Yoksul, tüketime gelirinden %50 fazlasını harcıyor

Analiz
Talip AKTAŞ

Türkiye’de milli gelirden en yüksek payı alan ilk yüzde 20’lik kesim dışındaki tüm gelir grupları “borç”la tüketiyor. En düşük yüzde 20’lik gelir grubunun milli gelirden aldığı pay yüzde 5.8 düzeyinde iken, bu grubun tüketim harcamalarındaki payı yüzde 8.7 düzeyinde bulunuyor. Buna göre toplumun en yoksul kesimi, tüketime gelirinden yüzde 50 fazlasını harcıyor.

DÜNYA’nın TÜİK gelir ve tüketim harcamaları verilerinden yaptığı hesaplamalara göre, gelir ve harcama dengesinde en yoksul kesim -2.9 puan açık verirken, toplumun en varlıklı yüzde 20’lik kesimi 8.9 puan artıya sahip. Diğer bir ifadeyle en düşük gelir grubu gelirinden yüzde 50 fazlasını tüketirken, en varlıklı yüzde 20 gelirinin 81’ini tüketiyor.
Her ne kadar hesaplamada kullanılan gelirle ilgili veriler 2011, harcama ile ilgili veriler 2012 yılına ait olsa da, yıllar itibarıyla söz konusu göstergelere ilişkin rakamlarda kayda dikkate değer bir değişim yaşanmadığı için, 2012 yılı gelir dağılımı verilerinin sonuçlar üzerinde değerlendirme farklılığına neden olabilecek önemli bir etkisinin bulunması beklenmiyor.

Sadece en varlıklı %20 borçla tüketmiyor

Gelir ve tüketim dengesinde en yüksek gelir grubu hariç olmak üzere diğer tüm grupların harcamalarının gelirlerinden yüksek olduğu gözleniyor. Ancak, gelirin artışına paralel olarak borçla tüketimin payı da geriliyor. Buna göre ikinci yüzde 20’lik gelir grubu gelirlerinden yüzde 27.6, üçüncü yüzde 20’lik gelir grubu yüzde 17.3 ve dördüncü yüzde 20’lik gelir grubu ise yüzde 2.3 oranında daha fazla tüketim harcaması yapıyor. En yüksek gelire sahip beşinci yüzde 20’lik kesim ise, gelirlerinin yüzde 81’ini tüketim harcıyor. Gelir harcama dengesinde artı veren tek grup olan beşinci yüzde 20, aynı zamanda tasarruf edebilen tek grup olma niteliğini de taşıyor.

Tüketimdeki fark gelir dağılımının yarısı

Verilerin işaret ettiği diğer önemli bir nokta ise, gelir dağılımındaki uçurumla, tüketim harcamalarındaki farklılık da gözleniyor. Eşdeğer hane halkı gelirlerine göre toplumun en varlıklı yüzde 20’lik tesimi ile en yoksul yüzde 20’lik kesimi arasındaki gelir farkı 8 kat düzeyinde iken, bu fark tüketim harcamalarında 4.3 kata iniyor. Bu durum, özellikle gıda, giyim, konut ve kira ve ulaştırma gibi toplam hanehalkı harcamalarında önemli payı bulunan kalemlerin “zorunlu” harcamalar niteliği taşımasından kaynaklanıyor. Nitekim, söz konusu harcama kalemleri gelir grupları itibarıyla harcamaların yüzde 50 ila 70 arasındaki bölümünü oluşturuyor.

En yoksul kesim nereye harcıyor?

Harcamalarının yüzde 33’lük bölümünü borçla karşılayan toplumun en düşük gelire sahip yüzde 20’lik bölümünün en yüksek harcama kalemini yüzde 25.8 ile konut ve kira giderleri oluşturuyor. Bunu yüzde 19.6 ile gıda ve alkolsüz içecekler ve yüzde 17.2 ulaştırma harcamaları izliyor. Giyim ve ayakkabıya yüzde 6.4 ve ev eşyasına gelirinin yüzde 6.7’sini harcayan en yoksul gelir grubun harcaması içinde kültür ve eğlenceye ayırdığı payı yüzde 1.6 düzeyinde. Bu grup eğitime ise hemen hemen hiç harcama yapmıyor; oranı binde 6. Bu grubun ortalama olarak bin 161 liranın altında aylık gelire sahip olduğu dikkate alındığında eğitim gideri için harcadığı para 7 TL’yi bulmuyor.
En büyük uçurum eğitim harcamasında

Toplumun en yoksul kesimi ile en varlıklı kesimi arasında harcama grupları itibarıyla en büyük uçurumun eğitim giderlerinde olduğu görülüyor. Nitekim, En yoksul grupta yüzde 0.6 düzeyinde bulunan eğitim giderlerinin toplam harcamaları içindeki payı en varlıklı yüzde 20’lik grupta yüzde 4.1’e çıkıyor. Buna göre en varlıklı kesim eğitim için en yoksul kesimin 7 katından fazla harcama yapıyor. En varlıklı kesimde en yüksek paya sahip harcama kalemi yüzde 21.8’le ulaştırma giderleri olurken, ikinci sırayı yüzde 21.7 ile konut ve kira, üçüncü sırayı ise yüzde 14.4’le gıda ve içecek harcamaları alıyor.