Kalkınma ajansları bütçe mağduru oldu

Talip AKTAŞ

Bölgesel gelişmeyi hızlandırmak için kurulan kalkınma ajansları, bütçelerinin yarıdan fazlasını alamıyor, fonksiyonlarını yerine getirmekte zorlanıyorlar. Ajanslar için “tahsis edilmesi gereken tutarın yaklaşık yüzde 65’i kesintiye uğruyor” tespitini yapan Sayıştay belirlemelerine göre bu kurumlar mesailerinin önemli kısmını ödenek tahsiline ayırıyor. Tespitlere göre 2016’da bütçeden ajanslara 1 milyar 357 milyon lira aktarılması gerekirken, 496 milyon aktarıldı. 2017’de tahsis oranı yüzde 33.9’da kaldı. Yerel yönetimler de paylarının yarıdan fazlasını ödemedi.

Kalkınma ajanslarına, özellikle hükümet ve yerel yönetimlerin yasal olarak tahsis etmeleri gereken bütçeyi aktarmamaları konusu, 2016 yılı Sayıştay raporunda dile getirildi. Raporda, “Kalkınma ajanslarının bütçelerindeki gerçekleşme oranlarının aşırı düşük olduğu” da vurgulandı ve bu durumun, merkezi bütçeden ve yerel yönetimlerden ajanslara aktarılacak payların yıl içerisinde tamamının gönderilmemesi nedeniyle ajans bütçelerinde öngörülen harcamaların yapılamamasından kaynaklandığı belirtildi.

Raporda, “Gelir bütçesinden kaynaklanan bu öngörülemezlik nedeniyle ajansların bütçe gelir-gider dengesini sağlamak açısından gider bütçesinin değişik kalemlerine gerçekleşmeyeceğini bildiği/tahmin ettiği halde tahmini gider rakamları yazmak zorunda kaldıkları, yıl sonunda ise tahmin edilen gelirin çok altında bir gelir ve gider rakamıyla karşılaştıkları tespit edilmiştir” denildi. Bütçelerin, kamuoyu ve karar vericileri doğru bilgilendirmesi amacıyla gerçekçi hazırlanmasını sağlamak için, gerek merkezi bütçe paylarının zamanında ve tam olarak ajanslara gönderilmesi gerekse mahalli idarelerin ödeyecekleri pay hesabında bildirim ve tahsilat sorunlarının çözüme kavuşturulması gerektiği düşünülmektedir” görüşüne yer verildi.

Merkezi bütçe katkısında yüzde 65 kesinti

Yasa gereği bir önceki yıl gerçekleşen genel bütçe vergi gelirleri tahsilatından yüzde 0,5 beş oranındaki tutarın kalkınma ajanslarına transfer edilmesi gerektiğini vurgulanan Sayıştay raporunda, “ajanslara bütçe kanunlarıyla tahsis edilen ödenek, mevzuat gereğince merkezi yönetim bütçesinden tahsis edilmesi gereken transfer ödeneğinin yaklaşık yüzde 35’idir. Bir başka ifadeyle tahsis Kalkınma ajansları bütçe mağduru edilmesi gereken tutarın yaklaşık yüzde 65’i kesintiye uğramaktadır” tespitine yer verildi. Buna göre 2016 yılında merkezi bütçeden ajansların harcama bütçesine 1 milyar 357 milyon lira aktarılması gerekirken, sadece 496 milyon lira aktarıldı. 2017 yılı için ise tahsis orası daha da aşağı çekildi ve yüzde 33,9’da kaldı.

Yerel yönetimler katkı payını ödemiyor

Kalkınma ajanslarının gider bütçesinin; merkezi yönetimin yanı sıra, belediyelerin bütçe gelirleri üzerinden yüzde 0,5, özel idareleri ile sanayi ve ticaret odalarının bütçe gelirleri üzerinden yüzde 1’erlik transferlerden oluştuğu hatırlatılan Sayıştay raporunda, özellikle yerel yönetimlerin paylarının yarıdan fazlasının ödenmediği, bazı ajanslarda tahsilat oranının yüzde 6-7’lerde kaldığına dikkat çekildi.

Belediyelerin 2016 yılında kalkınma ajanlarının bütçesine 443,6 milyon lira transfer etmesi gerekirken, ödenen tutar 190 milyon lirada kaldı. Diğer bir ifadeyle, ajansların belediyelerden tahsilat oranı yüzde 43’te kaldı. Diğer yandan, ajans bütçelerine yapılacak transfer bir yana, katkı tutarının bildirilmesinde dahi sorunlar yaşandığı belirtilen raporda, belediyelerde bu oranın yüzde 50’lere çıktığı da belirtildi.

Ajanslar, tahsilatla uğraşıyor

Emredici hükme rağmen tahsilatlarda sorun yaşanmasında, tarafların temsilcilerinin, karar organı olan ajans yönetim kurullarında görev almalarının da payı bulunduğu belirtilen raporda, “Kanunun emredici hükmüne rağmen pay aktarım mekanizmasının sağlıklı işlemediği ortaya çıkmaktadır” denildi.

Sayıştay raporunda, “Sonuç olarak, tahsil edilemeyen gelir kalemleri açısından sürekli bir şekilde takip süreçleri işletilmekte ve kurum (kalkınma ajansları) iş gücünün önemli bir kısmının bu konuya ayrılma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan gelir kalemlerinin zamanında tahsil edilememesi ajansların hizmetlerinde aksama riskini gündeme getirmekte ayrıca, faiz ödenmesi sebebiyle kaynak aktarımında bulunması gereken kurumlar açısından da ilave maliyet ortaya çıkmaktadır" ifadelerine yer verildi.

Ödenek payı amaç dışı kullanılıyor

Sayıştay raporunda, kalkınma ajanslarına kullandırılmak üzere genel bütçeden ayrılan payın Kalkınma Bakanlığı’na bütçesine konulduğu, ancak bu rakamın da tamamının ajanslara tahsis edilmediği belirtildi.

Ajanslara aktarılmak üzere “kalkınma ajansları bütçesine konulan ödeneklerin, kanunun öngördüğü bütçeleme ilkelerine aykırı şekilde bu amaç dışında diğer faaliyetlerde kullanıldığı” da ifade edilen raporda, “Bu durum, ajansların ihtiyaçları doğrultusundaki ödenek taleplerini bir kısmının karşılanamamasına sebep olmakta ve dolayısıyla hizmet sunmada gecikmelerin yaşanması riskin gündeme getirmektedir” değerlendirmesine yer verildi.

Yüzde 28 bütçeyle çalışan ajans var

Merkezi yönetim bütçesinden yapılan kesintinin yanı sıra, belediyelerin kalkınma ajanslarına aktarmaları gereken parayı aktarmamaları nedeniyle kalkına ajansları, öngördükleri bütçe harcamalarının yarısına yakınını bile gerçekleştiremiyorlar.

Sayıştay raporuna göre kalkınma ajansları 2016 yılında öngördükleri bütçe giderlerinin ortalama yüzde 46’sını gerçekleştirebilirken, bu rakam Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı’nda yüzde 28, İpekyolu ve İstanbul kalkınma ajanslarında yüzde 29 düzeyinde kaldı. En yüksek gerçekleşme oranı ise yüzde 99’la Doğu Marmara Kalkınma Ajansı’nda oluştu.