıralaması şöyle:
Savaş, terör
Kötü hava ve afetler
Ekonomi
Suç, sağlık, politika
ile devam ediyor...

Araştırma bizde olsaydı, sıralama biraz daha politika ağırlıklı olsa da kötü haberlerin birinci haber olma durumu ne yazık ki değişmezdi. Bir olayın haber olması için olumsuzluk, gündelik yaşamımızı ya da gelecekteki yaşam biçimimizi tehdit etmesi gerekiyor. Kötü haberlerin etki alanı daha büyükken, bir olayın haber niteliği taşıması için kötü olması önemli bir etken. Hâl böyle iken iyi haber okuma ya da duyma şansınız oldukça düşük bir seviyeye iniyor.
Sosyal medyayı açtığımızda kalbimiz sıkışarak kötü haberleri bir bir okumaya başlıyoruz. Kötü haber okuma alışkanlığı da aynen zararlı madde bağımlığı gibi! Belli bir doza alıştıktan sonra daha yüksek bir doz istenmeye başlanıyor.

Haberlerin kötü olması için bir grubu desteklememiz gerekmiyor. Her politik grup kendi olumsuz haberlerini yaratmakta ustalaşıyor bir şekilde. İyi haber yerine kötü haberin ilgi çekmesi; insanların daha düşük bir asgari müşterekte ve ilgi noktalarının daha düşük bir seviyede birleşmesi, bu seviyenin de yaşamımızı tehdit eden ortak korku olması durumundan kaynaklı sanırım. Bu durumun farkına varmak ve kendimizi bu durumdan mümkün olduğunca korumak zorundayız. Durumun farkına varmak için en kısa deney, sosyal medyada bir süre gezinmeden önceki ve sonraki ruh durumunuzu ölçmektir.

Sosyal medyada gezinmeden önce ruh durumunuz nasıldı?
Sosyal medyada gezindikten sonra ruh durumuz nasıl?
Büyük bir olasılıkla daha az mutlusunuz değil mi?
Şimdi bu olumsuz durumu daha da kötüleştiren başka bir durum var, geçtiğimiz günlerde uluslarası medyada oldukça fazla kötü haber olarak yer bulan bir durum:

Yalan haberler...

Özellikle Facebook’ta gözlenen yalan haber olayı, bu kuruluşu oldukça yıprattı ve çeşitli karşı önlemler almaya itti.

Tamamen uydurma ve yalan haber yapan siteler bile söz konusu. Bir haber ne kadar inanılmaz olursa inanılma oranı ve tabii ki tıklama oranı bir o kadar yükseliyor. Facebook’un özellikle sponsorlu paylaşımlarında inanılmaz derecede negatif içeriğe sahip haberler var. Ve ne yazık ki sosyal medyada bir kez paylaşılan bir haber doğru olarak nitelendiriliyor. Stanford Graduate School of Education öğrencileri arasınıfı bir yıl süren bir araştırma yapıyor, 12 eyaletten 7 bin 800 öğrenciden internetten bulunan makale ve tweet’leri değerlendirmeleri isteniyor. İnternet ile doğmuş olan öğrenciler yalan ve gerçek haberleri ayırma yetisinden yoksunlar. İnternette gördükleri her haberin gerçek olduğunu düşünüyorlar. Uydurma Fox TV haberlerini, gerçek Fox TV haberlerinden ayıramıyorlar. Hatta yüzde 80’i çakma TV sitesini daha inandırıcı buluyor. (**)
Global dünyada tamamen uydurma hikâyeleştirilmiş haberler varken, bizde hazırda olmuş kötü olaylar ısıtılarak yüzlerce kez paylaşılıyor. Ülkemizde en yaygın olanı tecavüz haberlerinin ısıtılarak belki yüzlerce kez yeni bir haber gibi tekrarlanması söz konusu. Mağdura üzülürken, bir süre sonra mağdur olan biz bu haberleri okuyanlar olduğumuzu farketmeden yavaş yavaş ruhsal olarak aşağıya çekiliyoruz.

Bu bir o kadar inanılmaz haberleri üreten mekanizma çok basit.
Haber ne kadar çarpıcı, o kadar etkili.
Haber ne kadar kötü, o kadar etkili.
Haber ne kadar skandal ve inanılmaz, o kadar etkili.

Ardından bir çoğumuzun düşünmeksizin tıkladığı bir alan, karşımıza çıkan reklamlar ve hiç istemediğimiz halde bize pazarlanan ürün ya da hizmetler.
Yavaş yavaş zihnimizi olumsuz haberler yumağına dönüştüren, bir sürede kişiliğimizi ya vurdumduymazlığa ya da korkuya dönüştürecek olan bu döngüden nasıl kurtulabiliriz? Yukarıdaki kutuda birkaç önerim var...

Dipnotlar 
(*) www.psychologytoday.com/experts/raywilliams
(**) https://ed.stanford.edu/news/stanfordresearchers-find-students-have-troublejudging- credibility-information-online.

Sosyal medya kullanım zamanımızı "denetleyin"

- Sosyal medya ve istemediğimiz haber kaynaklarına bir sınır koymak...

Günde seçilmiş belli bir zamanı, bu işe bilinçli bir şekilde ayırmak. Bu ise maalesef her zaman mümkün olamayabiliyor. Diyelim ki sosyal medyaya girmemeye karar verdiniz. Bir uyarı sesi ya da ışığı gördüğünüzde konunun önemli olduğunu düşünerek farkına varmaksızın elinizi telefonunuza götürüyorsunuz. Bu nedenle telefonunuzu uyarılara kapatmak, sadece çok önemli kişiler için farklı bir haberleşme yöntemi bulmak.

- Sosyal medyayı tamamen kapatmak...

Bu birçoğumuz için çok mümkün değil. Çünkü artık sosyal medya tek bir amaca hizmet etmiyor. Pek çok farklı bileşenin bir araya gelip tek bir kişiye farklı kanallardan hizmet sunduğu bir derleme konumunu aldı. Bir düşünün: En yakın birkaç arkadaşınız ve aile üyeleriniz hariç, kaç kişinin doğum gününü ezbere biliyorsunuz? Ne de olsa, Facebook sizin yerinize bunu hatırlıyor değil mi? Sadece kişisel örneklemeler de değil; toplumsal takip mekanizmamızı geliştiren ve neredeyse tam odağına konuşlanan Twitter gibi platformlar artık haber sitelerinin yerini almış durumda. Üstelik pek çoğumuzun işleri, artık neredeyse tamamen online mecralarda yürütülen süreçlerle ilerliyor!

- Sosyal medya veya farklı haber kaynaklarına kendi filtrenizi koymak...

Yöntem şöyle:
- Bu haberi kim üretmiş? Haberin kaynağı açıkça görülüyor mu?
- Bu haberi üreten kaynağın amacı nedir? Reklam ve gelir amaçlı, satmaya çalışılan şey nedir?
- Haberin bu şekilde olmasından çıkar sağlayan kimdir? Kimin çıkarını gözetiyor? İnternette, TV’de ve yazılı basında gördüğünüz haberlere inanmadan, şaşırmadan ve üzülmeden önce bu gözle bir filtre koymaya başladığınızda artık haberler sizin için faklı anlamlar kazanabilir. Facebook kendi geleceğini ve inanırlığını korumak adına, yalan haberlerle mücadele yöntemleri geliştirmeye başladı. Google ise farklı algoritma yöntemleri yaratabilir. Ama yine de skandal ve negatif unsurlarla dolu bir haberi, "paylaş"a basmadan önce daha titiz bir araştırma yapabiliriz. ‘Hiç iyi bir haber yok mu?’ diye düşünüp kendi sorumluğumuzun farkına vararak, güzel olan, umut verici, motive edici olan haberleri paylaşmamız gerekiyor. Hayat bu kadar kötü olamaz, Isparta’da gül mevsimi başladı ve muhtelemelen güller çok güzel kokuyor, ama bunu bize kimse söylemiyor.