Rusya ve Türkiye ortak gaz ticaret şirketi kurmalı

İmam GÜNEŞ

Rusya’dan Türkiye’ye ve Avrupa ülkelerine doğalgaz taşıyacak TürkAkım Açık Deniz Boru Hattı Projesi’nin bölgesel enerji denklemi üzerindeki olası etkileri, İstanbul’da Türk ve Rus uzmanların katılımıyla masaya yatırıldı.

DÜNYA’nın ev sahipliğinde düzenlenen ve DÜNYA Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hakan Güldağ’ın moderatörlüğünde düzenlenen Enerji Uzmanları Toplantısı’na Rusya Ulusal Enerji Güvenliği Vakfı Başkan Yardımcısı Dr. Aleksei Grivach, İstanbul Aydın Üniversitesi Enerji Politikaları ve Piyasaları Uygulama ve Araştırma Merkezi-EPPAM Başkanı Dr. Filiz Katman, Rusya’dan EastWest Enstitüsü Kıdemli Araştırma Görevlisi Dr. Danila Bochkarev, SKOLKOVO Moskova İşletme Okulu Doğalgaz ve Arktik Enerji Merkezi Başkanı Dr. Roman Samsonov, Akdeniz Ülkeleri Enerji Şirketleri Birliği Petrol ve Gaz Direktörü Dr. Sohbet Karbuz, Rusya Ulusal Araştırma Üniversitesi Enerji Politikaları Araştırma Merkezi ve Ekonomi Yüksek Okulu Başkanı Dr. Vitaliy Yermakov, Kadir Has Üniversitesi Enerji ve Sürdürülebilir Kalkınma Uygulama ve Araştırma Merkezi Başkanı Dr. Volkan Ediger ve Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü (EPPEN) Direktörü Dr. Volkan Özdemir katıldı.

Türkiye’ye Avrupa'nın güneyinde kilit rol

Avrupa’nın doğalgaz tüketimi artarken yerli üretimi azaldığından, çevresel bakımdan sürdürülebilir bir enerji bileşimi sağlamak için ithal doğalgaza duyduğu ihtiyacın artacağına değinen konuşmacılar, şu ifadelere yer verdiler:

"Avrupa ülkelerinin kendi kaynaklarından üretebildiği doğalgaz arzı azalıyor. Halen 230 milyar metreküp düzeyindeki talep ise 2035 yılında 340 milyar metreküpe çıkacak. TürkAkım; Avrupa’daki ve Türkiye’deki artan doğalgaz talebinin karşılanmasına yardımcı olacak. Halen kullanılan eski transit sistemine alternatif oluşturarak, güvenilir doğalgaz temin edecek. TürkAkım Açık Deniz Boru Hattı, Karadeniz’i boydan boya kat ederek Türkiye kıyısına Trakya’daki Kıyıköy beldesi yakınında çıkıyor. Bu sayede TürkAkım, İstanbul, Bursa, Kocaeli, İzmir gibi Türkiye’nin batısındaki yüksek nüfuslu sanayi kentlerine doğalgaz sağlayacak. 2003 yılında işletime giren Mavi Akım, bugüne dek Rusya’dan Türkiye’ye 150 milyar metreküp doğalgaz aktardı. Türkiye’ye doğalgaz getiren diğer kaynaklardan aktarımda sorun yaşanması halinde Mavi Akım’dan ilave doğalgaz aktarılarak tedarik güvenliği sağlanıyor."

Proje enerji güvenliğine katkı sağlayacak

TürkAkım’ın sadece enerji değil, siyasi ilişkileri de iyileştirmeye hizmet ettiği dile getirilirken, şu görüşler paylaşıldı:

“İlk defa Türk ve Rus uzmanlar karşılıklı oturup bu konuyu tartışırken Putin de Ankara’da bulunuyor. TürkAkım transit risklerinden tamamen muaf olacak. Jeopolitik gelişmelerin ürünü olarak Türkiye’nin enerji güvenliğine katkı sağlayacak. TürkAkım projesi Rusya’ya bağımlılığı arttırmayacak, alternatif hat sunacak. Türkiye, bu projede koridor oluyor. Rusya tedarikçi, Türkiye transit. Burada yeni ufuk açacak gelişme, Türkiye'nin Rusya’nın üçüncü ülkülere yapacağı satışta etkin rol oynaması olabilir. Ukrayna, Rusya için tüketicilere tedarik ayağında risklere dönüşebilir. Risk sadece siyasi değil parasaldır da. Türkiye-Rusya işbirliği, maksimum seviyesine ulaştı. Devam eden alt yapı projeleri içinden TürkAkımı yeni kazançlar sağlayacak.”

Siyasi sorunlara mühendislik çözümü

İleride Rus gazı ile Azerbaycan gazı rekabetinin ortaya çıkacağına değinilen toplantıda şu görüşler ortaya konuldu:

“Çünkü Azerbaycan da gazını Avrupa’ya taşımaya çalışıyor. Standart bir boru hattının 33 yıllık ömrü var. Ukrayna'daki hatlar bunu aşmış durumda, ekonomik ömürlerini tamamladılar. TürkAkım ise yeni hizmete girecek ve yaklaşık 40 yıl hizmet edecek. Denizin altından geçen boru hatları Rusya’nın bir tepkisi ve teknolojik olarak çözüm getirdi. Rus mühendislerin dünyada sağladığı yenilikçilik, siyasi boyuta taşınan sorunun teknolojik olarak çözülmesini beraberinde getiriyor. Siyasi bir sorunun nasıl mühendislik ve teknik olarak çözüleceğini gösteriyor. Bu projede bir jeopolitik oyun oynandığı kesin. Her 10 yılda bir bu sektörde bu mücadeleni sıkıştığını sonra gevşediğini görüyoruz.”

ABD-Rusya gaz savaşının merkezi

Doğalgazın düşük karbon emisyonuyla, fosil yakıtlardan yenilenebilir ve alternatif kaynaklara yöneliş sürecinde bir köprü kaynak olduğunu ifade eden uzmanlar şu görüşleri dile getirdi:

“Bir yandan ABD var, çağımızın hegemonik gücü. Diğer tarafta da milli sporu satranç olan doğal gazda dünya imparatoru olan Rusya var. Gaz konusunda sonuna kadar mücadele edecek. ABD'nin İran’ın rezervlerinin sahaya girmesini önleme çabaları Rusya’ya yaramıştı. ABD daha sonra konvansiyonel olmayan gazları (kaya gazı) geliştirdi, konvansiyonel gazın sahibi Rusya’nın önüne geçti. Bu doğalgaz savaşının ana merkezi ise TürkAkım projesi. ABD'nin Rusya mücadelesi devam ediyor. TürkAkım'ın geleceğini de bu mücadele belirleyecek."

“Enerji HUB’ı Türkiye” hedefi için önemli

Doğalgazda taşımacılık ile ticaretin birbirinden çok farklı meseleler olduğuna da vurgu yapılan toplantıda uzmanlar şu görüşleri dile getirdi:

“Türkiye’den ne kadar çok hat geçerse o derece HUB olmaya yaklaşacak gibi bir algı var. HUB alıcı ile satıcının buluştuğu yer. Avrupa’da 52 tane HUB var ama sadece ikisi etkin çalışıyor. Türkiye ise şu haliyle sadece bir koridor ve taşıyıcı. Botaş, TürkAkım'da taşımacılık yapıyor. Türkiye'nin gaz fiyatlandırmasında petrol ürünlerine endeksli 3-6 aylık kontratları yeniden yapmaması gerekiyor. Fiyatlandırma spot piyasa üzerinden yapılmalı."

TürkAkım’ı hedefleyen ABD yaptırımları

TürkAkım’ın sadece Türkiye-Rusya ve Avrupa’yı ilgilendirmediğini ifade eden konuşmacılar, ABD’nin de bu projeyle yakından ilgilendiğine dikkat çekti. Uzmanlara göre Ağustos ayındaki Rusya’ya yönelik yaptırımlar, TürkAkım’ın özellikle Avrupa’ya gaz taşınması için inşa edilen ikinci hattını hedef alıyor. Bu çerçevede, Türkiye’nin Rusya karşıtı yeni yaptırımlara katılmamasını da doğru bir karar olarak nitelendiren uzmanlar “Yeni yaptırımlar TürkAkım'ı kapsayabilir ama bağlayıcılığı yoktur” ifadesini kullandı.

Boru gazı yoksa fiyatı LNG üreticileri belirler

Mevcut üretim, iletim ve satış mekanizmalarıyla doğalgazın ticarileşmesinin pratikte pek mümkün olamayacağına vurgu yapan uzmanlar “Gaz siyasidir. Bu temelde bir ilişki kurulabilir” görüşünü dile getirdi.

Türkiye ve Rusya’nın, TürkAkım üzerinden yaşlı kıtaya gaz aktarıp etkili olabilmek için Avrupa Birliği’nin üçüncü enerji paketi kapsamında devreye soktuğu şartların nasıl aşılabileceği, ortak ticari bir şirketin nasıl kurulabileceği konusuna kafa yormaları gerektiğinin altı çizildi ve şu ifadelere yer verildi:

“Rusya’nın Ukrayna ile transit anlaşması 2019 yılında sona eriyor, anlaşma yenilenmeyecek gibi duruyor. Ama bu gaz TürkAkım üzerinden alınabilir. TürkAkım kullanılmasa ne olacak? Fiyatlar artacak. LNG üreticileri fiyatı artıracak. Böylece kömüre dönüş başlayacak. Türkiye birkaç yıl içinde HUB olamayacak. Ama TürkAkım'ın ikinci hattı Avrupa'ya giderse o zaman bu gerçekleşebilir. Tabii uzun yıllar bunu çalışmazsak olmaz.”

İtalya herkesten önce HUB olabilir

Bulgaristan ve Yunanistan'ın da HUB olmak istediğine işaret eden uzmanlar, “Ama üç milyar metreküp ile HUB olunmaz. İran, Irak, Türkmen ve Mısır gazından söz ediyoruz ama nerede Mısır gazı? İhraç etmeye başladılar ama miktarlar çok az. İtalya tüm bunların hepsinden önce HUB olur. Doğru çalışan iki HUB var diye diğerlerini bırakmak da yanlış olur. HUB olmak için en az 10 yıl gerekir” ifadeleri kullanıldı.

AB, Ukrayna faturasının artmasını istemiyor

Avrupa için TürkAkım'ın birinci hattının önemi olmadığı görüşüne de yer verilen konuşmalarda şu sözler sarf edildi:

“Ama ikinci hattın büyük önemi var. Kuzey Akım 2 de önemli. Avrupa şu anda birbiriyle kavga halinde. Önce Kuzey Akım'a karşı çıktılar, şimdi pakete uygun deniyor. Gazı alıp satan şirketlerdir, hükümetler işin içine girdiğinde bir kavga oluşuyor. Kuzey Akım 2 ve TürkAkım 2 olursa bu Avrupa için tehdittir. Avrupa ülkeleri Ukrayna'dan geçen transit gazın azalmasını istemiyor. Ukrayna bu işten yılda 3 milyar dolar kazanıyor ve bunu zaten AB finanse ediyor Ukrayna’yı, daha nereye kadar finanse edecek?”

Rusya gazı silah olarak kullanıyor mu?

TürkAkım ile ilgili Rus ve Türk enerji uzmanları toplantısında, doğalgazın Rusya tarafından bir silah olarak kullanıp kullanmadığı konusu da gündeme geldi. Uzmanlar, “Rusya, doğal gazı silah olarak kullanmıyor. Bu bir mit. Rusya, en gerektiği zamanda bile yaptırımda bulunmadı” ifadelerini kullandı. Ukrayna’nın bypass edilmediği, yeni hatların da devreye girdiği bir ortamda AB’nin bu işten kazançlı çıkacağına da değinilen toplantıda şu görüşler dile getirildi:

“Avrupa’da doğalgaz tüketimi düşmeyecek. İstatistiklere göre, Avrupa'da 2016 yılındaki talep 463 milyar metreküp iken 2030'da ise 467 milyar metreküp olacak. 14 yılda sadece 4 milyar metreküp artacak. Ama Avrupalıların tüketimi değil, nasıl ithal edeceklerini düşünmeleri gerekiyor. Çünkü üretim azalıyor ama talep azalıyor, birbirimizin projelerine saldırmamız gerekmez.”

Yılda 31.5 milyar metreküp doğalgaz taşınacak

TürkAkım Projesi, Gazprom’un Hollanda’da kurulu iştiraki South Stream Transport tarafından hayata geçiriliyor. Şirket, TürkAkım Projesi konusundaki faaliyetlerini 20’yi aşkın ülkeden 250 çalışanla yürütüyor. TürkAkım, Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki Anapa şehrinden başlayıp Karadeniz boyunca deniz altından ilerleyerek Kıyıköy’de karaya çıkacak. Deniz altında yer yer 2200 metreyi bulan derinlikte iki boru hattı inşa ediliyor. Her bir hattın uzunluğu 930 kilometre. TürkAkım, Rusya’daki dev doğalgaz rezervlerini doğrudan Türkiye’nin doğalgaz dağıtım şebekesine bağlayarak Türkiye, Güney ve Güneydoğu Avrupa için güvenilir bir enerji arz kaynağı yaratmayı hedefliyor. TürkAkım aracılığıyla aktarılacak 31,5 milyar metreküp doğalgazın yarısı Türkiye’de kullanılacak. Diğer yarısının Avrupa’ya aktarılması düşünülüyor. Ancak Türkiye’nin ileride ikinci hattan da gaz alma olasılığı mevcut.