Mayalar, tacolar ve iguanalar

VOLKAN AKI

Orta Amerika’da M.Ö. 300'lerde gelişmiş yazı sistemleri kullanan, astroloji çalışmaları yapıp takvimler oluşturan, matematikle ilgilenen, tropik iklimde o dönem için gelişmiş mimari eserler olarak nitelenebilecek devasa taş tapınaklar ve görkemli piramitler inşa eden bir uygarlık yükseliyordu. Binlerce yıl boyunca Meksika'nın güney doğusundan Honduras, El Salvador, Belize ve Guatemala'ya kadar uzanan bir bölgede hüküm süren Mayalar; top oyunu, kurban törenleri, sembollerin kullanımları ve çoğunlukla hayvan figürlerinin yer aldığı maske kültürleriyle de dikkati çeken bir uygarlıktı. Peki, ne oldu da Mayalar bu görkemli tapınakları birdenbire terk edip gittiler? Çeşitli araştırmalar yapılmış olsa da, Maya efsanesinin bugün bile gizemli kalmış yanları var. Örneğin su sorunları bunlardan sadece biri, ama nüfusun bu kadar hızlı azalmasını da pek açıklamıyor aslında. Çünkü Mayalar, suyu da iyi kullanmak, biriktirmek için pek çok yöntem bulmuş; “Senato” denilen mağara içi su kaynakları yaratmışlardı. Kısaca gizem hâlâ sürüyor, etkileyici olan da bu… Bugün Mayalardan geriye görkemini koruyan dev taş yapılar, gizemli sembol ve keşifl erin yanı sıra bir de iguanalar kalmış görünüyor. Ve Meksika’da her şeyi artık önemli geleneksel yiyecek “taco”lar temsil ediyor gibi…

Dün ve bugün...

Mayaların en önemli yerleşim yerlerinden Meksika’nın güneydoğusundaki bölgeye (Yucatan, Quintana Roo, Chiapas ve Campeche’den oluşuyor. Ben ağırlıkla Yucatan’ı gezdim) ve Aztek başkenti Mexico City’ye yaptığım gezide, bugünkü Mayaların hayatlarını, içinde yer aldıkları melez Meksika toplumundaki konumlarını ve yaşam biçimlerini gözlemledim, fotoğrafl adım. Geçmişte bunca görkemli yapıta imza atan ve dönem için gelişmiş bir toplum yaşamı süren Mayaların izini sürerken, bugünkü yaşamlarına yakından tanıklık ettiğim anlarda zaman zaman hüzünlenmedim desem yalan olur. Diğer taraftan baktığınızda da görkemli bir tarih önünüzde duruyor. Bu tapınakları gezdiğinizde büyük bir enerjiyi, belki de onların ruhlarını hissetmek müthiş bir duygu…

Rota nasıl oluşuyordu?

O kadar çok ayrıntı var ki… Bunları çektiğim 3 bine yakın resmin altına farklı bir şey yazabilirim, diyerek özetleyebilirim. Tamamına hakim olmak için oraya bir gidiş planı yapmanız gerekiyor! Öncelikle okyanus aşırı bir bölgeye gittiğimizi unutmayalım. Beklemeleri de kattığınızda yolculuk 24 saati geçiyor. Ben giderken Paris, dönüşte Amsterdam aktarmalı geldim. İlk durak Tulum oldu. Kasabaya 5-10 dakika uzaklıktaki Maya eserlerini gördüm. Burası Mayaların deniz kıyısındaki tek yerleşim yerleri. Tahminlere göre hem gözetleme hem de ticaret için kullanılmış. Arkasından bölgedeki en önemli yerlerden Coba ziyareti vardı. Aslında Mayaların görkemiyle ilk orada tanıştım. İkinci durak Merida. Tipik bir Meksika şehri ve ülkenin ruhunu yaşatan güzel, küçük bir yer. Sıcaklığın 29-37 derece arasında değiştiğini unutmamak gerekiyor. Merida’da hükümet sarayı, belediye sarayı, şehir müzesi, çarşı, dükkânlar, Paseo de Montejo bulvarı, çeşitli park ve kiliseler ilginizi çekebilir... Merida bu noktadaki üssümüz oldu ve çevreye yaptığımız yolculuklarla Mayaların izini takip ettik… Gezi, dönüş yolundaki Mexico City durağı ve bölgedeki Aztek tapınakları ile son buldu. Rotanın bu bölümünün ayrıntıları, yan sütunlarda.

Farklı kültürlerin karışımı

Tapınaklarda ve yapılarda kaybolan bu gizemli uygarlığın izini sürmek heyecan veriyor. Bu yolculuk aynı zamanda renkleriyle, tatlarıyla Meksika kültürünü de yansıtıyor. Mayalar, yerliler, İspanyollar, onların birbiriyle evlenmelerinden doğan çocuklar… Âdeta sanat, arkeoloji, gastronomi, renk ve müzikleriyle bir kültür yelpazesi. Her gördüğünüz yeni ve farklı bir kültür birikimini yansıtıyor. Avrupa gibi değil, Uzakdoğu’ya benzemiyor, ABD’den farklı… Bir taşla iki kuş vurmak gibi bir şey!

Futbolun atası olabilir mi?

Geleneksel bir oyunları var: “Ball Game - Top Oyunu.” Ne elle ne ayakla ne de kafayla oynanıyor. Oyuncular, deriden yapılan ağır bir topu, kalça vuruşlarıyla “top sahası”nın iki yanındaki duvarlarda bulunan deliklerden geçirmeye çalışıyor. İyi ve kötü enerjilerin savaştığı bu oyun, Mayalar için kutsal. Kaybedenlerle ilgili farklı değerlendirmeler var, fakat genellikle kazananın kurban edildiği tahmin ediliyor.

Tema Park çok güzel

Tulum’a yaklaşık 1.5 saatlik bir mesafede yer alan Xcaret, bir kültür ve eğlence merkezi. Bir tür tema park denebilir ama doğal bir bölge üzerine kurulmuş… Bölgenin sembolleri flamingolardan yüzülebilen kanyonlara başarılı bir merkez. Akşamları burada bütün Meksika’nın İspanyol öncesi, fethedilme ve sonrasındaki Meksika Birleşik Federasyonu’na varan süreci anlatan danslı ve kostümlü bir şov izleyebilirsiniz.

Denizdeki tek Maya

Deniz kıyısındaki tek Maya kalıntıları Tulum’da… Burası bir yandan güzel deniz, bir yandan tarihi bölgesiyle ilgi çekici. Kalıntıları gördükten sonra, hemen yanındaki plaja geçebilirsiniz. Beyaz kum ve tertemiz bir deniz var. Eğer Maya rotasını izleyeceksiniz deniz kıyısındaki bu bölgenin tadını çıkarın.

Ve semboller...

Mayaların taşlar üzerine işledikleri semboller, o çağ için oldukça önemli. Pek çok gelişmeyi, yaşamlarını böyle dile getiren Mayalar, belli sembolleri her zaman tekrarlıyorlar, özellikle de “tüylü yılan”ı. “S” şekliyle astrolojik yörüngeleri sembolize ediyor. Bu bile tek başına büyük bir gizemi barındırıyor. Ne dersiniz?

Merida'da kültürel mozaik

Merida, Yucatan’ın başkenti, Maya rotasının yerleşim yerlerine de en yakın konumdaki kent. Mayalardan Meksika kültürüne uzanan çeşitliliği de sunuyor. Müzikler, danslar, pazarlar, güzel restoranları ve pek çok aktivitesiyle yaşayan bir şehir. Hediyelik eşya dükkânlarıyla alışveriş keyfi de sunuyor.

Maya mutfağı yaşıyor

Maya mutfağının izlerini Yucatan’da ve özellikle Merida’da yakalayabilirsiniz. Merida’daki La Chaya Maya bu mutfağı tanıyabileceğiniz restoranlardan, üstelik sahibi bir Türk. Burada “Relleno Negro”, “Turkey Pipian”, “Papatzul Sauce” deneyebileceğiniz lezzetler. Lima ve Chaya çorbaları çok lezzetli.

Önemli bir sembol: Chac-Mool

Sembollerden söz ederken Chac- Mool’u atlamamak gerekiyor. Chichen Itza’da bulunan ve bugün Mexico City’deki arkeoloji müzesinde yer alan bu heykelin “yağmur tanrısı”nı sembolize ettiği bilgileri yer alıyor. Kesin olarak ne ifade ettiği tam bilinmese de pek çok bölgede rastlanıyor. Kucağında bir tepsi ya da düz bir platform var. Tüylü yılan, jaguar gibi önemli sembollerden. O dönemdeki susuzluk yapıtlarda sembollerle çok sık ifade ediliyor. Kurbanlar, yapılan törenler, futbol oyunu hep bu tür enerjileri yansıtıyor. Tohum, mısır, üçgen yine önemli semboller arasında bulunuyor. Maya geleneklerini ise onlardan kalan Chilam Balam kitabından öğreniyoruz.

Meksika'nın renkleri

Meksika kasabaları renkleriyle öne çıkıyor. Meksika sarısı denen bir sarı var, biraz turuncuya çalan bir sarı… Kasabalarda faytonlarla gezmek mümkün… Onlar da sarıdan pembeye renklerle süslü… Yucatan Bölgesi’nde Uxmal ve Kabah ziyaret edilmesi gereken en önemli yerler arasında. Ören yerleri arasında Coba’yı da bunlar arasında söylemiştik. Ek Balam yine bu ören yerleri arasında. Valladolid ise Merida ile birlikte bölgede ziyaret edilmesi gereken en önemli kent. Tüm bu kasabalarda pek çok kilise Mayalardan kalan taşlarla inşa edilmiş. Pek çoğu renkleri ve stilleriyle birbirine benziyor.

Aztekler ve güneş takvimi

Mexico City yakınlarındaki Teotihuacan, Aztek uygarlığına ev sahipliği yapan önemli bölgelerden. Buradaki ay ve güneş tapınakları görkemiyle gerçekten çok etkileyici. Güneş tapınağının yüksekliği 70 metreyi buluyor ve merdivenlerle en tepeye kadar çıkılabiliyor. Tüm Mexico City’de bu uygarlıkların yapıtlarının İspanyollar tarafından yıkılması ve taşlarından kiliseler, saraylar yapılması insanı hüzünlendiriyor. Bu kentteki arkeoloji müzesi çok önemli parçaları içinde barındırıyor. Mutlaka görülmeli. Fotoğraftaki "güneş takvimi" ise bozulmadan saklanmış en önemli arkeolojik parçalardan biri.