Kişi başına milli gelir 10 bin doların altına iniyor

Naki BAKIR

Fed’in “parasal sıkılaştırma” uygulaması ile Türkiye’de yolsuzluk operasyonları üzerine siyaset cephesinde artan istikrarsızlık algısının birleşmesi sonucu sermaye akımlarının tersine dönmesi sonucu dövizde başlayan hızlı yükseliş, 2014’ün başta milli gelir olmak üzere tüm makroekonomik hedeflerinde şimdiden ciddi sapmaya yol açtı. 2009’dan sonra kişi başına milli gelirin yeniden 10 bin doların altına inmesi riski ufukta belirdi.

Yılın kalan döneminde kurlar hiç artmasa bile kişi başına milli gelirin bu yıl 10 bin doların altına iniyor. Kurun mevcut düzeyini yılın kalan döneminde koruması durumunda da 9 bin dolarlık düzeyleri görecek kişi başına milli gelir, dövizdeki yükselişin devam etmesi durumunda ise çok daha fazla eriyecek. Kurda artışın hangi noktada hız keseceği ve denge noktasının nerede oluşacağını ise esas olarak iç politikadaki gidişat-siyasal istikrar algısının sağlanması ve küresel finans otoritelerinin karar ve uygulamaları belirleyecek. Ekonomi yönetimi ve Merkez Bankası’nın bu süreçte izleyeceği politikalar da büyük önem taşıyor.

2012 yılında cari fiyatlarla 1 trilyon 416 milyar TL (786 milyar dolar) olan gayri safi yurt içi hasıla (GSYH), 2013 için başlangıçta 1 trilyon 571 milyar TL (858 milyar dolar) olarak hedeflenmişti. 2013 için kişi başına milli gelir de 11 bin 318 dolar olarak öngörülmüştü. Bu hedefler 1.83 TL’lik yıllık ortalama dolar kuru öngörüsüne dayanıyordu. Ekim 2013’te açıklanan 2014-2016 dönemine ilişkin Orta Vadeli Program’da (OVP) yapılan revizyonla 2013’ün tümünde GSYH’nin 1 trilyon 519 milyar lira (823 milyar dolar), kişi başına milli gelirin de 10 bin 818 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmişti. 

Bu tahminler, dolar için 2013 yılında 1.89 TL’lik ortalama dolar kuru öngörüsü ortaya koyuyordu. Merkez Bankası’nın gösterge niteliğinde açıkladığı döviz alış kurlarına göre ise 2012 sonunda 1,78 TL olan cari dolar kuru, yıllık yüzde 19.7’lik nominal artışla 2013 yılını 2,13 TL düzeyinden kapadı. Yıllık ortalama dolar kuru 1.90 TL ile OVP tahminine yakın bir düzeyde oluştu. 2013 GSYH gerçekleşmeleri 31 Mart’ta açıklanacak. Buna göre milli gelirde 2013 için öngörülen TL cinsinden cari fiyatlarla 1 trilyon 559 milyar liralık GSYH tahmininin tutma ihtimali yüksek bulunuyor. Bu durumda dolar cinsinden GSYH 820 milyar dolar; kişi başına milli gelir de 10 bin 778 dolar olacak.  

2014’te 10 bin doların altı büyük olasılık

Bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin parasal değerini gösteren GSYH, yeni OVP’de 2014 için 1 trilyon 719 milyar TL (867 milyar dolar) olarak hedeflendi. 2014’te kişi başına milli gelir de 11 bin 277 dolar olarak öngörüldü. 2014 hedefleri 1.98 TL’lik bir ortalama dolar kuru öngörüsüne işaret ediyor.

Oysa dövizde 2013 sonlarından itibaren başlayan yükselişin devam etmesiyle 2014 hedeflerinde şimdiden ciddi bir sapma ortaya çıktı. Henüz ocak ayı bitmeden 2.37 TL’yi gören dolar kuru, Merkez Bankası açıklamasının, piyasalar tarafında faiz artırımı sinyali olarak algılanması ile 2.31 TL’ye geriledi. 1-28 Ocak ortalamasında dolar kuru 2.21 TL olarak gerçekleşti. Bugünkü düzeyi yılın kalan döneminde sabit bile kalsa yılın tümünde ortalama dolar kuru 2.30 TL düzeyinde gerçekleşecek. Buna göre diğer parametreler öngörüldüğü şekilde gerçekleşse ve yıllık 1 trilyon 719 milyar liralık cari GSYH hedefi tutturulsa bile dolar cinsinden GSYH 746 milyar dolar, kişi başına milli gelir de 9 bin 714 dolar olacak. Dövizdeki yükselişin devam etmesi ile bu tutar, çok daha aşağılara inebilecek. Başka deyişle kişi başına milli gelir, 5 yıl aradan sonra 2014’te yeniden 10 bin doların altına inmiş olacak.

Bu yılın tümünde öngörülen 55.5 milyar dolarlık iyimser cari işlemler açığı hedefi, kurdaki yükselişin ithalatı baskılayacak olması nedeniyle daha erişilir hale geldi. Döviz kurundaki artışın ithalatı frenlemesi ve 100 milyar doların üzerinde olacağı tahmin edilen dış ticaret açığındaki artışı yavaşlatması bekleniyor. Ancak sanayideki aşırı ithal girdi bağımlılığı nedeniyle kur artışı aynı oranda ihracata yansımayacak. Girdi maliyetlerini de artıracak olan kur artışının ihracatı artırıcı etkisi sınırlı kalacak. Yıllık cari açığın, hedeflenen 867 milyar dolarlık GSYH’ye oranı yüzde 6.4 olarak öngörülmüştü. Dolar kurunun 1.98 TL olması durumunda 867 milyar dolar çıkacak GSYH’nin yüzde 6.4 düzeyinde gerçekleşecek cari açığın GSYH-ye oranı, kurun 2.30 TL olması olasılığında 746 milyar dolara düşecek milli gelirin yüzde 7.4’ü düzeyinde gerçekleşecek. Kurdaki yükselişin devam etmesi, milli geliri dolar cinsinden daha aşağılara, cari açığın milli gelire oranını ise çok daha yukarılara taşıyacak.

Dış borcu çevirmek zorlaşacak