Yeni fikirlere imece usulü fon desteği
Projesine kaynak bulmakta güçlük çeken girişimciler için yeni bir fon sistemi olan 'crowdfunding' Türkiye'de de yaygınlaşıyor
Dünyada crowdfunding konusunda hizmet veren ve artık hacimleri milyar dolar mertebelerinde seyreden 10 site var. Türkiye’de ise crowdFon, biayda. com, fonlabeni.com ve fongogo. com adında 4 site faaliyet gösteriyor. Crowdfunding, Sermaye Piyasası Kurulu’nun da 2014-2016 stratejik planına girdi ve Kurul’un bu konuda bir yasal alt yapı hazırlığı yaptığı da öğrenildi.
Türkiye’de girişimciler son yılların gözdesi oldu. Önce belli bir aşamaya gelmiş girişimcileri bankalar fonladılar. Girişim bankacılığı büyürken, bu konuda girişim sermayesi fonları kurulmaya başladı. Sonra melek yatırımcılar geldi. Son yıllarda girişimcilere fon bulmak için yeni bir kapı daha açıldı. İlk olarak 2006 yılında ABD’de ortaya çıkan kitlesel fonlamanın (crowdfunding) bugün yaklaşık 5.5 milyar dolarlık bir fon kaynağına dönüştüğü hesaplanıyor. Dünyada 10 kitlesel fonlama sitesi faaliyet gösterirken bu işin en büyüğü olarak gösterilen ve genellikle müzik albümü, sinema filmi, kitap, sanat eserleri gibi projelerin kapısını çaldığı Kickstarter. com’un 2 milyar dolarlık gelir seviyesine ulaştığı ifade ediliyor. Dünya Bankası’nın araştırmalarına göre 2025 yılında 90 milyar dolara erişmesi öngörülen bu kaynağın dünya risk sermayesi toplam hacminin 1.8 katı büyüklüğünde bir gelişim göstermesi bekleniyor. Dünya Bankası tarafından yayınlanan “Crowdfunding’s Potential for the Developing World” raporuna göre gelişen ülkelerdeki kitlesel fonlama pazarının 2025’te 96 milyar dolara ulaşılacağı tahmin ediliyor. 2014’te 9 milyar dolara kadar büyüyeceği öngörülüyor. Bugüne kadar kitlesel fonlama platformlarına yaklaşık 246 milyar dolar yatırım yapıldı.
Türkiye’de bugün bilinen 4 site ise bu anlamda faaliyet gösteren platform sayısının artması beklenirken, proje bulma sorunu, insanların güven sorunları, online ödeme sistemlerindeki sıkıntılar ve en önemlisi yasal düzenlemeler gibi engeller nedeniyle en az 5 yıl sonra sektörün büyüyeceği tahmin ediliyor. Fakat kişiye özel ürünler ve deneyimler ürettikleri için bu platformların geleceğin en önemli girişimcilik merkezleri olabileceği ifade ediliyor. DUNYA olarak biz de bu ürünü araştırdık. Türkiye’de faaliyet gösteren bu platformlarda, daha çok yaratıcı iş fikirleri üzerine fon sağlanırken, en çok öne çıkan kategoriler ise film, sanat, gıda, teknoloji, çevre, mobil olarak sıralanıyor. Konuya yönelik faaliyet gösteren crowdFON. com, biayda.com, Fonlabeni. com ve Fongogo.com internet platformlarının kurucuları ile konuşarak, sektörün geleceği ve denetimine yönelik görüşlerine başvurduk.
Arkadaşlarınız destek vermezse kimse vermez
Amerika’da Kickstarter.com, indiegogo. com gibi girişimlerin ardından Türkiye’de ilk kitlesel fonlama platformu ProjemeFon kurulurken siteyi alan Savaş Ünsal adını crowdFON.com olarak değiştirmiş. İzmir Tekonopark’ın da eski Genel Koordinatörü olan Ünsal, crowdFON.com’u proje sahipleri ile destekleyicileri bir araya getiren ‘aracı’ bir platform olarak nitelendiriyor. Dünyada her 10 girişimciden birinin başarılı olduğuna işaret eden Ünsal, kendilerinin de projeleri bir ön elemeden geçirdiklerini anlattı. Ünsal, “Başarı olasılığını düşük gördüğümüz projeleri filtre ederek onay vermiyoruz. Kendi projesini itina ile hazırlamayan girişimcilerin arkadaşlarından veya diğer kişilerden destek beklemesi, alması çok zor. Kendi çevrenizdeki 10-20 arkadaşınızı da destek vermeye ikna edememişseniz zaten diğerlerini destek için ikna etmeniz çok zor!” uyarısını yapıyor. crowdFON. com’da, proje hedeflediği tutarı toplayamazsa, destekleyicilere fonlarını aynen iade ediyor. Hedeflenen tutara ulaşılırsa platform servis ücreti yüzde 12 olarak fatura edilerek, kalan tutar proje sahibine gönderiyor.
300 proje başvurusundan sadece 29'u yayınlandı
Türkiye’de crowdfunding ile ilgili faaliyet gösteren bir başka internet sitesi biayda.com. Söz konusu platformu Koray Dinçalp ve Yeliz Özsoy kurdu. Özsoy, 2011 yılında Viyana’da yüksek lisans yaparken bu model ile tanıştı ve Türkiye’ye döndüğünde Koray Dinçalp ile biayda. com’u hayata geçirdi. Crowdfunding’i ‘imecefon’ olarak türkçeleştirdiklerini ifade eden kurucu ortak Koray Dinçalp, global olarak 4 farklı sistemin olduğunu, biayda.com’un ödül bazlı olarak faaliyet gösterdiğini kaydetti. Şimdiye kadar 300’ü aşkın proje başvurusundan yalnızca 29 tanesinin yayınlanabildiğini ifade eden Dinçalp, “Bunda proje gönderen kişilerin fikirlerini ‘proje’ sanması ve bir çok konuda projelerinin fizibil olması ya da site içi kriterlere uygun olmaması büyük rol oynuyor. Yayınlanan projelerde %30 civarı bir başarıya ulaşma oranı söz konusu. Şimdiye kadar 555 kişi bu projelere destek oldu ve 50 bin TL’ye yakın kaynak yaratıldı” bilgisini verdi.
Sarmaşık filmi, en fazla destek alan proje oldu
Fongogo.com, üç ortağın bir araya gelmesiyle Kasım 2013’te faaliyete başladı. Üç ortak, bankacılık, girişimcilik, venture capital ve teknoloji konularında deneyimli. Fongogo.com eş kurucu ortağı ve CEO’su Louise Westerlind, “2013’ün 2. yarısında, Fongogo ekibi oluşturularak web sitesi tasarlamaya, projeler aramaya ve online pazarlama çalışmaları yapılmaya başlandı. Crowdfunding’i Fongogo ile yayma çalışmaları ve farklı alanlarda projelerin bu konsept ile tanıştırılması da etkili ortaklıklarla sağlandı" bilgisini verdi. Fongogo’nun ödül bazlı kitlesel fonlama üzerine çalıştığını, ayrıca, hisse bazlı kitlesel fonlama sistemine dair çalışmalarına da devam ettiğini dile getiren Westerlind, “Fongogo’da sanat, tasarım, moda, film, yemek, teknoloji ve turizm gibi çok farklı alandan projelere yer veriliyor. Bunların yanında kurulum aşamasında olan yenilikçi projeler de destekleniyor. Platformumuzda ‘Sarmaşık’ filmi bugüne kadar Türk kitlesel fonlama platformları içerisinde en fazla desteklenen proje oldu. Bunun yanında 20 proje (sanat, belgesel, film, mikro finans ve fotoğraf alanlarında) başarıyla fon topladı. Fongogo’nun başarı oranını %43 olarak değerlendirebiliriz” dedi.
Proje yaratıcılarına önemli bir iş düşüyor
Fonlabeni.com iki yıldır kitle fonlaması üzerinde çalışan bir platform. Kurucuları ise Esin Topal, Mehmet Topal ve Akın Topal. Proje yapmak isteyen herkes Fonlabeni.com’a üye olup ya da Facebook hesabıyla bağlanarak projesini oluşturabiliyor. Akın Topal, “Proje yaratıcıları projeleriyle ilgili gerekli tanıtım ve fon toplama çalışmalarını yaparlarsa, kendilerine destek olması muhtemel insanlara ulaşmayı başarırlarsa projeler başarılı oluyor. Sonuç olarak projeyi gerçekten yapmak istiyorsanız, başarılı oluyorsunuz. Proje yaratıcılarına önemli iş düşüyor!” dedi. Topal, sistemin işleyişini şöyle anlatıyor: “Projelerin uyması gereken kuralları site üzerinde paylaşıyoruz. Projeniz bize ulaştıktan sonra kısa bir inceleme yapıp karar veriyoruz. Projenizin bir fon hedefi ve bir proje son tarihi olmalı. Projeniz için ihtiyacınız olan fon hedefinizi 60 gün içerisinde yakalamalısınız. Projeniz hedefine ulaşmazsa destekler proje sahiplerine iade ediliyor. Risk almadan projelere destek olmuş oluyorsunuz. Ayrıca projelere destek aramak için herhangi bir ücret de ödemeniz gerekmiyor. Projeleri desteklemek isterseniz yine Facebook hesabınızla siteye giriş yapabilir ve istediğiniz projeye kredi kartınız ile ödeme yaparak destek olabilirsiniz. ”
Amerika ve İtalya’daki düzenlemeler baz alınabilir
DUNYA'ya sistemi ve kitlesel fonlama siteleri hakkında bilgi veren kuruculara sistemin SPK denetimine girmesi konusundaki değerlendirmelerini de sorduk. Uzmanlar, SPK’nın bu konuda ABD ve İtalya’daki kanun düzenlemelerini baz alacağını düşünüyor. Şimdilik ‘ödül bazlı’ sistemle yürüyen kitlesel fonlama sitelerinde SPK’nın ‘hisse bazlı’ sisteme düzenleme yapabileceğini anlatan uzmanlar özetle şunları söylediler: “Sistem SPK tarafından denetlenmeli ancak şirketleşmede sürecin bir parçası olacağı için ticaret odaları ve Ekonomi Bakanlığı da konuya dahil olmalı. Girişimciler bürokrasiye boğulmamalı. Girişimci fon kaynağını bürokrasi nedeniyle kaçırmamalı. Eğer SPK her bir proje sahibi tek tek denetlemeye kalkarsa bu iş imkansız hale gelir. SPK ancak bir üst kurul olarak kitlesel fonlama şirketlerini denetleyebilir ve bireysel proje sahiplerinin “tarama ve onaylama” işlerini ortak bir kurula ya da şirketlerin kendisine bırakabilir. Yoksa SPK’nın tek başına bu konuyla yeterince hızlı ve hatasız şekilde başa çıkamaz. İmecefon hala Türkiye için zamanın ötesinde bir sistem. Ancak bu süre boyunca sabredebilenler 5 yıl sonra faydasını görmeye başlayacaktır. Tüketimin yanı sıra üretime de kafa yormaya başladığımızda, artan proje kalitesiyle birlikte çok daha başarılı işlerin çıkacağına inanıyoruz.”
İnternet platformları lisanslı faaliyet göstermeli
Herdem Avukatlık’ın kurucusu Şafak Herdem, kitlesel fonlama şirketlerinin BDDK ve SPK denetiminde lisanslı olarak faaliyet göstermesi gerektiğinin altını çizerek sermaye yeterliliği, kredibilite ve tecrübesi olmayan kişilerin fon işlemlerine aracılık edilmemesi gibi bazı olmazsa olmaz koşullara tabii olması gerektiğini anlattı. Herdem, kitlesel fonlamada özellikle karşılığın hisse olduğu durumlarda satışın gerçekleşme şartlarının da düzenlenmesi gerektiğini de ifade etti. Herdem, getirilmesi gereken düzenlemelere yönelik şunları söyledi: “Buna göre satışlar yalnızca nitelikli yatırımcıya, yıllık belirli bir sınırlama dahilinde ve şirketin hisselerinin azami şekilde belirlenen oranları içerisinde pay güvenliğini de temin eder şekilde sağlanmalı. İnternet sitelerinde projelerine fon arayışında olan şirketlerin hissedarlık durumunun ve dolayısıyla payın güvenceye alınması için öncelikli olarak projenin yayınlandığı sürece hisse durumlarında değişikliğe yol açacak herhangi bir hukuki işlem veya eyleme ve imtiyazlı pay sahipliğine izin verilmemeli.”
4 farklı sistem var
Ödül bazlı sistem
• Proje destekçilerine destek karşılığında proje ile ilgili ödüllerin verildiği, hisse, kar payı ve para ödüllerinin verilemediği sistemler.
Hisse bazlı sistem
• Startup’ların sermaye bulmak için kullandığı, destekçilere hisse veya kar payı verilen sistemler. Türkiye’de henüz yasak ancak SPK’nın yeni raporunda bunun önünün açılabileceğine dair bir umut var.
Bağış bazlı sistem
• Destekçilerin projelere para bağışladığı sistemler. Ancak bu da Türkiye’deki kanunlar sebebiyle mümkün değil.
Ödünç verme bazlı sistem
• Kiva gibi, gelişmekte olan ülkelerdeki küçük girişimcilere mikro finansman ile para ödünç verdiğiniz ve bu kişilerin işlerini hayata geçirip size geri ödeme yaptıkları, veya paranızın sistem içinde başka bir projeye aktarıldığı sistemler. Kiva’nın Türkiye’de faaliyetleri bulunuyor.